Župa nikšićka
ZEMLJOPIS / GEOGRAFIJA
|
IZ STARIH ČASOPISA
Lednički tragovi u Nikšićskoj Župi
Petar Šobajić, geograf, antropogeograf, etnolog (Nikšić, 1891. – Beograd, 1957.) Glasnik Srpskog geografskog društva, Volumes 12-14. Beograd, 1926. (HTML) Nikšićska Župa leži istočno od Nikšića. To je kotlima, duga u pravcu SZ-JI do 10 km., a srednje širine 3—4 km. Od strane Nikšićskog Polja ona se najviše na Istoku uvlači u visoku površ koja se odatle pruža put Tare. Sa površi oko nje, koja je srednje visine do 1500 m., dižu se nekolike planine koje dostižu ili prelaze visinu od 2000 m., kao Rebršnik, Maganik, Prekornica, Stožac, V. i M. Žurim, Gackove Grede, Borovnik, i druge. Dno Župe je ravan srednje visime do 800 m., nagnuta neznatno prema Zapadu. U tom je pravcu Župa otvorena, a sa drugih je strana ograđena visokim padinama, koje bez sumnje predstavljaju ravni raseda, duž kojih je ova kotlina spuštena. U vrhu Župe ispod planine Lasice izvire reka Gračanica, teče župskom ravni do Sutjeske, dokle se računa Župa, a odatle tokom od 4—5 km. silazi u Nikšićsko Polje i ponire u slivskom ponoru, po dnu polja. Leti se Gračaniica gubi u peskovitom koritu ispod sela Dragovoljića, a kroz ostali deo godine dotiče do popora, često sa znatnom količinom vode.
Prema glacijalnim tragovima, osobito moćnim morenama, koje je video 1913. g. na putu od Nikšića za Šavnik iznad sela Lukova, na Gvozdu i Krnovu, G. Cvijić je naglasio nekadašnju veliku glacijaciju planina iznad Župe (Žurimova i okolnih), koju nije stigao detaljno ispitati, ali je za nju rekao da to ima biti jedna od najvećih i najinteresantnijih na Balkanskom Poluostrvu.[1] Imao sam priliku pratiti G. Cvijića na tom putu, te sam tada video morene Lukova i Gvozda. Ispitujući iza toga antropogeografski Nikšićsku Župu, našao sam u njoj, kao što je bilo i očekivati, tragove nekadašnje glacijacije. U Župu su se spuštali lednici sa dve strane: jedan sa Severo-istoka u župska sela Kuta, Zagrad i Oblatno, na dalje u Dragovoljiće, a drugi je dolazio od Istoka i kretao se samom župskom valom. Glavne morfološke crte Župe su preglacijalne, lednici su ih samo u nekoliko izmenili. Ovaj lednik, koji je ca Severoistoka silazio u Župu, pripadao je glacijaciji Žurima i okolnih planina; od jednog njegovog dela su i morene na putu od Nikšića za Šavnik. V. i M. Žurim nisu najveći visovi u onom kraju. Veći su Štit i Stožac (2124 m.) na Istoku i jugoistoku od njih. Sa ovih su planina tekli lednici kroz vale i zaravni. Jedan je oticao Piperskom Lukavicom u dolinu Bijele. Drugi se provlačio između V. i M. Žurima, koji su rastavljeni tipskim glacijalnim vratnicama, i ulazio u Bare Bojovića. K njemu je valom Malom Lukavicom priticao lednik od Brnika. Iz Bara Bojovića se oko Borovnika lednik račvao i jedan deo oticao župskom Lukavicom, a drugi je između Borovnika i Međeđe Grede preko manjih glavica prelazio u Konjsko, ispunjavao ga i odatle dalje oko brda Jadoviča ulazio u Zakraje, a iz njih u Gvozd i Suvo Polje. Tako je cela Ravna Planina od Planinika na Jugu do ogranaka Vojnika na Severu bila pod debelim ledenim pokrivačem, samo su najveći visovi virili iz leda kao ostrva. Ceneći po morenama pripetim uz strane Gackovih Greda i Žurima, oko njih je lednik imao debljinu oko 200 metara. 
Lednički tragovi u Nikšićskoj Župi. Razmer 1 : 400.000.
Od tog velikog ledenog pokrivača, gde je nalazio prolaze, led se spuštao na jednoj strani u drobnjačka sela Kruševice i Mokro, a na drugoj prema Nikšićskom Polju i Župi. Najveće je morene staložio na stranama župskim i Nikšićskog Polja, počev od Kuta do Lukova.
