POVLEN (Повлен)
Područje: Planine sjeverozapadne Srbije
Grupa: Podrinjsko-Valjevske planine
Država: Srbija
Najviši vrh: Mali Povlen (1347 m)
Koordinate najvišeg vrha: 44.1306, 19.7401
Grupa: Podrinjsko-Valjevske planine
Država: Srbija
Najviši vrh: Mali Povlen (1347 m)
Koordinate najvišeg vrha: 44.1306, 19.7401
O planini ...
|
|
UvodPovlen (ćiril. Повлен), ponekad se naziva i Povljen, je planina srednje visine u zapadnoj Srbiji koja se nalazi na dvadesetak kilometara jugozapadno od Valjeva, na granici između Podrinja i gornje Kolubare. Proteže se dinarskim pravcem SZ-JI, u duljini od oko 35 km. Čine ju više vrhova, od kojih su tri najvažnija: Mali Povlen (1347 m), Srednji Povlen (1301 m), i Veliki Povlen (1271 m).
Južni dijelovi danas izumrlog Panonskog mora koje se isušilo prije nekih 600.000 godina dosezali su Povlen, koji je tako danas najviša planina na obodu Panonskog bazena u Srbiji. Građen je od dijabaz-rožnjaka, kristaličnih-škriljevaca i krednih vapnenaca. U vapnenačkim terenima razvijeni su krški oblici, naročito plitke vrtače. Povlen ima trapezast oblik. Planinsko bilo je blago nagnuto i pošumljeno. Krševi najviših dijelova planine dižu se do 1347 m nadm. visine, a njihove litice se strmo spuštaju do 300 m. Ka sjeverozapadu se Povlen preko presjedline Debelo brdo, vezuje za planinu Jablanik. Istočno od Povlena su Magleš i Bukovi. Južno i jugozapadno od Povlena ističu se prostrane zaravni, Lisina i Pusto polje, izbušene vrtačama. Sjeverozapadnim krajem (dolina rijeke Jablanice) prolazi prometnica Valjevo - Rogačica - Bajina Bašta, a jugoistočnim (dolina rijeke Gradac, pored manastira Ćelije i Lelić) cesta Valjevo - Užice. Povlen je najveći i najviši masiv vijenac valjevskih planina koje su, uz grupu Podrinjskih planina, produžetak starovlaškog visočja i pružaju se zapadno od Valjeva prema Mačvi. Lanac planina započinju Suvobor i Maljen, na koji se nadovezuju Povlen, Jablanik pa usporedno Bobija i Medvednik, zatim Sokolska planina, Jagodnja, Boranja i na kraju se planina Gučevo strmo spušta prema Loznici. Valjevske planine nisu visoke - njihova najviša točka lanca, a to je upravo Mali Povlen, dostiže do 1347 metara - ali su teško prohodne. Idući od istoka prema zapadu, upravo se od Povlena mijenja smjer Valjevskih planina - iz paralelnog istok-zapad (Suvobor, Maljen), one (Povlen, Jablanik, Medvednik, te podrinjske Jagodnja i Gučevo) prelaze u dinarski smjer jugozapad-sjeveroistok, uz izuzetak podrinjske planine Boranje. Kod kanjona Trešnjice pod Povlenom stanište je bjeloglavog supa kojem je to, uz kanjon rijeke Uvac, jedini pouzdan azil na ovim prostorima. ENGLISH SUMMARY: PovlenPovlen (Serbian: Повлен) is a mountain in western Serbia, located thirty kilometers west of Valjevo. It has several peaks, the three most important being Small Povlen (1,347 m / 4,419 ft), Middle Povlen (1,301 m / 4,268 ft) and Great Povlen (1,271 m / 4,170 ft), which is the lowest of three. Povlen belongs to the Valjevo mountain range, which form the highland west of Valjevo towards Mačva. The mountains are not very high, their highest point, Small Povlen, reaches to 1,347 m (4,419 ft), but they are difficult to cross. Dense forests and deep river canyons hide narrow and winding roads that lead to small hamlets. In the canyon of Trešnjica under Povlen, there is a colony of griffon vultures. Eagles and hawks also live on the mountain. WIKIPEDIA Ime (Etimologija)U pojedinim izvorima može se pronaći i varijanta naziva Povljen.
Vrhovi Velikog, Srednjeg i Malog Povlena
Autor fotografije: Vladimir Pecikoza |
ŠTO VRIJEDI VIDJETI I POSJETITI:  Klikom na logotip Booking.com direktno pronađi smještaj u okolici Povlena
Oglašavajte ovdje:
|
GEOGRAFIJA / ZEMLJOPIS
Reljef
|
Vrh Malog Povlen je donekle asimetričan - jugozapadna strana mu je strmija od sjeveroistočne, zbog usijecanja duboke, klisuraste doline, ali i rasjedanja duž jugozapadne strane. Sam greben Malog Povlena je relativno uzak, i sastoji se od blagih humova između kojih je usječeno nekoliko plitkih vrtača.
U prostoru Belih voda Mali Povlen se spušta prema jugu u stupnjevitim vapnenačkim odsjecima. Od Belih voda do Crvenog brega prostor Malog Povlena je većim dijelom izgrađen od serpentina. Sjeverna podgorina Malog i Velikog Povlena je raščlanjena brojnim vodotocima, ali ipak ima prilično blage padine. Razlog je u tome što u njegovoj građi serpentin znatno prevladava nad vapnencem. Na čitavoj sjevernoj podgorini Povlena, javljaju se brojni površinski potoci koji formiraju najgušću riječnu mrežu na čitavom prostoru planine. 
Reljef Povlena - vršno područje
Podloga: Elastic Terrain 
Povlen, prostorni prikaz
Izvor: Google Maps, 2019. |
Reljef Povlena i okolnog brdsko-planinskog područja
Podloga: Elastic Terrain |
Vode (Hidrologija)
Na Povlenu izviru rijeke Trešnjica, Sušica, Gradac, Rogačica, Skrapež, a njegovim sjevernim rubom prolazi rijeka Jablanica, a Drina ivicom najjužnijih pobrđa.
|
Gradac je rijeka ponornica koja izvire ispod planine Povlen, a poslije nekoliko kilometara ponire i ponovo izbija kod sela Bogatića, poviše manastira Ćelije, kod Jakog izvora. Odatle do Ćelija, Gradac teče kroz krivudavu klisuru, pravi izvjestan luk oko manastira i odlazi prema Valjevu, gde utječe u Kolubaru. Rijeka Gradac, vodom najbogatija pritoka Kolubare, usjekla je klisurasto-kanjonsku dolinu dužine 22,7 km. Od sastavaka Bukovske reke i Zabave, gdje u stvari nastaje, do ušća u Kolubaru ova rijeka ima dužinu 28 km i ukupan pad 187 metara. Klisurom prolazi i željeznička pruga Beograd-Bar.
