|
|
SREDIŠNJI POJAS > POVRŠI I BRDA CRNE GORE I PROKLETIJE > PROKLETIJE / BJESHKËT E NEMUNA > Grupa Radohimës (Radohinës)
Država: Albanija
Najviši vrh: Maja e Radohimës (Maja e Radohinës), 2568 m - mogu se pronaći podaci i o 2569 m i 2570 m
Koordinate najvišeg vrha: 42.4275, 19.7264
Država: Albanija
Najviši vrh: Maja e Radohimës (Maja e Radohinës), 2568 m - mogu se pronaći podaci i o 2569 m i 2570 m
Koordinate najvišeg vrha: 42.4275, 19.7264
|
U SURADNJI SA:
|
UvodProkletijska planinska grupa Radohimes nalazi se u sjevernoj Albaniji, između udoline Suhog potoka (alb. Përroi i Thathë, Lugina e Përroit të Thatë, odn. Proni Thathë) na jugu, kanjona Vukeljske Cijevne (alb. Cemi e Vuklit, odn. Cemi Nikçit) na sjeveru, i doline Šalje (Shala) na istoku. Planinske grupe koje okružuju skupinu Radohimës su: Popluks, Rrabës, Veleçikut/Vjelakut Golishit i Shkurt-Lagojve.
To je visoka vapnenačka visoravan, sa strmim rubnim padinama, s koje se u raznim smjerovima izdiže više grebena s vijencima vrhova viših od 2000 metra (ima ih više od 15 viših od 2000 metara), koji svoju najvišu točku dosežu u vrhu Maja e Radohimës (Maja e Radohinës), visokom 2568 m. Kao što je to slučaj kod mnogih prokletijskih vrhova, ovisno o izvoru, navode se brojni različiti podaci o visini toga vrha - mogu se pronaći podaci i o 2569 m, 2570 m, pa čak do 2596 m. Za Maju Radohimës obično se kaže kako je četvrti prokletijski vrh po visini, iza Maje Jezerce (2694 m) m, Đeravice/Gjeravice (2656 m) i vrha Maja Grykat e Hapëta (2625 m). Kako postoje razni podaci o pravoj visini M. Radohimës , a kako je vrh Maja e Popluk u obližnjoj planinskoj grupi Popluks približno visok (2569 m), taj se vrh i Maja Radohimës izmjenjuju na 4. ili 5. mjestu po visini u Prokletijama. ENGLISH SUMMARY: Radohimës (Radohinës) mountain group
The Radohimës (Radohinës) mountain group in Prokletije (Bjeshket e Nëmuna) mountains is located in northern Albania, between the valley of the Dry Stream (alb. Përroi i Thathë, Lugina e Përroit të Thatë, or Proni Thathë) in the south, the canyon of Cemi e Vuklit (or Cemi Nikçit) in the north, and the Shala Valley (Thethi) in the east. The mountain groups surrounding the Radohimës group are: Popluks, Rrabës, Veleçikut/Vjelakut, Golishit and Shkurt-Lagojve. It is a high limestone plateau, with steep edge slopes on its edges, from which several ridges rise in various directions with peaks above 2000 meters in height, reaching their highest point at the summit of Maja e Radohinës, 2568 m high. Like it is the case with many peaks in the northern Albania, one of the Europe´s least and last discovered areas, depending on the source, many different information is given about the height of that peak - data of 2570 m and up to 2596 m of its height could also be found. Maja e Radohinës is the fourth highest peak in the Prokletije mountains, after Maja Jezerce (2694 m), Đjeravica/Gjeravica (2656 m) and Maja Grykat e Hapëta (2625 m). 
Položaj i granice grupe Radohines
Podloga: Stara topografska karta Ime (Etimologija)Varijante imena ovoga planinskog bloka koje se mogu pronaći su: Radohimës, Radohines, Radochines, Radohima, Radohina, Radohins.
OSOBNA NAPOMENA ADMINISTRATORA U dostupnoj literaturi se ne spominje značenje, niti porijeklo imena Radohime (barem ga do sad nisam uspio pronaći, op. adm.). U albanskom jeziku ima jedna slična riječ radhë, u značenju redom, u nizu. Možda zbog njihova izgleda - golem bedem koji se uzdiže iz dolina i na kojemu se nižu vrhovi? Mene osobno je u nekim momentima riječ radohina - kada se ona izgovara - podsjetila na ime Radojina, izvedeno i složeno narodno slavensko i kršćansko ime, motivirano antroponimnom osnovom rad, koje se i danas zadržalo na pojedinim dijelovima Balkanskog poluotoka, mahom brdskim, stočarskim - vlaškim krajevima, od Hrvatske do Rumunjske, uz brojne varijante: Radoj, Radoje, Radojina, Radojin, Radojica, Radul itd. (u popisu Like i Krbave u Hrvatskoj 1712. autora Karla Kasera, godine spominje se tako imetak izvjesnog Radojine Nevajdića: Radogina Nefaidich) |
ŠTO VRIJEDI VIDJETI I POSJETITI:
 Klikom na logo direktno pronađi smještaj na širem području ove planine Search directly for accommodation in the vicinity of this mountain Oglašavajte ovdje:
|
Pogled s vrha Maja Jezerce
U pozadini, u sredini dominira masa planinske grupe Radohines |
Naslovna fotografija
Pogled na istočne padine planinske grupe Radohines, iz Thetha |
Skupina Radohines, pogled iz smjera istoka
Fotografija snimljena s jednog od grebena planinske grupe Popluk. Podno masiva Radohimes (s lijeve strane) nalazi se gornji dio doline rijeke Šalje (Shala) sa zaselcima Thetha. Krajnje desno nazire se krševita visoravan koja razdvaja skupinu Radohines od grebena Maja e Madhe i dolinu Šalje od doline Vukeljske Cijevne.