Jedan krak lednika se iz Zakraja spuštao oko brda Dažnika i staložio morene iznad Lukova na Bukoviku, koje je G. Cvijić ocenio oko sto metara visoke. Od istog lednika su i morene na Blacima iza Bukovika, od kojih su najveće Tačeva Kosa, lučnog oblika. Od nje teče Suvodo u poljice lukovsko Donje Kunovo, koje je zasuo fluvioglacijalnim šljunkom. Sa Konjskog se lednik račvao oko Rozin Vrha i spuštao preko Golih Brda niz strane, put sela Dragovoljića. Gola Brda su prevučena morenama, najveće su one oko Treštenog Dola. Mnogo su veće morene ispod Golih Brda oko Trešnjice, to su prave kose, zovu ih Čaplijeznica i Kovovi. Od njih teče potok Alape kroz Dragovoljiće u Gračanicu, svuda je u koritu naneo pesak, najviše u Poljicima u selu. — Isto sa Konjskog se drugi lednik između Rozin Vrha i Planinika spuštao niz Brezovo Brdo i Strmac u sela Oblatno i Zagrad. Iznad Oblatna su svuda morene, najveće su duga i visoka kosa Pijesci u vrhu Zagrada, kojom vodi put iz Župe u planinu. Prema karti, ove su morene na visini oko 950 m. Polje Zagradsko niže njih je zasuto šljunkom, a potok Vranovina, koji teče u Gračanicu zasuo je šljunkom poljice ispod Oblatna a tako i dalje oko korita. Znatne su morene iznad sela Kuta, iznad strmih Kutskih Strana. I dole u selu ima manjih morena i niže njih oko rečice Mačka debele naslage fluvioglacijalnog šljunka. Nisam video otkuda je ovaj lednik dolazio, ali je sigurno da su morene dole u selu od lednika koji se lomio i padao sa strana. Dok je lednik silazeći s planina prema Nikšićskom Polju i u Župu staložio tako znatne morene, njih je vrlo malo no valama i zaravnima u Ravnoj Planini, preko kojih je lednik prolazio. Gde ih ima, obično čine tanak pokrivač. Tako je Konjsko talasasto sa mnogim mutoniranim stenama, prevučeno po gde-gde morenskim materijalom, i te su mu partije travne. Česte su male i plitke vrtače, negde izdubene kroz morene. U Zakrajima su takođe mnoge mutonirane stene, naročito u zapadnom delu, a između njih su česti breščići morena. Njih ima najviše ispod Dažnika i Sniježnice, kuda se lednik provlačio za Bukovik i Blaca. Bare Bojovići su prevučene morenama, i u njima su dobre livade. U Župskoj Lukavici između Grakala i staroseljanskih katuna su mutonirane glavice. Vidi se kako su strane ove vale modelisane glacijalnom erozijom. Južni deo Lukavice čine škriljci; iz njih izbijaju mnogi izvoru od kojih postaje Glogov Potok. On teče planinom preko Gvozda u Pragu i dalje u Šipačno. Šipačko polje kao i dio praške vale je zasuo fluvioglacijalnim šljunkom. Drugi lednik, koji je sa Istoka silazio u Župu, nije dolazio od Žurima i planina oko njih, nego no svoj prilici od Maganika i Prekornice. Nisam izlazio u te planine i o ovom ledniku mogu reći samo ono što sam video u Župi. U vrhu Župe oko Lasice su dva glacijalna valova, zovu ih jedan Blaca a drugi Turija. Njima su silazijli lednici u Župu, i to, pretpostavljam, kroz valov Blaca, koji je širi i dublji, lednik od Maganika, a kroz valov Turije od Mrekoriice. Ta su se dva kraka stapala oko Lasice i lednik je tekao Zapadu do sredine Župe. Istočni deo Župe, kojim se kretao lednik od Lasice, čimi morakovska vala, no kojoj su rasturene kuće sela Morakova. To je tipski glacijalni valov, ograđen od Severa visokim stranama Suvog Vrha, od Juga padinama Prekornice i Dučičkim Osojem. Dug je oko četiri, a širok oko jedan kilometar. Silazeći strmim valovima Blaca i Turije, lednici su imali jako eroziono dejstvo, naročito u gornjem delu morakovske vale, gde su izdubli i u nekoliko izmenili preglacijalnu izvorišnu čelenku Gračanice. Ceneći po pripetim morenama na stranama u gornjem delu vale lednik je imao debljinu oko 250 m., a po ivičnim morenama se vidi kako mu je debljina postepeno opadala do sredine Župe, gde se otapao. Morakovska je vala zastrta tankom navlakom morena, u koje se neznatno udubla Gračanica. Morenskog materijala ima nešto više u vali Turiji, nad strmim odsekom kojim ona silazi u valov Blaca, a iza razvalina