KANJON GRADCA Dužinom od 22,7 km i dubinom od 150-200 metara, kanjon Gradca je najduži i najmarkantniji oblik riječne erozije u Valjevskom krasu (kršu). Kanjonska dolina Gradca se sastoji iz dva dijela: gornjeg i donjeg. Gornji dio pruža se između Lastre i Bogatića, odnosno od Ostojića vira do vrela. Taj dio po nazivu Suvaja, poznat je kao periodični tok. Podzemna cirkulacija se odvija ispod riječnog korita na nepoznatoj dubini, i usmjerena je prema vrelu Kolovrat koje se nalazi s desne strane korita nizvodno od Zelenaca - glavnog vrela. Donji dio kanjona pruža se nizvodno od vrela do Valjeva. Temeljna obiježja kanjona su vertikalne litice, u višim dijelovima kanjonskih strana, dok se u njihovom podnožju javljaju sipari, uslijed stalnog podsjecanja i pomicanja, radom riječne vode. U kanjonu Gradca istraženo je 69 speleoloških objekata: 67 špilja i 2 jame. Degurićka pećina, Kraljeva pećina, Gradska pećina s kolonijama šišmiša, zaštićene su Zakonom o zaštiti prirode Republike Srbije. IZVORI I LITERATURA GRUPA AUTORA: Reka Gradac (monografija). Izdavač: Ekod "Gradac" Valjevo. Valjevo, 2002. ISBN 978-86-83949-00-7. WIKIPEDIJA: Gradac (rijeka) |
Rijeka Gradac u srednjem dijelu toka
Autorica fotografije: Geologicharka; Wikipedija Povlen, sa svojim slapovima i vodopadima
Autor: Branislav Andrić; Datum objave: 19.5.2019. Opis: Raj za oci, odmor za dusu ... Prelepa priroda ... Valjevska lepotica, planina ... Jednom recju Povlen .. |
PRIRODA
Od Debelog brda do Mravinjaca proteže se gotovo neprekinuta listopadna šuma (bukva, lijeska, grab i po koji javor). Samo se oko Dijavice nailazi na guste šume relativno mlade crnogorice (jela i smreka), koje su vjerojatno sađene. Krajem 1970-ih kroz ovaj šumski kompleks prosječena je solidna makadamska cesta od velikog značaja za privredno iskorištavanje sjeverne podgorine planine: za eksploataciju šume, indirektno za stočarstvo i poljoprivredu u širem smislu, pa i za turizam, jer se na oba kraja ove ceste grade vikendice.
STANOVNIŠTVO I NASELJA
|
Sjeverna i južna podgorina Povlena bitno se razlikuju po svojoj prirodi, pa i po temeljnim antropogeografskim osobinama. Južna podgorina je sastavljena mahom od vodonepropusnih stijena, koje su preduvjetovale pojavu izvora, stvaranje relativno guste mreže vodotoka, gustih šuma i rastresitog glinovitog pokrivača pogodnog za gajenje raznovrsnih biljnih kultura. Sjeverna podgorina je velikim dijelom izgrađena od vapnenaca, pa je bezvodna, raščlanjena površinskim i podzemnim krškim oblicima, manje plodna i rjeđe naseljena; s druge strane, u njoj se nalazi više spomenika kulturne baštine: spomenici, kosturnice i čuveni manastiri Ćelije, Lelić i Pustinja.
Krajem 1970-ih kroz ovaj šumski kompleks između Debelog brda i Mravinjaca prosječena je solidna makadamska cesta od velikog značaja za privredno iskorištavanje sjeverne podgorine planine: za eksploataciju šume, indirektno za stočarstvo i poljoprivredu u širem smislu, pa i za turizam, jer se na oba kraja ove ceste grade vikendice. |
ZANIMLJIVOST Vijenac kojega čine planine Povlen, Maljen i Suvobor u 17. stoljeću je imao zajedničko ime Karadag, što u prijevodu s turskog jezika znači Crna gora. I sve do kraja 18. stoljeća domaće stanovništvo je područje te tri planine nazivao zajedničkim imenom Crna gora, a do danas je taj naziv ostao za brdsko planinsko područje, mikroregiju oko porječja rijeke Skrapež, sa sjedištem u Kosjeriću - između navedenih planina i Zapadne Morave. |
Povijesni pregled
Srednji vijek
Godine 2019. objavljeno je da su otkriveni ostaci bizantske crkve u blizini Taorskih izvora, nekih 40 km od Valjeva. Ostaci crkve ranobizantskog porijekla dio su šireg kompleksa, s dijelovima malog utvrđenja i, vjerojatno, rudarskim naseljem. Nalazi se na nadmorskoj visini od 890 m, na prapovijesnom i antičkom koridoru kojime se putovalo iz doline rijeke Kolubare prema Užicama. Uz koridor su pronađeni ostaci iz kamenog doba, željeznog doba, antike i srednjeg vijeka. Dimenzije pronađene crkve su 11 m × 7 m, ima oltarsko područje u obliku luka i okružena je suhozidom napravljenim od velikih komada kamena i stijena, dugačak 100 m i 2 m širok.
U okolici se nalaze brojni tragovi drevnih rudarskih aktivnosti, uključujući iskop bakra i željeza. Također, ovo je četvrta takva crkva otkrivena na valjevskom području u posljednjih nekoliko godina. U selu Brangoviću nalaze se ostaci utvrđenja, nazvanog Jerinin Grad, s ostacima crkve prilično sličnima onima otkrivenim u Taoru. S još jednim utvrđenjem u selu Ćelije arheolozi teoretiziraju da su svi ovi predmeti bili povezani u širem, ali specifičnom kompleksu. Također, nalazi upućuju na ideju da je svako selo, pa i ono neizgrađeno, imalo svoje crkve tijekom razdoblja ranog Bizanta.
U okolici se nalaze brojni tragovi drevnih rudarskih aktivnosti, uključujući iskop bakra i željeza. Također, ovo je četvrta takva crkva otkrivena na valjevskom području u posljednjih nekoliko godina. U selu Brangoviću nalaze se ostaci utvrđenja, nazvanog Jerinin Grad, s ostacima crkve prilično sličnima onima otkrivenim u Taoru. S još jednim utvrđenjem u selu Ćelije arheolozi teoretiziraju da su svi ovi predmeti bili povezani u širem, ali specifičnom kompleksu. Također, nalazi upućuju na ideju da je svako selo, pa i ono neizgrađeno, imalo svoje crkve tijekom razdoblja ranog Bizanta.
20. stoljeće
|
1944.
Između 14.3. i 20.5.1944. 2. i 5. divizija NOVJ izvršile su nastupni marš od rijeke Lim do rijeke Ibar s jedne, i planina Povlen i Maljen s druge strane. Cilj ove operacije bio je podrška razvoju NOP u Srbiji, povezivanje s lokalnim partizanskim snagama radi osigurana jače baze NOVJ u Srbiji, i stvaranje krupnijih operativnih formacija s težištem u Srbiji. Podršku ovom prodorom trebale su pružiti 16. i 17. divizija NOVJ forsiranjem Drine iz Bosne. Ova operacija u jugoslavenskoj historiografiji poznata je pod nazivom Prodor operativne grupe divizija NOVJ u Srbiju. PROČITAJ VIŠE WIKIWAND: Prodor NOVJ u Srbiju proleća 1944. Prodor Udarne grupe na prostoru Jelova gora - pl. Povlen (22.4-8.5.1944). Glava IX. (PDF) |
Operacija Kammerjäger
Segment Bitke za Srbiju
|
Tradicionalne aktivnosti i narodna baština
Mitologija
|
Područje Povlena poznato je po svojim mitovima.
Južni dijelovi danas izumrlog Panonskog mora koje se isušilo prije nekih 600.000 godina dosezali su Povlen. Stoga se povremeno pronalaze fosili morskih puževa, što je utjecalo na stvaranje mita o masivnom prstenu, koji navodno postoji negdje na planini, kojim je Noa privezao svoju arku nakon potopa. Lokalne kugle, nazvane "Povlenske kugle", koje su rezultat podvodne vulkanske aktivnosti tijekom postojanja mora, lokalno stanovništvo tvrde da ih izrađuju vanzemaljci ili izumrla rasa divovskih ratnika koji su ih koristili kao topovske kugle ili za katapulte. Na zapadnim obroncima planine nalazi se selo Zarožje, mjesto čuvene vodenice u vlasništvu Save Savanovića, mitskog, I najpoznatijeg srpskog vampira. On je ovjekovječen u kratkoj priči Posle devedeset godina Milovana Glišića iz 1880. godine, što je čak 17 godina prije poznatog djela Drakula Brama Stokera. Njegovo je djelo poslužilo kao temelj za Leptiricu, koja se općenito smatra jednim od najboljih srpskih horor filmova, snimljenim 1973. godine. |
|
Po planini i po kraju ...