Fotografija snimljena s jednog od grebena planinske grupe Popluk. Podno masiva Radohimes (s lijeve strane) nalazi se gornji dio doline rijeke Šalje (Shala) sa zaselcima Thetha. Krajnje desno nazire se krševita visoravan koja razdvaja skupinu Radohines od grebena Maja e Madhe i dolinu Šalje od doline Vukeljske Cijevne.
Pogled iz smjera istoka na najviše vrhove skupine Radohines
Vrlo strme padine grupe Radohines nadvisuju zaselak Okol u Thethiju.
|
Prema Maji Radohines
Prepoznatljiva stjenovita padina Maje Radohines proviruje iza Maje Vukalit. Jedan od najviše korištenih puteva koji vode na najviši vrh grupe prolazi podnožjem vrha Vukalit (s desne strane) preko istoimenog prijevoja, nakon kojega se ulazi u prostranu udolinu Gropa e Radohines i njome dalje nastavlja prema vrhu. |
ZEMLJOPIS / GEOGRAFIJA
Grupa Radohimës, prostorni pogled iz smjera sjeverozapada
Izvor: Google Earth, 2023.
Izvor: Google Earth, 2023.
Grupa Radohimës, prostorni pogled iz smjera jugozapada
Izvor: Google Earth, 2023.
Izvor: Google Earth, 2023.
Pogled s prijevoja podno vrha Maja e Boçanit
Reljef grupe Radohines
Podloga: Elastic Terrain 
Pogled na vrhove grupe Radohines iz smjera istoka
Slijeva nadesno: Vrhovi Zagores, Maja Radohines i Maja Vizhnjes |
Granice skupine
Granice planinske skupine Radohines jasne su prema jugu (široka dolina Bogë), prema sjeveru (prijevoj qafa Dobraces i kanjon Vukeljske Cijevne;Cemi e Vuklit, odn. Cemi Nikçit), i prema istoku (dolina Shale). Ta je granica još izraženije vidljiva u realnom prostoru jer su planinske padine na tim stranama izrazito strme - posebno one nad dolinom Shale i Boge, a nešto stupnjevitije na sjeveru, prema Vukeljskoj Cijevni. Na ostalim rubnim prostorima, tamo gdje se skupina Radohines dotiče ostalih prokletijskih skupina, odn. tamo gdje se ova visoravan na kojoj leže vrhovi grupe nastavlja prema ostalim planinskim skupinama, ta je granica manje jasna. Radi se o tri područja:
Lugu i Visencës i maja Arapit
Pod jugoistočnom padinom vrha Arapit (na fotografiji lijevo od Maje e Arapit) nalazi se usjek Lugu i Visencës, koji odvaja ovaj vrh od vrha Maja e Visens (Vishnes, Vizhnjes) u planinskoj grupi Radohines. Lugu na albanskom znači "žlijeb". Na starim jugoslavenskim vojnim kartama ovaj je žlijeb označen imenom Gruka e Visnes - "gryka" na albanskom znači "usta, otvor, odn ždijelo". |
|
Prostor i vrhovi masiva Radohimës su vapnenačke i dolomitne građe.
Rubovi masiva oblikovani su tektonskim te fluvijalno-glacijalnim silama (doline Shale, Cijevne i Suhog potoka). Na krševitom visokoplaninskom području može se uočiti nizanje najviših grebena i vrhova duž nekoliko linija sličnog smjera pružanja: jugozapad-sjeveroistok. Geolozi će vjerojatno u ovim linijama prepoznati rezultate tektonskih sila koje su napinjale planinsku masu Radohimësa te tako uzrokovale ove rasjede. Duž istih linija formirali su se i mnogi krški reljefni oblici, među ostalima Gërdhata e Bogve, prostrana okršena visoravan južno od Kozhnje i dvije velike vrtače: prva, zapadno od vrha Maja e Radohimës, od njega udaljena 1-2 km, nalazi se na mjestu zvanom Livadhet e Bogë, na oko 1800 metara nadmorske visine; druga, na južnom boku Maje Radohinës je Gropa e Radohimës, na nešto manje od 2000 metara nadmorske visine. Ove linije zapravo predstavljaju prirodne koridore koje su od davnina koristili domaći ljudi i stočari za izlazak u planinu i za komunikaciju Bogë-Nikc. Za izdig u planinu i prelazak od Boge do Nikça najviše su se koristili koridor Bogë - Qafa e Bigës (iznad Bogë) - Qafa e Mushkes - Livadhet e Bogë - Qafa e Dobraçes - Nikc i Bogë - Qafa e Livadhet Livadhet e Bogës. U visokoplaninskom području izraženia su četiri prirodna koridora - svi istog smjera pružanja jugozapad-sjeveroistok: a. Livadhet e Bogës - Qafa e Dobraçes b. Dolina Suhog potoka - planinska uvala između Maje Irgut i Maje Omekut - Qafa e Livadhet c. Qafa e Bigës (iznad Bogë) - Qafa e Mushkes (koridor prolazi jasno izraženim jarkom duž jugoistočnog ruba krševite visoravni; (odvojen je od Livadhet e Bogës visokim prijevojem Mushkes, između vrhova Livadhet i Kuq) d. Qafa e Vukalit - Gropa e Radohimës Prva tri koridora (a, b i c) sastaju se na prostoru Maje e Livadhit i zajedno formiraju slovo "Y". 