starog grada “Perićica”. Ivične morene morakovskog lednika su na Dučičkom Osoju i Bjeloševini. Dučičko Osoje je duža kosa, na čijem grebenu leže morene kao krov, debele oko 40 m., visinom opadaju prema selu Dučicama. U Bjeloševini, na izlazu iz morakovske vale, još su znatije ivične morene, i na njima su kuće ovog sela. Čeone morene nastaju ispod Bjeloševine. One lučnim bedemom, visokim oko 50 m., ograđuju morakovski valov, i pružaju se u dužinu do 2 km, ispunjavajući sredinu Župe između sela Vasiljevića i Dučica. Na visini su oko 800 m. Tu su manja brdašca, zbijena jedna uz druga; nose nazive Pećske Glavice i Tripun. U ove je čeone morene usekla Gračanica korito duboko oko 30 m. Proseca ih i potok Slatišnjak, koji izvire iz Bjeloševine i utiče u Gračanicu. U koritu Gračanice i Slatišnjaka vidi se najbolje sastav morena: manji i veći komadi šljunka i oblutaka sa čestim većim blokovima stena. Čeone morene na ovolikoj dužini lednik je staložio ili postepeno nagomilavajući ih pri otapanju, ili su tu možda dve grupe morena, starijih i mlađih. Značilo bi u tom slučaju da one predstavljaju dva stadijuma glacijacije, koji su bili iste intenzivnosti. Na ovim čeonim morenama u sredini Župe su kuće sela Mioljeg Polja, Starog Sela i Dučica. Od čeonih morena morakovskog lednika, donji deo Župe je od Miholjeg Polja do Sutjeske pokriven fluvioglacijalnim šljunkom. Kroza nj Gračanica teče širokim koritom. Oko reke su dve šljunkovite terase. Jedna je 7—8 m. nad rekom, a druga se vidi ispod Borja, visoka je oko 20 m., na njoj su sela Orašje, Bastasi i Liverovići. Od Sutjeske do Nikšićskog Polja u koritu Gračanice se vide takođe dve šljunkovite terase, niža 6—7 m. nad rekom, a viša oko 15 m. Ova je najšira i najbolje očuvana na mestu Krstovačama. — Gračanica je jedina reka koja s okolnih strana ulazi u Nikšićsko Polje. Ona ga je zasula i uravnim šljunkom. J. Cvijić je našao da je on sve krupniji što se ide istočnom rubu polja, na onoj strami otkud Gračanica silazi u polje, i označio ga je kao fluvioglacijalni u istočnom delu do kolskog puta koji vodi sredinom Nikšićskog Polja. Pri ispitivanju naselja Nikšićske Župe nisam imao potrebne sprave za merenje visina, te ne bih mogao što određenije reći o snežnoj liniji. Dve šljunkovite terase oko Gračanice ukazuju na dva stadijuma glaiijacije. A o obimu i intenzivnosti nekadašnje glacijacije planina oko Župe daju najbolju sliku mnogi tragovi, naročito znatne morene na stranama Nikšićskog Polja i u Župi, a tako i mase fluvioglacijalnog šljunka u Nikšićskom Polju. P. Šobajić. [1] J. Cvijić: Ledeno doba u Prokletijama i okolnim planinama, Glas S. K. Akad. Nauka XCIII, s. 14. |
PRIRODA
STANOVNIŠTVO I NASELJA
|
Živi avanturu: Epizoda 08 - Liverovićko jezero (Nikšić) - Attraction Montenegro 2021 FHD
Autor: Attraction Montenegro Datum objave: 27.11.2021. Opis. PODRŽITE NAŠ RAD, ZAPRATITE KANAL I LAJKUJTE VIDEO NAPIŠITE KOMENTAR I PREDLOŽITE ŠTA SLEDEĆE DA SNIMIMO. Liverovićko jezero, jedan od dragulja Crne Gore, nalazi se u srcu Župe Nikšićke, desetak kilometara od Nikšića. Jzero je nastalo pravljenjem brane i pregrađivanjem rijeke Gračanice. Prvobitno je bilo građeno za potrebe elektroprivrede, ali zbog nedostatka kapaciteta je prenamijenjeno Nikšićkoj željezari. Jezero se nalazi u kotlini između dva brda u selu Liverovići. Prelijepo mjesto za svaki oblik odmora i uživanja, ali vrlo malo posjećeno i turistički nerazvijeno. Tu je naravno i nezaobilazno posjetiti i Manastir Župa, svega par kilometara od jezera. Manastir je sagrađen u XIII vijeku u kotlini rijeke Gračanice, ali je nakon zemljotresa urušen i premješten na lokaciju gdje je i dan danas. Kroz vjekove pretrpio mnoga razaranja od strane okupatora, ali je u potpunosti renoviran krajem prošlog vijeka. Dvorište samog manastira je pravi mali raj. Zapratite instagram profil @fitcouple.me @attractionmontenegro Zapratite facebook stranicu Attraction Montenegro Milija Čabarkapa Ivana Krivokapić |
IZVORI I LITERATURA
|
-
|