Karta Povlena i njegovih pobrđa - zapadni dio
Detalj stare topografske karte izvornog mjerila 1:200.000 |
Karta Povlena i njegovih pobrđa - istočni dio
Detalj stare topografske karte izvornog mjerila 1:200.000 |
VRŠNO PODRUČJE
Debelo brdo PRIJEVOJ; KOORDINATE: 44.1505, 19.6915; NADMORSKA VISINA: 1094 m; WIKIPEDIJA
|
Debelo brdo je razvođe između porječja Drine i Kolubar i prijevoj na planini Povlen, uz vrh Kičer (1110 m), na cesti Rogačica-Valjevo. Šire područje prijevoja odvaja planine Jablanik i Povlen. Zbog svojeg položaja kao prijevoja i raskrižja grebenske makadamske ceste (vodi od prijevoja prema selu Mravinjci) te magistralne ceste Valjevo-Rogatica-Užice, Debelo brdo polako se razvija kao turističko središte s nekoliko stalno naseljenih domaćinstava, popularnim planinarskim domom, brojnim vikendicama i kafanom.
Karta područja oko Debelog brda
Detalj stare topografske karte izvornog mjerila 1:50.000 
Debelo brdo
Autorica: Danica Cvitkovac; Wikipedija |
Debelo brdo
Autor: Vladimir Pecikoza; Wikipedija 
Prijevoj Debelo brdo
Autor: Ванилица; Wikipedija Planinarski dom "Debelo brdo" (1040 m) Planinarski dom "Debelo brdo" nalazi se na predjelu Novakovača, na planini Jablanik, nedaleko prijevoja Debelo Brdo. Sagrađen je 1960.godine. To je jednokatnica sagrađena od kamena i cigle. Ima veliku blagavaonicu u prizemlju sa 60 mjesta, kuhinju, WC s dvije kabine i tuš s bojlerom. Na katu se nalaze tri sobe: jedna manja, za domaćine i dvije velike grupne spavaonice s 28 i 20 kreveta na kat. Dom ima vodu i struju, grijanje u blagavaonici i sobama. Doma je pogodna polazišna točka za pješačenje i planinarenje na obližnje planine: Jablanik, Povlen, Medvednik, Torrnička Bobija. PRISTUP DOMU Kako se dom nalazi nedaleko od prijevoja Debeli brijeg pristup do njega je lagan. Preko ovoga prijevoja prolazi cesta koja povezuje Valjevo i Bajnu Baštu, te je osim osobnim prometnim sredstvima (automobil, bicikl), moguć i dolazak autobusom, jer ovuda prometuju i autobusi na međugradskim linijama iz Beograda i Valjeva za Bajinu Baštu i Taru. Od Valjeva do Debelog brda ima oko 40 km. Po izlasku na prijevoj Debelo brdo, treba skrenuti u smjeru planine Jablanik, makadamskom cestom u dužini od 900 m. Do doma se može pristupiti osobnim vozilima i manjim autobusima. |
Po grebenu Povlena
Karta vršnog područja Povlena, između Debelog brda i Malog Povlena
Detalj stare topografske karte izvornog mjerila 1:50.000 |
KRUŽNA TURA PO VRHOIMA POVLENA Debelo brdo - Planinarski dom - Mali Povlen - Srednji Povlen - Veliki Povlen S prijevoja Debelo brdo krenuti u smjeru jugoistoka makadamskom cestom pored planinarskog doma PEU "Povlen", zatim pored novosagrađene crkve na Kneževom polju, preko livade pa uz šumu i nisko raslinje izlazi se na vrh Malog Povlena (1347 m). Silazak s vrha istom stazom do vikendica, te odatle nastaviti uspon na Srednji Povlen (1310 m). Spustiti se s vrha te izaći na greben Velikog Povlen, sve do njegova vrha (1271 m). S Velikog Povlena spustiti se do planinarskog doma PEU "Povlen". Od doma povratak na Debelo brdo. |
Mali Povlen
|
Vrh Mali Povlen je donekle asimetričan - jugozapadna strana mu je strmija od sjeveroistočne, zbog usijecanja duboke, klisuraste doline, ali i rasjedanja duž jugozapadne strane. Sam greben Malog Povlena je relativno uzak, i sastoji se od blagih humova između kojih je usječeno nekoliko plitkih vrtača.
Vrh Mali Povlen
Autor fotografije: Vladimir Pecikoza; Wikipedija |
POVLEN Mali Srednji i Veliki Povlen i vidikovac Ploča - planinarenje
Autor: Slobodan Stefanovic; Datum objave: 2.11.2015. Opis: Planinarski klub ,,Era,, iz Užica je u nedelju 01. novembra 2015. godine organizovao izlet na planini Povlen. U ovoj akciji je učestvovalo 22 planinara I to 17 iz ovog Kluba, 3 člana PK ,,Tara,, iz Bajine Bašte I 2 učesnika iz PSD ,,Stolac,, iz Višegrada.. Kombijem i vozilima smo prešli preko Rogačice I Pašne Ravni do mesta Debelo Brdo. Peške smo prešli pored planinarskog doma PD-a ,,Povlen,, iz Valjeva do vrha Veliki Povlen (1271 m). Dalje smo nastavili grebenom do vrha Srednji Povlen (1301 m) I spustili se do dva stenovita vidikovca u mestu zvanom ,,Ploča,,. Nastavljamo sa usponom do Kneževog polja gde obilazimo crkvu Sv. prvomučenika arhiđakona Stefana. Završni uspon na najviši vrh Povlena – Mali Povlen (1347 m) je dosta strmiji. Vraćamo se na početnu tačku pored pomenutog planinarskog doma uz duže zadržavanje u njemu. Ova planinarska staza je bila duga oko 15 km. |
Srednji Povlen
Vrh Srednji Povlen
Autor fotografije: Vladimir Pecikoza; Wikipedija |
Veliki Povlen
Veliki Povlen
Autorica fotografije: Geologicharka; Wikipedija |
Veliki Povlen
Autor: Stefan Pavic; Datum objave: 12.5.2019. Opis: Živopisni predeli u podnožiju Velikog Povlena (1270 m) |
|
POVLEN Taorska vrela i vrh Čiker - planinarenje
Autor: Slobodan Stefanovic; Datum objave: 14.7.2016. Opis videa: Planinarski klub ,,ERA,, iz Užica (16 planinara) je u nedelju 13. marta 2016. godine izveo planinarsku akciju na planini Povlen. Polazak učesnika na akciju je kombijem iz Užica. Dolazak u mesto Donji Taor preko Kosjerića. U ovom mestu poseta prirodnoj atrakciji – Taorska vrela nakon kružne staze sa usponom na vrh Čiker (1113 m). POVLEN Uspon na vrh Beden - planinarenje
Autor: Slobodan Stefanovic; Datum objave: 22.3.2016. Opis videa: Planinarski klub ,,ERA,, iz Užica, je u nedelju 20. marta 2016. godine organizovao planinarsku akciju na planini Povlen. Staza je vodila od mesta Smiljevo Polje , pa ispod vrha Kosa, zatim kroz zaseok Barati, te ispod vrha Oab i mesta Bijele Vode do vrha Beden (1256 m). Povratak sa vrha na početnu tačku ispod Mrke stene I Pluževina. Nakon kružne ture duge 15 km, povratak vozilima u Užice do 19,00 časova. U akciji je učestvovalo 10 planinara iz PK ,,Era,, iz Užica I 3 planinara iz PEK ,,Gora,, iz Kragujevca. POVLEN Uspon na vrh Mali Povlen i obilazak Taorskih vrela - planinarenje
Autor: Slobodan Stefanovic; Datum objave: 14.5.2012. Opis: Planinari iz Užica su 5. maja 2012. godine izašli na Mali Povlen (1347 m.n.v.), najviši vrh planine Povlen. U sklopu ovog izleta, organizovan je obilazak Taorskih vrela. Učesnici : Lapčević Ana, Vasilijević Milica, Knežević Stanko, Turudić Branko, Božović Ivan, Šunjevarić Saša, Kukanjac Ljubomir, Jasiković Dragoljub i Stefanović Slobodan, vodič u PK ,,Era,, i snimatelj. POVLEN Lještansko - vrh Kik - vrh Lučevik - vrh Pliš
Autor: Slobodan Stefanovic; Datum objave: 1.1.2019. Opis: Planinarski klub ,,ERA,, iz Užica je u nedelju 30. decembra 2018. godine organizovao poslednji planinarski uspon u ovoj godini na vrhove: Kik (1045 m), Pliš (1042 m) i Lučevik (1052 m) na južnim obroncima planine Povlen iznad Rogačice. U ovoj akciji je pored 6 planinara iz PK ,,ERA,, učestvovalo još 8 planinara iz PK ,,Povlen,, iz Valjeva, 3 planinara iz PSD ,,Magleš,, iz Valjeva i 6 planinara iz PK ,,Tara,, iz Bajine Bašte. Početak staze je bio u centru sela Lještansko pa preko mesta Zborište i dalje grebenski preko mesta Vrtača do vrha Kik, odakle sledi prelazak na obližnje vrhove Lučevik i Pliš i povratak stranom ispod pomenutog grebena do početne tačke. Staza je bila duga 17 km i na stazi se provelo oko 6 sati. Vodič: Stefanović Slobodan. |
ISTOČNI DIJELOVI POVLENA
Donji Taor
Taorska vrelaJedna od atrakcija Povlena je i spomenik prirode Taorska vrela. U podnožju vapnenačkog platoa, na jugoistočnom kraju sinklinalne doline, sa sjeverne strane oivičenog vertikalnom liticom visine 5, širine pri dnu 3 m, iz špiljskog otvora izbija glavno vrelo. U široj izvorišnoj zoni nalazi se i više malih periodičnih izvora. Nizvodno od glavnog vrela nataložena je najveća akumulacija sedre (bigra, tufa) u ovom dijelu Srbije, gdje su na relativno kratkoj udaljenosti, preko nataloženih sedrenih naslaga na padini dužine 400 m, stvoreni brojni slapovi i vodopadi. Taorska vrela ulijevaju se ubrzo u reku Skrapež, pritoku Zapadne Morave, kojoj je izvorište također ispod planine Povlen. Na ušću Vrelskog potoka u Skrapež, nalazi se vodopad visine oko 4,5 m.