Karta grebena, odn vijenaca vrhova (obilježeni crno) i prirodnih koridora (žuto) u grupi Radohimës
Podloga: Elastic Terrain Granice grebena u masivu Radohimës mogu se odrediti u odnosu na ove koridore, na slijedeći način (redni broj istovjetan je broju označenom na -> Grebenskoj karti masiva):
1. Središnji greben; nalazi se između linije A (vrtača Livadhet e Bogës - prijevoj Dobraçes) i linije D (Prijevoj Vukalit - vrtača Gropa e Radohimës). U središnjem vijencu nalaze se najviši vrhovi masiva. Od glavne linije središnjeg vijenca grana se više sekundarnih grebena na kojima se također nalaze vrhovi impresivnih visina. VRHOVI: Maja e Thathë - Maja e Omekut - Kota 2445 m - Maja e Vukalit - Kota 2425 m - Maja e Radohimës - Kota 2487 - Maja e Vizhnjes Vrhovi u sjeveroistočnom ogranku središnjeg grebena: Maja Rriskallit - Maja Stogut - Maja Forca e Kelendit 2. Južni greben; linija D (prijevoj Qafa e Vukalit - Gropa e Radohimës) razdvaja središnji greben od južnog grebena koji se diže nad uvalom Gropa e Portës i vrlo strmo nad dolinom rijeke Shale na istoku. VRHOVI: Kota 2305 - Kota 2313 (Binjakut Lindor) - Kota 2284 (Binjake perëndimore) - Kota 2139 - Kota 2150 3. Jugoistočni greben; još južnije od Grope e Portës i prijevoja Qafa e Shtegut i Dhenve nalazi se periferni jugoistočni greben koji dotiče grupu Rrabës kod prijevoja Thores, a prema jugoistoku strmo se spušta u dolinu Shale. VRHOVI: Maja e Shtegut - Maja Buni i Thores - Maja e Zorzit 4. Jugozapadni greben; nalazi se između doline Suhog potoka na jugu, prijevoja Bigës na zapadu, krševite visoravni na sjeveru (njome prolazi koridor C), prijevoja Livadhet i planinske uvale između vrhova Irgud, Livadhit i Omeku, na istoku (koridor B). VRHOVI: Maja e Bridashes - Maja e Irgut - Maja e Livadhes. 5. Sjeverni greben Pruža se sjeverno od linije Qafa e Mushkes - Livadhet e Bogë (koridor A), i istočno od krševite visoravni nad Kozhnjom. Sjeverni greben nije pravolinijski već se povija kod vrha Maja e Kuq u dva dijela. VRHOVI: Maja Muricjelles - Maja Tocillacit - Maja i Makillaqit - Neimenovani vrh (Kota 2358) - Maja Kuq - Maja Arushes 6. Sjeverozapadni greben Ovaj se greben odvaja od sjevernog grebena, i spušta prema dolini Vukeljske Cijevne i kanjona vodotoka Përrua Thellë kod Kozhnje. VRHOVI: Maja Grabes - Mali Kjuci - Maja e Surtes - Maja Cerieles 7. Zapadni dio masiva Zapadno od Maje Bridashes i kanjona vodotoka Përrua Thellë kod Kozhnje nalazi se najniži dio skupine - zapadni dio, koji je granično-prijelazno područje prema planinskoj grupi Veleçikut/Vjelakut. VRHOVI: Mal Djegur - Mal Ogiçi - Maja Zezë - Maja Sternikut - Maja e Kormatit 
Prikaz glavnih vrhova skupine Radohimes
Izvor podloge: Internet, autor nepoznat Kako se radi području s izraženim krškim reljefom, masiv Maje Radohimës dom je mnogim špiljama i jamama. Bugarski speleolozi otkrili su ovdje i jame dublje od 500 metara.
|
Popis vrhova u masivu Radohimes (Radohines) S navedenim varijantama imena i visina IZVORI PODATAKA (A) Wanderkarte Nordalbanien, Thethi und Kelmend, 1:50.000, Huber Verlag, Njemačka (B) Topografska karta Vojnogeografskog instituta JNA, 1:50.000 (C) Peakery.com (D) Vjetari Statistikor i Shqipërisë, 1989 / Statistički godišnjak Albanije (E) Open Street Map 1. Središnji greben Maja Radohimes (A) / Maja ë Radohinës / Maja Radohines (B) / Radochines / Radohima, i dr. 2568,3 m (A); 2568 m (C); 2569 m (ALBANIAN ALPS GEOTOPES Kujtim Onuzi Institute of Geoscience); 2570 m (B) (D) Maja Thathe (A) / Maja Tat (B) 2541 m (C); 2525 m (A); 2543 m (B) Maja Omekut / Maja Umekut (A) 2103 m (A) Maja Vukalit (A) / Maja e Vuklit / Maja Vukelit / Maja Vuklit / Vukolit 2231 m Maja Visens / Maja e Vizhnjes / Maja Vishes / Maja e Visens / Maja Višes, Vizhnes - Vižnjes 2517 m Maja Rriskallit (A) / Maja e Reshkulit (2498 m) / Maja e Reškulit (2496 m) 2324 m (A) Maja Kopojs Maja Stogut (A) 2264 m Maja Forca e Kelendit 2072 m (A) 2. Južni greben (Maja e Zagorës) Kota 2305 m Kota 2313 m - Binjakut Lindor ("Istočni blizanac") Kota 2284 m - Binjakut Perëndimor ("Zapadni blizanac") Kota 2139 m Kota 2150 m 3. Jugoistočni greben Maja Shtegut (A) sjeverni vrh: 2104 m (A) (C); 2190 m južni vrh: 2075 m (A); 2081 m Maja Buni i Thores (A) 1775 m (A) Maja Zorzit (A) 1663,1 m (A) 4. Jugozapadni greben Maja Bridashes (A) / Maja e Bridashës 2125,9 m (A); 2125 m (C); 2129 m Maja Irgut / Jergut / Maja Irqut 2182 m (C) 2257 m (Piero Ghiglioni, 1941.) Maja e Livadhit (A) / Maja e Livadit 2493 m m (A) (C), 2496 m 5. Sjeverni greben Maja Muricjelles (A) 2023 (A) Maja Tocillacit (A) 2253 m (A) Maja i Makillaqit / Malji i Makilaćit (B) 2183 m (A) 2193 m (B) Neimenovani vrh - Kota 2358 - istočna kota: 2358 m (C) (A) - zapadna kota: 2258 m (A) Maja Kuq / Kuci / Maja Kuć (B) 2428 (A) 2438 m (B) Maja Arushes (A) 2211 m (A) 6. Sjeverozapadni greben Maja Grabes (A) / Brabës (E) 1067 m (C) Mali Kjuci / Mali Kjuçi 1363 m (B) Maja Surtes (A) / Malji i Zurzit / Malji i Zurz (B) 1910 m (A) 1913 m (B) Maja Cerieles 1853 m (A) 7. Zapadni dio masiva Mal Djegur (A) K: 42.424, 19.6406 1783 m (A) Mal Ogici, Mal Ogiçi (A) K: 42.42823,19.62921 1735 m (A) (E) Maja Zezë / Mal Zezë K: 42.43412,19.63015 Maja Sternikut K:42.44192, 19.60859 1473 m (E); 1480 (Mapcarta); 1481 m (sv.wikipedija) Maja e Kormatit / Maj' e Korinotit / Maja e Korinotit / Maja e Kormatit / Maj’ e Korinotit K: 42.43333,19.61167 1735 m (Mapcarta, Mindat.org); Piero Ghiglioni, 1941. g. navodi: Korinotit 1729 m 