Veći dio prostora vrela pokriven je u bukovim šumama, a posebno je poznat po tzv. medvjeđem luku (sremuš, srijemuš; lat. Allium ursinum), kojega ovdje ima u izobilju. Raste na sjenovitim padinama i u šumi. Godišnji festival "Dani sremuša" održava se na ovoj lokaciji od 2015. godine. Kaskade Taorskih vrela su zbog atraktivnosti često prikazane u turističkim brošurama Srbije. U 1980-ima. kada je izgrađen vodovod Kosjerić, izvori su djelomično zatvoreni i prebačeni u gradski vodni sustav. Iako projekt nije izveden u potpunosti kako je planirano, ipak je naštetio kaskadama, jer se tijekom sušnih godina voda potpuno osuši. Područje je stavljeno pod preliminarnu zaštitu, ali samo na papiru. Mještani su kopali kamenje od sedre, uništavali slapove i čitav okoliš. Na izvorima je nekada bio 12 vodenica, ali od 2017. niti jedna nije bila u funkciji, a samo ih je nekoliko fizički preživjelo. Do 2019. godine ostala su samo tri zapuštena (Delićka, Drojićka i Pejina), no četvrta, vodenica Pepića, u potpunosti je obnovljena i počela je s radom 2018. PRISTUP Taorska vrela smještena su u selu Taor, u zaselku Donji Taor, nedaleko od puta za Makovište na jugozapadnom dijelu planine, 40 km jugoistočno od Valjeva i 16 km sjeverozapadno od Kosjerića. Do vrela se može doći iz Valjeva putem koji ide preko Lelića i Mravinjaca. |
Taorska vrela
Autorica fotografije: Maja Stošić; Wikipedija Taorska Vrela [ Lepote Srbije / Beautiful Serbia ]
Autor: Lost in the Viewfinder; Datum objave: 29.5.2015. Opis videa: Taorska Vrela nalaze se nekih 135km od Beograda, prilično nepristupačna, međutim kada se do njih dođe lepota i mir kojom odišu predstavljaju vrednu nagradu. Rekao bih da je najbolje vreme za posetu kasna jesen ili rano proleće, ovi snimci su napravljeni 29.05.2015 i vegetacija je bila toliko bujna i jaka da je kretanje otežano, a neke od starih vodenica jedva vidljive i nepristupačne. GPS lokacija: 44° 4'52.12"N / 19°48'57.33"E |
|
Kneževo Polje
Autor: Stefan Pavic; Datum objave: 29.6.2019. Opis: Celodnevni izlet i voznja po nepristupacnim padinama Povlena. |
POVLENSKE PODRINJSKE PADINE
Zarožje KOORDINATE: 44.1012, 19.6782; NADMORSKA VISINA: 80-1100 m; BROJ STANOVNIKA: 629 (2011.); WIKIPEDIJA
|
Na krajnjim jugozapadnim padinama Povlena i prijelaznom prostoru prema brojnim podrinjskim brdskim grebenima (Sokolina - Gvozdačke stene), i na magistralnoj cesti Valjevo - Bajina Bašta (3 km od prijevoja Debelo brdo, i 35 km od Valjeva), nalazi se Zarožje (Pašina Ravan), najveće od 33 sela općine Bajina Bašta, u Zlatiborskom okrugu. To je tipično brdsko-planinsko selo smješteno na visini od oko 800 do 1100 m, u krajoliku koji obilježavaju prostrane livade, pašnjaci, šume i raštrkani zaselci.
Mjesna zajednica Zarožje se prostire na površini od 49,17 km², što odgovara 7,3% ukupne površine općine Bajine Bašte. Od toga je oko 43% prekriveno šumom (uglavnom bukove šume). Rječica Rogačica, pritoka Drine, jednako kao i samo selo Zarožje dobili su ime po razvedenim i izloženim Gvozdačkim stenama (Svilena stena, 1231 m - Sokolina, 1225 m) koje se izdižu iznad Podrinja između Bajine Bašte i Ljubovije, i svojim razvedenim oblicima podsjećaju na rogove: iza rogova -> Zarožje; izvirati iz rogova -> Rogačica. Brda koja se nalaze na području Zarožja su: Gradina, Sokolina, Orlov krš, Ridovi, Plana, Dumezovac, Bedem, Gredina, Pustopolje, Kloka, Mrka stena, Vinčina voda i Debelo brdo. Selo Zarožje ima više zaselaka, i to: Barati, Vasiċi, Vujetiċi, Jagodiċi, Kosiċi, Lazareviċi, Lozice, Prokiċi, Tejiċi, Matiċi i Filipoviċi-Goliċi. Stanovnici su se uglavnom doseljavali iz Crne Gore i Hercegovine; Crmničke nahije, Kolašina, Pive, gornjeg toka Lima, Sopotnice kod Goražda, Velike Drenove kod Prijepolja i Mokre Gore. Na prostoru sela Zarožja nalaze se rječice i planinski potoci: Rogačica, Tresnica, Lazačka reka, Plana i Vrelski potok. U dijelu naselja Pašina Ravan nalazi se crkva Svetih Petra i Pavla. Od 1970-ih mnogi su stanovnici napustili Zarožje i otišli, u početku kao sezonski radnici, u srednju Europu, uglavnom u Švicarsku. U šali se selo se zbog toga naziva i "mali Cirih" ("mali Zürich"). Kao i većina planinskih sela i Zarožje je također jako ostarjelo, jer je većina mlađih ljudi odselila u gradove. Područje Zarožja ima odlične prirodne uvjete za razvoj ruralnog i rekreacijskog turizma, stoga nije neobično da mnoge vikendice stoje uz brdovit krajolik između akumulacije Rovni na sjevernim pobrđima Povlena, i visoravni Jelovik kod Zarožja. Jednako tako s mnogih usputnih vidikovaca pruža se lijep pogled na okolni kraj. Ipak, kako se radi o pretežito tranzitnom području kojime prolazi glavna prometnica, ruralni turizam još nije dovoljno razvijen. Na rijeci Rogačici je nekada stajalo mnoštvo vodenica, kao i vodenica čuvenog Srpskog vampira Save Savanovića, o kome je snimljen i film "Leptirica". Vodenica, nazvana redovnička - jer su u njoj svi čekali na red da melju žito - nalazi se udaljena 3 km od ceste Bajina Bašta-Valjevo, u dubokoj dolini rijeke Rogačice. Položaj mlina zvan Kriva jaruga opisan je kao "uski i tamni tjesnac". 