Skupina Radohimës, pogled iz zraka
Izvor i autor fotografije: Albinfo, Wikipedija |
Vrhovi grupe Radohines
S lijeva na desno: od Maje Shtegut, preko Maje Radohines i Maje Visens (Vishnes), Maje Reshkulit i Maje Stogut ispred kojega se "ispriječio" Maja Arapit
S lijeva na desno: od Maje Shtegut, preko Maje Radohines i Maje Visens (Vishnes), Maje Reshkulit i Maje Stogut ispred kojega se "ispriječio" Maja Arapit
Pogled iz smjera prijevoja Thores preko uvale Gropa e Portës
Vidi se vrh Maja Vukalit (lijevo) i više vrhova grebena koji se pruža jugoistočnom stranom Grope Radohines (desno).
Vidi se vrh Maja Vukalit (lijevo) i više vrhova grebena koji se pruža jugoistočnom stranom Grope Radohines (desno).
Zapadni dio grupe Radohines
Detalj stare topografske karte
Detalj stare topografske karte
PRIRODA
Biljni svijet
Dio biljnih vrsta snimljenih na visovima grupe Radohines
Žuti srčanik, žuta gencijana, lincura, Gentiana lutea
Izvor crteža: Köhler's Medizinal Pflanzen Na visokim planinskim travnjacima rastu i ljekovite biljke, među kojima je lako prepoznatljiv žuti srčanik. Ovu biljku koristio je ilirski kralj Gent, a u njegovu čast dobio je i znanstveno ime na latinskom Gentiana lutea. Ime vrste Lutea (žut) dolazi od žutih cvjetova. Njezin albanski naziv je sanëza (sanza), a popularno narodno ime je još bari i zemrës ("srčana trava"). OPIS BILJKE Žuti srčanik je biljka iz roda Gentianaceae. Naraste do 2 metra u visinu, s kopljastim do eliptičnim listovima dugim do 30 cm i širokim do 12 cm. Cvate žutim cvjetovima. Raste u alpskom i subalpskom pojasu. (žuta sirištara, žuti encijan, žuta gencijana, žuta vladisavka, sirištara, srčanik, lincura, gencijana; lat. Gentiana lutea). Srčanik može rasti u hladnim planinskim krajevima i dobro podnosi mraz. Žuti cvjetovi se pojavljuju od srpnja/jula do kolovoza/avgusta. Gorki korijen lincure (Radix Gentianae) i tinktura srčanika (tinctura Gentianae) su službeni i prema farmakopeji bivše Jugoslavije bili poznati kao ljekoviti pripravci. Korijen srčanika su službeno priznale neke druge svjetske farmakopeje. KEMIJSKI SASTAV Ljekovita droga (korijen) sadrži tvari, glikozide: genciopikrin ( 1,5 - 2 % ), amarogencin, pod uvjetom da je ispravno osušen. U korijenu srčanika se mogu naći i dva alkaloida, najviše gencianina. Sadrži i mnogo trisaharide: gencianoze i disaharide; genciobioze, masno ulje i pektin. Sadrži i mnoge mineralne soli. Korijen se mora sušiti po posebnome postupku, kako bi sačuvao visoku količinu kemijskih sastojaka i ljekovitu vrijednost. Listovi sadrže 0,71 % askorbinske kiseline. KORIŠTENJE U MEDICINI U medicini se srčanik koristi kod: insuficijencije jetre, intelektualne premorenosti i općeg umora, poboljšanja apetita, dispepsije, gastro-intestinalnih problema, anemičnosti, tuberkuloze, dijareje (proljeva), dizenterije i parazita u crijevima. Srčanik je jedan od najboljih ojačivača ljudskog imunog sisteama. Stimulira jetru, žučnu kesicu i probavni sustav. Sredstvo je protiv groznice. Korijen djeluje protuupalno, antiseptično i protiv parazita. U pučkoj medicini je skoro je identična primjena kao i u suvremenoj medicini: koristi se interno za komplikacije i bolesti jetre, lošu probavu, stomačne infekcije, i anoreksiju. Čaj od srčanika se preporučuje prilikom malokrvnosti jer podržava stvaranje bijelih i crvenih krvnih zrnaca. Srčanik i preparati od srčanika se ne bi trebali preporučivati pacijentima sa stomačnim tegobama i čirom dvanaestopalačnog crijeva. IZVOR TEKSTA: Wikipedija |
Bijela čemerika, odn. kihavac Veratrum album
Snimljena na Gropi e Radohines. Čemerika (lat. Veratrum; sin. Melanthium L., nom. rej.), rod od trideset vrsta ljekovitog bilja iz porodice Melanthiaceae. U našim su krajevima poznate crna čemerika (V. nigrum L.), bijela (V. album L.) i gorska čemerika. Cijela biljka je jako otrovna (osobito za srce), oštrog i gorkog okusa. Stabljika naraste do visine od jedan i pol metar, listovi su joj kožasti, debeli, uzdužno izrezbareni i bez peteljke. Voli vlažne planinske livade, i često se vidi u društvu s mrazovcem (Colchicum). Podanak je dug nekoliko centimetara, i iz njega izbijaju korjenčići dugi do 10 cm. Prašina suhog lišća koja se dodaje burmutu izaziva kihanje, pa se bijela čemerika naziva i kihavac, kihavka. Ottle potječe i naziv roda Veratum (istina) jer se kihanje koje je prouzročio njezin prah, značio je potvrda neke izrečene tvrdnje. Prema drugom tumčenju dolazi od Vere atrum - stvarno crn - zbog boje njegovih podanaka. Korijen je otrovan, ali i ljekovit. Stručnjaci ju ubrajaju u najotrovnije biljke našeg podneblja, stari narodi su pripravke od korijena uporabljali kao otrov za strijele, a kasnije kao sredstvo protiv nametnika. IZVOR TEKSTA: WIKIPEDIJA, i dr. MALI ALBANSKI RJEČNIK |