Zarožje, pogled iz zraka na Roški Do
Autor fotografije: Bokenzi; Wikipedija Pašina RavanPašina Ravan, na obalama rječice Trešnjice, bila je nekada gusto pošumljena planinska ravan, a danas je to naseljeno mjesto i privredni centar Zarožja. U njemu se tako nalaze tri kafane, kafiċ, škola, benzinska crpka, ambulanta, mljekara, crkva i dvije prodavaonice (podaci iz 2017. godine; www.zlatiborskiokrug.net).
Kroz sredinu sela, od istoka ka zapadu, proteže se visoka poprečna povlenska gredina Gnila Priseka. U zaselku Gnila Priseka, gdje se razdvajaju putevi za zaselke Vujetiće i Jagodiće, nalaze se benzinska crpka, prodavaonica i dvije kafane. Crkva Svetih Petra i Pavla Crkva posvećena Svetim apostolima Petru i Pavlu pripada Eparhiji žičkoj Srpske pravoslavne crkve. Podignuta je u razdoblju od 1990. do 1993. godine u dijelu sela nazvanom Pašina Ravan, neposredno pored škole i magistralne ceste Bajina Bašta - Valjevo. Hram je posvećen na Petrovdan (12.7.) 1993. godine. Kapija Podrinja Kapija Podrinja je vidikovac u općini Bajina Bašta koji je nalazi na 925 metara nadmorske visine. Kapija Podrinja se nalazi na Debelom brdu, pored magistralne ceste Valjevo – Bajina Bašta na obroncima planine Povlen i predstavlja točku s koje počinje ulazak u drinsku dolinu. Sa vidikovca se pruža odličan pogled na planinske predjele u općini Bajina Bašta i u susjednoj Bosni i Hercegovini. Na vidikovcu je izgrađen plato u kombinaciji drvene i betonske konstrukcije na metalnim stubovima. 
Pogled s Crvene stene na dolinu Drine
Autorica fotografije: |
Nazubljeni stjenski oblici dali su ime selu Zarožje
Autor: Bokenzi; Wikipedija 
Crkva Sv. apostola Petra i Pavla, Pašina Ravan
Autorica fotografije: Ванилица; Wikipedija 
Pašina Ravan, škola
Autorica fotografije: Ванилица; Wikipedija 
Ostaci vodenice Save Savanovića
Autorica fotografije: Bokenzi; Wikipedija |
|
Vampir Sava Savanović
U zaštićenoj i izoliranoj okolnim planinama, dolini rječice Rogačice, proteklih stoljeća razvijale su se legende i mitovi, od kojih je najpoznatija ona o vampiru Savi Savanoviću. Zbog toga Zarožani nisu mogli više da nađu vodeničara. Dovodili su i popa da osvešta vodenicu, sve uzalud. Mleli su pomalo danju, ali to nije moglo da zadovolji potrebe sela, pogotovo što je vodenica imala samo jedno vitlo. Nakon tragičnog događaja u selu, koji ga je koštao života, pričalo se da je Sava, poslije svoje smrti živio u staroj vodenici na Rogačici, u selu Zarožje i da se povampirio. Legenda govori da je kao "vampir" 90 godina ubijao i pio krv ljudi koji bi noću došli da melju žito. Kada bi ljudi dolazili na vodenicu on bi im isisao krv i ubio bi ih. Zbog toga Zarožani više nisu mogli naći vodeničara. Dovodili su i popa kako bi posvetio vodenicu, ali uzalud. Dugo su živjeli seljani u strahu od vampira, i mljeli su u vodenici pomalo danju, no to nije zadovoljavalo potrebe sela jer je vodenica imala samo jedno vitlo. Naposlijetku su odlučili otvoriti Savin grob kako bi mu naoštrenim kolcem proboli srce. Posljednjih nekoliko desetljeća, mlin Save Savanovića je u vlasništvu obitelji Jagodići i često se naziva Jagodića vodenica. Radila je do kasnih 1950-ih kada je zatvorena i ugašena. Početkom 2010. godine riješeni su vlasnički problemi, a lokalna uprava rekonstruirala je vodenicu od drveta i kamena i prilagodila ju za turističku svrhu. Planiralo se tada da će mlinica ponovo raditi, proizvoditi brašno nazvano po Savi Savanoviću, dok će lokalni farmeri prodavati med i rakiju. Planirana je i izgradnja odgovarajuće ceste koja bi ju povezala s glavnom. Autor projekta |
obnove bio je arhitekt Aleksandar Gavović. Prvi gotov projekt bila je cesta, ali samo mjesec dana nakon što je dovršena, mlin je propao 2012. godine. Općinske vlasti izdale su ironično upozorenje, savjetujući ljudima da je Savanović sada slobodan u potrazi za novim domom. Te 2012. u početku se srušio samo krov, ali su se tijekom sljedećih godina drveni zidovi obrušili.
Do prosinca 2018. mlin je rekonstruiran, a pristupni put je djelomično poboljšan. Temelji i stupovi bili su ojačani i izgrađen je novi krov i popločan. Radovi se planiraju nastaviti dovršenjem mlinskog kotača, brusnog kamena i strujom, kako bi mlin ponovno počeo raditi. Iako se obično kaže da je Sava bio prvi srpski vampir, postoje tvrdnje da je prije njega u srpskom folkloru postojao Petar Blagojević iz Velikog Gradišta, koji je umro 1725. Blagojević (tada pod imenom Peter Plogojowitz), i događaj vezan uz njega, privukli su tadašnju europsku pozornost, i predstavljali su jedan od najranijih primjera vampirske histerije. Ipak, Sava Savanović i danas ostaje najpoznatiji vampir u Srbiji. |
Praktično ...