Bijela čemerika, Veratrum album
Crtež iz knjige: Prof. Dr. Otto Wilhelm Thomé Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz 1885, Gera 
Bijela čemerika, Veratrum album
|
|
Munika (Pinus heldreichii)
Drvo crnogorične munike česta je pojava na rubnim grebenima i padinama grupe Radohines. To je vrsta koja najčešće naseljava strme, kamenite i stjenovite terene subalpskog pojasa. To su mjesta gdje surovost planinske klime dolazi do izražaja i upravo u ovim uvjetima munici nema premca. Tvori čiste ili miješane sastojine sa drugim crnogoričnim ili listopadnim vrstama. . 
Prepoznatljiva kora munike, zbog čega ju popularno nazivaju "pancir-bor".
U podnožju se vidi zapadni prag udoline Gropa e Portës. 
Primjerci munike između prijevoja Shtegu i Dhenve i Vijave
|
Munika (Pinus heldreichii), područje rasprostiranja
Munika je endemična za središnji i zapadni Balkan (BiH, Srbija, Crna Gora, Albanija i Makedonija) te južni dio Apeninskog poluotoka. Crni bor (Pinus nigra)
Na pojedinim dijelovima visoravni grupe Radohimës, u surovim klimatskim i hidrografskim uvjetima rastu raštrkani primjerci crnoga bora (alb. pishë e zezë). 
Crni bor, Pinus nigra
Izvor ilustracije: Pinus nigra Köhler's Medizinal-Pflanzen |
Životinjski svijet
Obični mrmoljak (lat. Triturus vulgaris)
Ovaj vodozemac, preciznije vodenjak, odn. mrmoljak ili triton, iz porodice daždevnjaka, snimljen je kako pliva u lokvi u uvali Gropa e Radohines. |
Poskok (lat. Vipera ammodytes)
Najotrovnija i najopasnija europska zmija iz porodice ljutica. Živi na kamenitim i sunčanim područjima južne Europe i Male Azije. Primjerak na fotografiji snimljen uz lokvu iznad Bogë, podno Maje Bridashës. |
|
Močan zid nad Thethom
Vertikale planinske skupine Radohines dominiraju gornjim dijelom doline Shale, u kojem se smjestilo naselje Theth s brojnim raštrkanim zaselcima. |
STANOVNIŠTVO I NASELJA
Jedan od zaselaka naselja Thethi u gornjoj dolini Shale, rijeci koja se nekada zvala Lješnica
School children at Thethi. Shela i.e. Shala, Northern Albania. Theth Albania, 1921. Photograph.
Photograph showing group portrait of Albanian children with their Franciscan friar teacher.; https://www.loc.gov/item/2010646510/. |
Okol (Theth)
Srdačan i topli susret usred divljih albanskih Prokletija. Theth (Albanija) - zaseok Okol na starom stočarskom i trgovačkom (danas planinarsko-izletničkom) putu za Pećki prijevoj (Qafa e Pejës) i Gusinje (CG). Gospođa Dila Deda preminula je 2015. godine. Gjovalin Prroni e Gjelosh Hajdari kushtuar Binak Vatës Shalës
Datum objave: 15.2.2019. Autor: Gjovalin Prroni Official Opis: Tek: Kadri Fikaj Muz: Gjovalin Prroni Ork: Behar Neli Video realizuar nga TV blue sky |
Planinka iz plemena Shala, sjeverna Albanija. Odjeća, uglavnom od crnog vunenog sukna ručno rađena s ukrasima od kamgarna u boji. Straga nosi pregaču sličnu onoj sprijeda. Cipele su joj od sirove kože. Unutar njih nosi ukrašenu vunenu papuču zvanu "opanga" i namota jednu ili dvije debljine vunenih čarapa ili papuča. Žene uvijek predu ili pletu. Pojas je ukrašen bezbrojnim olovnim čavlima i optočen velikim mjedenim zakovicama. Albanija, 1921.
Orig: Mountain woman from the tribe of Shala, northern Albania. Clothing, mostly of black woolen cloth hand made with decorations in colored worsted. She wears an apron behind similar to the one she wears in front. Her shoes are of raw hide. Inside them she wears the decorated woolen slipper called a "opanga" and wind this one or two thicknesses of woolen socks or slippers. The women are always spinning or knitting. The belt is decorated with countless lead nails and studded with big brass rivets. Albania, 1921. [August Date Received] Photograph. https://www.loc.gov/item/2017679439/. Genre Glass negatives Notes - Title, date and notes from Red Cross caption card. - Photographer name or source of original from caption card or negative sleeve: Jr. Red Cross. |
Planinska djeca, Thethi, Albanija. Oni su među članovima male škole koja se pokreće u ovom dalekom nepristupačnom selu. Nose odjeću koju nose sva djeca u Šalji, ali malo je tako svježih i novih haljina. To su haljine izrađene od teškog bijelog i crnog drveta, više nalik na filc nego na tkaninu, sa svim šavovima spojenim vlack [sic] ručno izrađenom pletenicom. Donje rublje osim mogućeg šemisa (kamižola) ne smatra se potrebnim. Theth, Albanija.