IZVORI I LITERATURA
LiteraturaDODIĆ, Obrad: Zarožje pod Povlenom
GAJIĆ, M.: Prilog poznavanju flore Povlena. Glasnik Muzeja šumarstava i lova, 2: 144-159. Beograd, 1962. GAJIĆ, M.: Bukove i bukovo-jelove šume planine Povlen. Glasnik Šumarskog fakulteta, 25: 167-190. Beograd, 1961. LAZAREVIĆ, R.: Valjevski kras - pećine, jame, kraška hidrografija. Beograd: Srpsko geografsko društvo / SGD. Beograd, 1996. MARKOVIĆ, Jovan: Povljen. Članak. Enciklopedija Jugoslavije, svezak 6. Zagreb, 1965. str. 577 MILOJEVIĆ, Nikola: Geologija i hidrogeologija terena južno od Valjeva. Rasprave, doktorska disertacija. Zavod za geološka i geofizička istraživanja. Beograd, 1959. ŽIVKOVIĆ, Nenad; GAVRILOVIĆ, Ljiljana; PAVIĆ, Dragoslav; SIMIĆ, Sava: Vodni potencijal i hidrogeografska rejonizacija Valjevskih planina. Doktorska dizertacija. Univerzitet u Beogradu, Geografski fakultet. Beograd, 2016. (PDF) SAŽETAK DIZERTACIJE: Valjevske planine su deo jedinstvenog venca Podrinjsko–valjevskih planina, koji predstavlja istaknutu crtu reljefa zapadne Srbije. Prostiru se u smeru zapad–severozapad – istok–jugoistok, od prevoja Proslop, koji odvaja Sokolske planine (podrinjski niz) od Medvednika (valjevski niz) do Prostruge, na krajnjim severoistočnim obroncima Rajca iznad Boljkovačkog raseda. Valjevske planine čine: Medvednik, Jablanik, Povlen, Maglješ, Maljen, Suvobor i Rajac. Prirodna raznolikost Valjevskih planina od litološke građe, preko klimatskih odlika do biljnog pokrivača rezultirala je raznovrsnošću voda i njihovih pojava. Time je inicirano ovo istraživanje, sa ciljem detaljnog upoznavanja osobenosti – bogatstva i raznovrsnosti površinskih voda ovog kraja i njihovih odnosa, kao i prirodno–geografskih uslova koji su ih oblikovali... Elektronski izvoriANDRIĆ, Milan: Vampir opominje Zarožane. Treće oko. Broj 584
SUBAŠIĆ, Boris: Vilin-putem do Taorskih vrela. B92, 26.3.2016. WIKIPEDIJA: Povlen WIKIPEDIJA: Zarožje (njemački) ALMANAH PETNICA: Petnica i okolina - Povlen Valjevske planine. PSD "Magleš" |
Valjevske planine, planinarsko turistička karta
Mjerilo: 1 : 50 000 Dimenzije: 96 x 67 cm; Dimenzije preklopljene: 12 x 22 cm Opis: Na karti je prikazano područje Valjevskih planina s prirodnom i kulturnom baštinom i turističkim sadržajima. Na poleđini karte prikazane su fotografije s odgovarajućim tekstom na srpskom i engleskom jeziku. |
Tekstovi
Povlen
IZVOR TEKSTA
ALMANAH PETNICA: Petnica i okolina - Povlen
Preko stotinu različitih kampova i terenskih izleta i ekskurzija organizovala je Istraživačka stanica na prostorima i u neposrednoj okolini planine Povlen, najuočljivijeg i najvećeg masiva u lancu Podrinjsko-valjevskih planina. Već na pola sata vožnje od Valjeva putem prema Bajinoj Bašti ili putem pored poznatih manastira Ćelije i Lelić dolazimo na padine i grebene Povlena. Foto-reportaža na sledećim stranicama autorski je rad našeg dugogodišnjeg saradnika Dušana Jovanovića. Tekst je uzet iz sjajne monografije “Podrinjsko-valjevske planine” našeg uglednog naučnika profesora Milorada Vasovića. Ova knjiga se pojavila prošle godine kao zajednički izdavački poduhvat IS Petnica, Valjevske Gimnazije i Agencije “Valjevac”
Znamo da se ova planina dinarskog smera pružanja sastoji iz dva dela pomalo neprikladnog naziva - Mali i Veliki Povlen. Neprikladnost je u tome što je Mali Povlen (1347 m) viši od Velikog Povlena (1271 m) i predstavlja najvišu tačku čitavih Podrinjsko-valjevskih planina. Oba Povlena leže jugozapadno od Valjeva, a zapadno od Magleša i Bukova. Od njih se menja pravac Podrinjsko - Valjevskih planina: umesto uporedničkog one (Povlen, Jablanik, Medvednik, Sokolska planina, Jagodna i Gučevo), zadobijaju dinarski pravac. Izuzetak čini samo Boranja, koja se pruža pravcem jugozapad-severoistok.
Mali Povlen je donekle asimetričan - jugozapadna strana mu je strmija od severoistočne. Svakako je to posledica usecanja duboke, klisuraste doline ali i rasedanja duž jugozapadne strane. Sam greben Malog Povlena je relativno uzak, ali ne predstavlja izrazito kameniti venac, već se sastoji od blagih humova između kojih je usečeno nekoliko plitkih vrtača. One su otvorene prema jugozapadnoj podgorini i prema njoj se i odvodnjavaju prilikom intenzivnog otapanja snega u proleće. Na njihovom dnu nigde nema ujezerene vode, niti tragova tresava. Na ćuvicima koji rastavljaju ove vrtače ima dosta kamenja koje nekako izrasta iz zemlje. Ono se utoliko više pojavljuje ukoliko erozija i spiranje uzimaju maha. Ali se na mnogo mesta po Malom Povlenu uočavaju ograde od kamenja naslaganog u obliku potkovice. Nije jasno šta ono predstavlja - da li ostatke nekadašnjih torova ili artiljerijska gnezda ili nešto treće. Vide se i mnoge gomile usturenog kamenja koje su, očigledno, seljaci stvarali prilikom raščišćavanja terena za kosidbu ili ispašu stoke.
Mali Povlen je potpuno bezvodan. Nigde se ne zapaža izvor ili površinski tok. Ipak, udolina Kneževac (Kolibište), s površinom oko 50 hektara, obrasla je samo travom koja se kosi početkom avgusta. Udolina je vrlo blagih strana i plitkog dna, bez kamenitih ostenjaka i po sredini prosečena plitkim koritom kraškog potoka. On se začinje od jedne oknaste pištaljine i jedva primetnog potočića, koji dolazi sa severa i pri tome se proceđuje kroz gustu travu. Glavni potok otiče nešto više od 300 m, a potom se gubi u izrazitom ponoru čineći ga tipičnom ponornicom. Na nizvodnoj strani ponor je zagrađen krečnjačkim odsekom visokim 7 - 12 metara. Dno ponora nije kamenito, već je obraslo gustom zeljastom vegetacijom. Ova zanimljiva hidrografska pojava ima veliki značaj za stočarski život u Kneževcu: sva stoka se napaja na njoj dok boravi na izdigu. Pored toga, na levoj strani od potoka izbija slab izvor sa prijatnom pijaćom vodom.
Nešto nizvodnije od ponora, iz okolnog ravnog i blago nagnutog terena, odjednom "izraste" ćuvik ostrvskog izgleda, strmih i kamenitih strana, obrastao bukvom po temenu. Sastavljen je od velikih blokova krečnjaka, kakvi se ne zapažaju nigde na Malom Povlenu. Po svoj prilici ovaj ćuvik predstavlja neku vrstu monadnoka. Na odseku se inače nigde ne zapaža serpentin. Stoga se ne može prihvatiti tvrdnja B. Ž. Milojevića da su najviši delovi Valjevskih planina izgrađeni od serpentina - bar ne svih Valjevskih planina. S druge strane, iako je teren sastavljen od krečnjaka i breče, ipak nije u celini bezvodan. Istina, izvori nisu bogati vodom, ali retko presušuju. U Kneževcu smo uočili izolovana stabla bukve usred prostrane livadsko-pašnjačke površine. Na nekim mestima videli su se panjevi bukava; jedan panj bio je u prečniku oko 90 cm. Ta izolovana stabla ili panjevi su dokaz da je ovaj prostor nekada bio pod bukovom šumom, koja je pokrivala sav prostor Malog Povlena.
U prostoru Belih voda Mali Povlen se spušta prema jugu stepenastim odsecima od krečnjaka. Oni su višestruki: jedan od njih je nekako dvostruk - gornji mu je deo znatno viši i strmiji a donji znatno niži i blaži. Reklo bi se da gotovo svuda na ovakvim odsecima izbijaju glave slojeva i da one presudno deluju na stvaranje ovakvih oblika reljefa. Ispod ova dva odseka izbijaju izvori: prvi iz krečnjačke pukotine, koso položene, gotovo u nivou puta iz koje izbija toliko vode da se odmah obrazuje potok. Desetak metara dalje, opet na putu Mravinjci-Valjevo, ovaj potočić se spaja sa drugim, čineći jak i hučeći vodeni tok. U stvari, ovaj drugi potočić nastaje od jednog "rasutog vrela" koje u nizu mlazeva izbija iz bigrenih naslaga i to na strmoj padini iznad puta. Dakle, ovde se u Belim vodama, radi o kraškim vrelima rasutog tipa. Kako su ona u prirodnom produžetku udoline Kolibište ili Kneževac, to je logično pretpostaviti da su izvori na Belim vodama produžetak ponornice Kolibište.
Od Belih voda do Crvenog brega prostor Malog Povlena je većim delom izgrađen od serpentina. Možda je takav sastav uticao na pojavu znatno bujnijeg vegetacionog pokrivača (najgušće šume pokrivaju lokalnost Telje). Međutim, u tome serpentinu, na više mesta, zapažaju se veoma razdruzgane stene, toliko trošne da se i jačim udarcem nogom počinju raspadati. Zbog ovakvih osobina na više mesta se zapažaju velika svlačišta, tj. takvi kompleksi stena koji se otkidaju od matične osnove i zajedno sa bukovim stablima klize prema putu.
Severna podgorina Malog i Velikog Povlena je disecirana čestim vodotocima, ali ipak ima prilično blage strane. Razlog je u tome što znatno prevlađuje serpentin nad krečnjakom. Tako se duž čitavog puta Debelo brdoMravinjci uočava gotovo isključivo serpentin, često ispucan i razdruzgan, ali pokriven debelim glinovitim pokrivačem. Na ovim stenama preovlađuju erozivno-denudacioni procesi, pa se ne mogu usecati duboke klisure kao u krečnjacima. Ovakav geološki sastav i reljef uticali su i na dve druge prirodne komponente geografske sredine – na hidrografske karakteristike i na vegetaciju.
Na čitavoj severnoj podgorini Povlena javljaju se brojni površinski potoci koji obrazuju najgušću rečnu mrežu na čitavom prostoru ove planine. S druge strane, od Debelog brda do Mravinjaca proteže se gotovo kontinualna šuma lišćara (bukva, leska, grab i po koji javor). Samo se oko Dijavice nailazi na guste šume relativno mladih četinara (jela i smrča), koje su verovatno sađene. Krajem sedamdesetih godina XX veka kroz ovaj šumski kompleks prosečen je solidan makadamski put od velikog značaja za svekoliko privredno iskorišćavanje severne podgorine planine: za eksploataciju šume, indirektno za stočarstvo i poljoprivredu u širem smislu, pa i za turizam jer se na oba kraja ovog puta grade vikendice. Kao prevoj i razvođe između Drine i Kolubare i kao raskrsnica makadamskog i asfaltnog puta Valjevo-Rogatica-Užice, kao prevoj između Velikog Povlena i Jablanika, Debelo brdo polako postaje turističko središte sa popularnim planinarskim domom, brojnim vikendicama i kafanom.
Oko čitavog Povlena rasejane su stočarske kolibe. U stvari, to su nedavno i solidno građene kuće od cigle pokrivene crepom, obično sa dva odeljenja i prostranim podrumom. Ispred mnogih od njih očuvale su se stare kolibe od krovine ("kulače") a do njih sagrađene prostrane i savremenije štale. Ove nove kolibe i štale grade se od početka sedamdesetih godina; od početka osamdesetih godina u njih se uvodi voda od najbližih izvora. Ove kućne novine u stočarstvu usporile su a ponegde i zaustavile njegovo opadanje – i pored toga što su viši tereni još saobraćajno nedostupni i što nije organizovan postojani otkup stoke i stočarskih proizvoda. Održavanju stočarstva, smatraju meštani, dosta je doprinelo i gajenje veštačkih livada, koje se kose dva puta godišnje a koje s jednog hektara daju godišnje do jednog vagona sena. Od kako se one gaje seljaci ne krešu list i znatno lakše prezimljuju stoku.
Seljaci inače primećuju da se do velike visine mogu gajiti krompir i zob (ovas). Ipak, ove biljne kulture ne mogu se gotovo nigde videti. Ukoliko se i gaje, pokrivaju male površine. Što se malo gaje iako dobro uspevaju i izvrsnog su kvaliteta ima se zahvaliti saobraćajnim teškoćama a naročito nepovoljnim uslovima otkupa. Šteta, jer sa jednog hektara ovde se može dobiti i vagon i po izvrsnog planinskog krompira.
Severna i južna podgorina Povlena bitno se razlikuju po svojoj prirodi, pa i po osnovnim antropogeografskim osobinama. Južna podgorina je sastavljena mahom od vododrživih stena, koje su preduslovile pojavu izvora, stvaranje relativno guste mreže vodotoka, gustih šuma i rastresitog glinovitog pokrivača pogodnog za gajenje raznovrsnih biljnih kultura. Severna podgorina je velikim delom izgrađena od krečnjaka, pa je bezvodna, disecirana površinskim i podzemnim kraškim oblicima, manje plodna i ređe naseljena; s druge strane, u njoj se nalaze nekolike svetinje, spomenici, kosturnice i čuveni manastiri Ćelije, Lelić i Pustinja.
IZVOR TEKSTA
ALMANAH PETNICA: Petnica i okolina - Povlen
Preko stotinu različitih kampova i terenskih izleta i ekskurzija organizovala je Istraživačka stanica na prostorima i u neposrednoj okolini planine Povlen, najuočljivijeg i najvećeg masiva u lancu Podrinjsko-valjevskih planina. Već na pola sata vožnje od Valjeva putem prema Bajinoj Bašti ili putem pored poznatih manastira Ćelije i Lelić dolazimo na padine i grebene Povlena. Foto-reportaža na sledećim stranicama autorski je rad našeg dugogodišnjeg saradnika Dušana Jovanovića. Tekst je uzet iz sjajne monografije “Podrinjsko-valjevske planine” našeg uglednog naučnika profesora Milorada Vasovića. Ova knjiga se pojavila prošle godine kao zajednički izdavački poduhvat IS Petnica, Valjevske Gimnazije i Agencije “Valjevac”
Znamo da se ova planina dinarskog smera pružanja sastoji iz dva dela pomalo neprikladnog naziva - Mali i Veliki Povlen. Neprikladnost je u tome što je Mali Povlen (1347 m) viši od Velikog Povlena (1271 m) i predstavlja najvišu tačku čitavih Podrinjsko-valjevskih planina. Oba Povlena leže jugozapadno od Valjeva, a zapadno od Magleša i Bukova. Od njih se menja pravac Podrinjsko - Valjevskih planina: umesto uporedničkog one (Povlen, Jablanik, Medvednik, Sokolska planina, Jagodna i Gučevo), zadobijaju dinarski pravac. Izuzetak čini samo Boranja, koja se pruža pravcem jugozapad-severoistok.
Mali Povlen je donekle asimetričan - jugozapadna strana mu je strmija od severoistočne. Svakako je to posledica usecanja duboke, klisuraste doline ali i rasedanja duž jugozapadne strane. Sam greben Malog Povlena je relativno uzak, ali ne predstavlja izrazito kameniti venac, već se sastoji od blagih humova između kojih je usečeno nekoliko plitkih vrtača. One su otvorene prema jugozapadnoj podgorini i prema njoj se i odvodnjavaju prilikom intenzivnog otapanja snega u proleće. Na njihovom dnu nigde nema ujezerene vode, niti tragova tresava. Na ćuvicima koji rastavljaju ove vrtače ima dosta kamenja koje nekako izrasta iz zemlje. Ono se utoliko više pojavljuje ukoliko erozija i spiranje uzimaju maha. Ali se na mnogo mesta po Malom Povlenu uočavaju ograde od kamenja naslaganog u obliku potkovice. Nije jasno šta ono predstavlja - da li ostatke nekadašnjih torova ili artiljerijska gnezda ili nešto treće. Vide se i mnoge gomile usturenog kamenja koje su, očigledno, seljaci stvarali prilikom raščišćavanja terena za kosidbu ili ispašu stoke.