Orig: Teo [sic] mountain children, Thethi, Albania. They are among the members of the little school that is being started in this far away inacessible village. They are wearing the clothing that all Shala children wear, but one finds few dresses so fresh and new. They are dresses made of heavy white and black wook, more like felt than cloth, all the seams joined with vlack [sic] hand made braid. Underclothes save for a possible shemise are not considered necessary. Theth, Albania August 1921; Caption from negative sleeve: Albania; Title, date and notes from Red Cross caption card; Photographer name or source of original from caption card or negative sleeve: Jr. Red Cross. |
Izvorni opis fotografije: Pastirice iz doline Thetha (sjeverna Albanija). U pozadini Shtogut (lijevo 2109 m.) i Vukalit (2231 m.)
Izvorni opis na talijanskom: Pastorelle di Val Thethi (Nord Albania). Nello sfondo lo Shtogut (a sinistra 2109 m.) e il Vukalit (2231 m.); Autor: Piero Ghiglione, Montagne d'Albania. Tirana, 1941. |
Povijesni pregled
Radohines
Fotografija Franza Barona Nopcse iz 1913. godine. Prkazuje pogled s prijevoja Mushkes. 
Vrhovi grupe Radohimës s dolinom Thetha, arhivska fotografija
Izvorni opis fotografije: Gruppo Maja Thate (2543 m.), Radohines (2570 m.), Visens (2517 m.), con la Val Thethi - Versante est - Nord Albania. Autor: Piero Ghiglione, Montagne d'Albania. Tirana, 1941. |
A chief of Thethi, Tribe of Shale i.e. Shala, Albania. Albania, 1921. Photograph.
Photograph showing Albanian man standing in a church door wearing traditional silver chain and belt with bullets; https://www.loc.gov/item/2010646508/. |
Narodna baština (Etnološka baština)
Materijalna baština
Priprema sira u stočarskom stanu u uvali Gropa e Portës, podno prijevoja Shtegu i Dhënve
Priprema na tradicionalni način - bez "kaca" 
Magarci, konji i mule, tradicionalno sredstvo prijevoza robe i putnika po albanskim Prokletijama
Za siromašno stanovništvo albanskih planina, magarac je bio jedna od najdostupnijih životinja, i korišten je prije svega za transport i oranje zemlje. Ne tako davno, mogućnost da zajašu magarca tijekom putovanja bila je privilegija rezervirana samo za djecu, trudnice ili starije. |
Theht
Rano ujutro valja krenuti prikupiti suhe grane za ogrijev i kuhinjsku peć. 
Bogë, kamion IFA
Kamion IFA (Industrieverband Fahrzeugbau; proizvodio se u Istočnoj Njemačkoj) jedan je od simbola života na selu u Albaniji u vrijeme komunizma. Njegova visina I sposobnost vožnje po najtežem terenu te jednostavnost upravljanja njime bili su nenadmašni. IFA snimljen u Bogi. |
Obitelj i socijalna organizacija
Okol, večera
Večera u domu u selu Okol u dolini Shale, s muškarcima, ženom i djecom za odvojenim stolovima. Autor fotografije: Giuseppe Massani, 1940. |
Virdžine, ili zavjetovane djevojke
Virdžina je kulturni fenomen i običaj vezan isključivo za područja sjeverne Albanije, sjeverne Crne Gore i Kosova. Prema ovom običaju, u obiteljima, koje su ostale bez "muške glave" jedno žensko dijete, na zahtjev roditelja ili šire zajednice, preuzima ulogu muškarca, zavjetujući se na celibat. U različitim krajevima, kao i u stručnoj i popularnoj literaturi, javlja se nekoliko različitih naziva za ovu pojavu. Pored termina virdžina (alb. virgjinéshë), često se koriste i nazivi tobelija (tur. tobe – zavjet), ostajnica, ili, jednostavno, zavjetovana djevojka. Geografski, pojava virdžina locirana je prvenstveno na prostoru Crne Gore, Kosova i sjeverne Albanije, tj. u područjima gdje su se najduže održali patrijarhalni način života i rodovsko-plemenska organizacija društva (u nekim dijelovima Dalmacije također je usvojen ovaj običaj). Etnički, riječ je o slavenskom (tj. srpskom i crnogorskom) stanovništvu s jedne strane i albanskom stanovništvu s druge (neki autori uključuju i Turke i Rome). Što se tiče vjerske pripadnosti, pojava je zastupljena kod pripadnika sve tri religije prisutne na ovom prostoru, kod pravoslavaca, katolika i muslimana. IZVOR WIKIPEDIJA Women Without Wings
Glavni dio filma Women Without Wings (hrv. Žena bez krila; alb. Gra pa Krahë; drama, redatelj Nicholas Kinsey, Kanada-Albanija, 2002.) sniman je u Bogi, te u okolnim prokletijskim krajevima. SADRŽAJ: Marije živi sa svojom bolesnom majkom u Kanadi i ne može birati između dvoje ljubavnika. Odlazi na obiteljski sprovod u planinama Albanije i ulazi u svijet krvne osvete i starih običaja ukorijenjenih u legendama. Ona je toliko očarana svojim novim životom da odlučuje postati virdžina ("zavjetna djevica"), odnosno žena koja svoj život živi kao muškarac koji se nikada ne udaje ili nema djecu. Glavna glumica je Katya Gardner, a u filmu glume i poznati albanski glumci: : Alfred Trebicka, Merita Smaja, Bep Shiroka i Besa Imami. 
|
Tradicionalna gastronomija
|
Najveći broj restorana i smještajnih objekata na ovome području nude jednostavnu planinsku tradicionalnu hranu, najčešće domaćeg i lokalnog porijekla. Koriste sastojke i recepte koji su prenošeni generacijama i s planinskih stanova.