Mali Povlen je potpuno bezvodan. Nigde se ne zapaža izvor ili površinski tok. Ipak, udolina Kneževac (Kolibište), s površinom oko 50 hektara, obrasla je samo travom koja se kosi početkom avgusta. Udolina je vrlo blagih strana i plitkog dna, bez kamenitih ostenjaka i po sredini prosečena plitkim koritom kraškog potoka. On se začinje od jedne oknaste pištaljine i jedva primetnog potočića, koji dolazi sa severa i pri tome se proceđuje kroz gustu travu. Glavni potok otiče nešto više od 300 m, a potom se gubi u izrazitom ponoru čineći ga tipičnom ponornicom. Na nizvodnoj strani ponor je zagrađen krečnjačkim odsekom visokim 7 - 12 metara. Dno ponora nije kamenito, već je obraslo gustom zeljastom vegetacijom. Ova zanimljiva hidrografska pojava ima veliki značaj za stočarski život u Kneževcu: sva stoka se napaja na njoj dok boravi na izdigu. Pored toga, na levoj strani od potoka izbija slab izvor sa prijatnom pijaćom vodom.
Nešto nizvodnije od ponora, iz okolnog ravnog i blago nagnutog terena, odjednom "izraste" ćuvik ostrvskog izgleda, strmih i kamenitih strana, obrastao bukvom po temenu. Sastavljen je od velikih blokova krečnjaka, kakvi se ne zapažaju nigde na Malom Povlenu. Po svoj prilici ovaj ćuvik predstavlja neku vrstu monadnoka. Na odseku se inače nigde ne zapaža serpentin. Stoga se ne može prihvatiti tvrdnja B. Ž. Milojevića da su najviši delovi Valjevskih planina izgrađeni od serpentina - bar ne svih Valjevskih planina. S druge strane, iako je teren sastavljen od krečnjaka i breče, ipak nije u celini bezvodan. Istina, izvori nisu bogati vodom, ali retko presušuju. U Kneževcu smo uočili izolovana stabla bukve usred prostrane livadsko-pašnjačke površine. Na nekim mestima videli su se panjevi bukava; jedan panj bio je u prečniku oko 90 cm. Ta izolovana stabla ili panjevi su dokaz da je ovaj prostor nekada bio pod bukovom šumom, koja je pokrivala sav prostor Malog Povlena.
U prostoru Belih voda Mali Povlen se spušta prema jugu stepenastim odsecima od krečnjaka. Oni su višestruki: jedan od njih je nekako dvostruk - gornji mu je deo znatno viši i strmiji a donji znatno niži i blaži. Reklo bi se da gotovo svuda na ovakvim odsecima izbijaju glave slojeva i da one presudno deluju na stvaranje ovakvih oblika reljefa. Ispod ova dva odseka izbijaju izvori: prvi iz krečnjačke pukotine, koso položene, gotovo u nivou puta iz koje izbija toliko vode da se odmah obrazuje potok. Desetak metara dalje, opet na putu Mravinjci-Valjevo, ovaj potočić se spaja sa drugim, čineći jak i hučeći vodeni tok. U stvari, ovaj drugi potočić nastaje od jednog "rasutog vrela" koje u nizu mlazeva izbija iz bigrenih naslaga i to na strmoj padini iznad puta. Dakle, ovde se u Belim vodama, radi o kraškim vrelima rasutog tipa. Kako su ona u prirodnom produžetku udoline Kolibište ili Kneževac, to je logično pretpostaviti da su izvori na Belim vodama produžetak ponornice Kolibište.
Od Belih voda do Crvenog brega prostor Malog Povlena je većim delom izgrađen od serpentina. Možda je takav sastav uticao na pojavu znatno bujnijeg vegetacionog pokrivača (najgušće šume pokrivaju lokalnost Telje). Međutim, u tome serpentinu, na više mesta, zapažaju se veoma razdruzgane stene, toliko trošne da se i jačim udarcem nogom počinju raspadati. Zbog ovakvih osobina na više mesta se zapažaju velika svlačišta, tj. takvi kompleksi stena koji se otkidaju od matične osnove i zajedno sa bukovim stablima klize prema putu.
Severna podgorina Malog i Velikog Povlena je disecirana čestim vodotocima, ali ipak ima prilično blage strane. Razlog je u tome što znatno prevlađuje serpentin nad krečnjakom. Tako se duž čitavog puta Debelo brdoMravinjci uočava gotovo isključivo serpentin, često ispucan i razdruzgan, ali pokriven debelim glinovitim pokrivačem. Na ovim stenama preovlađuju erozivno-denudacioni procesi, pa se ne mogu usecati duboke klisure kao u krečnjacima. Ovakav geološki sastav i reljef uticali su i na dve druge prirodne komponente geografske sredine – na hidrografske karakteristike i na vegetaciju.
Na čitavoj severnoj podgorini Povlena javljaju se brojni površinski potoci koji obrazuju najgušću rečnu mrežu na čitavom prostoru ove planine. S druge strane, od Debelog brda do Mravinjaca proteže se gotovo kontinualna šuma lišćara (bukva, leska, grab i po koji javor). Samo se oko Dijavice nailazi na guste šume relativno mladih četinara (jela i smrča), koje su verovatno sađene. Krajem sedamdesetih godina XX veka kroz ovaj šumski kompleks prosečen je solidan makadamski put od velikog značaja za svekoliko privredno iskorišćavanje severne podgorine planine: za eksploataciju šume, indirektno za stočarstvo i poljoprivredu u širem smislu, pa i za turizam jer se na oba kraja ovog puta grade vikendice. Kao prevoj i razvođe između Drine i Kolubare i kao raskrsnica makadamskog i asfaltnog puta Valjevo-Rogatica-Užice, kao prevoj između Velikog Povlena i Jablanika, Debelo brdo polako postaje turističko središte sa popularnim planinarskim domom, brojnim vikendicama i kafanom.
Oko čitavog Povlena rasejane su stočarske kolibe. U stvari, to su nedavno i solidno građene kuće od cigle pokrivene crepom, obično sa dva odeljenja i prostranim podrumom. Ispred mnogih od njih očuvale su se stare kolibe od krovine ("kulače") a do njih sagrađene prostrane i savremenije štale. Ove nove kolibe i štale grade se od početka sedamdesetih godina; od početka osamdesetih godina u njih se uvodi voda od najbližih izvora. Ove kućne novine u stočarstvu usporile su a ponegde i zaustavile njegovo opadanje – i pored toga što su viši tereni još saobraćajno nedostupni i što nije organizovan postojani otkup stoke i stočarskih proizvoda. Održavanju stočarstva, smatraju meštani, dosta je doprinelo i gajenje veštačkih livada, koje se kose dva puta godišnje a koje s jednog hektara daju godišnje do jednog vagona sena. Od kako se one gaje seljaci ne krešu list i znatno lakše prezimljuju stoku.
Seljaci inače primećuju da se do velike visine mogu gajiti krompir i zob (ovas). Ipak, ove biljne kulture ne mogu se gotovo nigde videti. Ukoliko se i gaje, pokrivaju male površine. Što se malo gaje iako dobro uspevaju i izvrsnog su kvaliteta ima se zahvaliti saobraćajnim teškoćama a naročito nepovoljnim uslovima otkupa. Šteta, jer sa jednog hektara ovde se može dobiti i vagon i po izvrsnog planinskog krompira.
Severna i južna podgorina Povlena bitno se razlikuju po svojoj prirodi, pa i po osnovnim antropogeografskim osobinama. Južna podgorina je sastavljena mahom od vododrživih stena, koje su preduslovile pojavu izvora, stvaranje relativno guste mreže vodotoka, gustih šuma i rastresitog glinovitog pokrivača pogodnog za gajenje raznovrsnih biljnih kultura. Severna podgorina je velikim delom izgrađena od krečnjaka, pa je bezvodna, disecirana površinskim i podzemnim kraškim oblicima, manje plodna i ređe naseljena; s druge strane, u njoj se nalaze nekolike svetinje, spomenici, kosturnice i čuveni manastiri Ćelije, Lelić i Pustinja.