Neka od karakterističnih jela i proizvoda ovoga kraja su: janjetina (iz planinskog uzgoja), svježe kravlje mlijeko i jogurt (često gust i kremast), kiselo povrće, gulaš od graha, kaçamak (kukuruzna kaša/pura je klasično tradicionalno jelo), patate furre (krumpir, s mlijekom pečen u pećnici), kozji jogurt s medom., i dr. Tu je svakako i rakija (raki). 
Tradicionalna pasmina - keljmendska svinja
Tradicionalna pasima keljmendska svinja je križanac male zdepaste svinje s malim ušima i njuškom, koja se uzgajala u Keljmendu u vrijeme komunizma, i svinja iz Crne Gore. Današnja Kelmendska svinja je veća, dužih ušiju i njuške, vitkija i smatra se zdravijom nego ranije vrste. Njezina težina može varirati od 120 do 200 kg. Svaka krmača može izleži 8-16 svinja godišnje. Lokalni farmeri hrane svinje s manje kukuruza, a s više lokalnog bilja, mekinja i trave kako bi imali bolje meso. Iznimno se ponose načinom na koji čuvaju meso za zimu, bilo kao šunka (proshutë), kao sušeno (mish i thatë) ili prženo meso (mish i skuqur). Priprema mesa obično započinje nakon 6.12., blagdana svetog Nikole. Fotografija iz sela Bogë; Izvor teksta: Komuna Kelmend |
Doručak "među vrhovima" u jednom od lokalnih restorana
|
|
Bogë
Središte sela smjestilo se na širokom zavoju gornjeg dijela doline Përroi i thatë (Suhi potok), koji se još naziva i Dolina Boge - Lugina e Bogës. |
1 PO JUŽNOM OBODU
LUGINA E BOGËS - BOGË - FUSHA E OKOLIT - GROPA E PORTËS - QAFA SHTEGU I DHENVET
Lugina e Bogës (Dolina Boge)
Pogled na dolinu Boge s obronaka maje Bigamit
Dolina u kojoj je smješteno naselje Bogë (lugina e Bogës) dio je prostrane dugodoline lugina e Përroit të Thatë (Përroi i thatë), odn. Proni Thathë. Ova geomorfološki zanimljiva dugodolina (u doslovnom prijevodu dolina Suhog potoka), nalazi se sjeverno od Skadra i povija se od središnjeg dijela Prokletija, prema sjeveroistočnoj obali Skadarskog jezera. To je tektonski uvjetovana, a glacijalnom i riječnom erozijom dodatno oblikovana dugodolina, koja seže duboko u unutrašnjost sjeveroalbanskih planina, te omogućava brz i lagan pristup u srce Prokletija. Dugodolina je dugačka oko 45 kilometara i ima površinu od oko 235 km2. Na krajnjem istočnom dijelu, preko dva planinska prijevoja: Qafa e Thorës i Qafa Shtegu i Dhënve, povezana je s dolinom Thethija. Ona se proteže između grupa planina Rabë-Biga e Gimajt (Biga e Shales) - Kunora e Lohes na istočnoj strani doline, i lanca Radohimë (Radohines) - Veleçik (Vjelakut) na zapadnoj strani. Ovdje je dolina u potpunosti građena od vapnenačkih stijena, koje su razarali krški i tektonski procesi antiklinale Suhog potoka (antiklinalë e Përroit të Thatë). Naziv Suhi potok dolazi iz njegovih hidroloških karakteristika, a to je bezvodnost u najvećem dijelu godine, jer vode ovim vapnenačko-dolomitnim terenom otječu prema Skadarskom jezeru uglavnom podzemnim tokovima.
Dolina Suhog potoka počinje na oko 1330 m n.v. (Okoli i Bogës), podno zapadnih padina vrha Maja e Shtegut i prijevoja Qafa e Thorës. U početku ona ide u smjeru zapada, da bi oko naselja Bogë skrenula prema jugu - od početka do naselja Ducaj radi veliki luk dugačak oko dvadesetak kilometara, u smjeru jugozapada. Taj najviši dio dugodoline, izdubljen gotovo 1300 metra u debeloj karbonatnoj masi, poznat je kao lugina e Bogës (Boška dolina, Dolina Boge), i proteže se sve od Boškog Okolja (Okoli i Bogës) do Ducaja. Dolina Boge u užem smislu se proteže do naselja Bogë, a južno od nje ima naziv Gryka e Lugjeve. Dolina Boge karakterističnog je U-profila, sa simetričnim padinama na obje strane, jer je tektonski uvjetovana, ali je dodatno oblikovana glacijalnom i riječnom erozijom u ovome vapnenačkom gorju. Oblikovana je tijekom najmlađe glacijacije, jer se ovdje nalazilo ishodište jednog od prokletijskih ledenjaka. |
PADALINE I VODOTOKOVI
Lugina e Bogës (dolina Boge) smatra se suhom dolinom, usprkos činjenici kako u Bogi ima prosječno 3093 mm padalina godišnje (s vršnim vrijednostima od 5237 milimetara godišnje ili 420 milimetara u roku od 24 sata), što je najviše u Albaniji. VRHOVI Na obje strane doline Boge uzdižu se prokletijske planine s vrhovima višim od 2000 metara. Nešto su niži vrhovi (do 1900 m n.v) zapadnog zida doline - od sela Boge u smjeru Razme. Istočno od Bogë dolinu Boge okružuju vrhovi: na jugu to su Maja e Çardakut (2250 m), Maja e Rrabës (2223 m), i par nižih vrhova grupe Rrabës (Maja Helmit (1762 m), na istoku vrh Maja e Shtegut (2104 m), na sjevernoj strani su vrhovi Maja e Vuklit (2231 m), maja e Omekut (2103 m), malo u pozadini su Maja e Thathë (2541 m; “suhi vrh”) i Maja e Livadhit (2493 m), i dalje u nastavku su Maja e Irgut (2182 m) i Maja e Bridashit. 
Cesta između Ducaja i Boge
|
Bogë (Boga)
Boga
Centar sela. U pozadini vrhovi planinske grupe Radohime
Centar sela. U pozadini vrhovi planinske grupe Radohime
|
Boga (neodređena forma na alb. jeziku je Bogë), selo u nekadašnjoj komuni Shkrel, u sjevernoj Albaniji, danas je dio administrativne zajednice Shkrelj (Njësia Shkrel), u distriktu Velika Malesija (Bashkia Malësi e Madhe). Boga je rasuto naselje, koje se prostire u dužini od oko dva kilometra na mjestu gdje dolina Përroi i thatë (dolina Suhog potoka) zavija pod kutem od 90 stupnjeva. Naselje je smješteno na oko 950 do skoro 1000 m nadmorske visine, i posljednje je naselje na kraju ove dugodoline, gdje se s obje strane strmo uzdižu vapnenački vrhovi visoki preko 2000 metara. Dio te dugačke dugodoline južno od naselja zove se Gryka e Lugjeve (pruža se u smjeru sjever-jug; doslovni prijevod: "klanac doline"), a od naselja Bogë prema prijevoju Qafa e Thores pruža se ledenjačka dolina Lugina e Bogës (pruža se smjerom istok-zapad).
Boga je udaljena 47 km od Skadra, 36 km od Koplika i 18 km od Dedaja (središte komune Shkrel). Boge su povijesni bajrak albanskog klana Klimenti, odn. albanski Kelmendi, koji se smjestio na izvorišnom području rijeke Prroni i thate - prema istoku se graničio s područjem plemena Šalja (Shala), a na jugu, prema selu Ducaj, sa Škreljima (Shkreli). Selo je ranije bilo svrstano u komunu Shkrel usprkos činjenici kako je bratstvo Bogë izvorno dio plemena Keljmendi. Stanovnici Boge tradicionalno su katolici. U selu se nalazi katolička crkva (Kisha e Bogës), na oko 920 m n.v. Prema zapisima Edith Durham, godine 1908. brojalo je 75 katoličkih obitelji. Selo se dijeli na dva dijela, zaseoke Preçaj i Kolaj. Na području Bogë pronađeni su arheološki dokazi o postojanju ilirskih naselja iz 2.-3. stoljeća. Selo je navodno osnovano 1480. godine, a najranije spominjanje imena sela kao Bogu, potječe iz 1680-ih.godina. Godine 1918. broji više od 200 stanovnika, a 1995. više od 500. Kraj je slabo razvijen. Gotovo cijela populacija bavi se poljoprivredom, a posljednjih nekoliko godina turizam je postao sve važniji. Iz tog razloga, regija je poput svih planinskih područja Albanije s velikim utjecajem iseljavanja. Kako tlo nije pogodno za ratarstvo, od veće je važnosti stočarstvo. Stoku, koja još i danas dijelom provodi ljeto u planinama, prije su zimi vodili u priobalnu albansku ravnicu, sve do područja Kurbina, južno od Lješa. Godine 1963. privatna su poljoprivredna gospodarstva silom kolektivizirana u zadruge. Boga je cestom povezana s Koplikom (25 km) u Skadarskom bazenu. Preko prijevoja qafa e Thorës (1685 m n.v.) ova se prometnica nastavlja prema Thethiju (30 km od Boge) u dolini Shala. 
Bogë
Selo Bogë smjestilo se na jugozapadnom rubu planinske grupe Radohimes (planine u pozadini), na cesti Kopliku (Koplik i Poshtëm) - Thethi. Na fotografiji je izgled doline prije asfaltiranja ceste. |
Zapadni dio Boge - Precaj
Dio naselja u smjeru Ducaja; vrhovi skupine Radohines u pozadini RAZNO
Ime Bogë također nosi jedno naselje u kosovskom kraju Rugovi. Planinarsko - pješačke staze Tradicionalne staze koje je koristilo lokalno stanovništvo danas obično koriste planinari i ostali turisti. Njima je preko planina koje okružuju Bogu moguće pješačiti do lokacija zapadno od naselja: Razëm (1085 m), Fusha e Zezë, gropa e Vrinit (1087 m). Druge staze povezuju Bogë s naseljima u Keljmendu (Nikç, Broje, Kozhnje), te prema Dukagjinu i ostalim krajevima (Thethi, Kaprren, Plan, Xhan, Pog). |
|
Crkva u Bogi (Kisha e Shen Mehillit)
Crkva je posvećena svetom Mihovilu (Shën Mehillit), čiji se blagdan obilježava 28. i 29. rujna/septembra. Speleološki objekti Zbog krškog vapnenačkog terena oko Boge se nalaze neke od najznačajnijih špilja u Albaniji: Shpella e Madhe, Shpella e Madhe në Bogë, Shpella e Madhe e Bogës; Velika špilja u Bogi ima oblik velike dvorane. To je arheološki vrijedno prapovijesno nalazište i obitavalište pračovjeka. Shpella e Puçit, duboka -370 m i duga 5 km, druga je najduža u Albaniji, nalazi se blizu vrha Çardaka (u grupi Rrabës). Shpella e Gjek Markut (jama/Pus e Gjek Markut), s -234 m dubine, najdublja je jama istražena u Albaniji, u kojoj se nalazi fosilni led; nalazi se u polju Gropa e Megzez. Shpella e Njerëzve të Lagur ("špilja mokrih ljudi"), dubine -520, druga je najdublja jama u Albaniji. BB-30, Do sada najdublja istražena jama u Albaniji nalazi se na padini Maje e Bridashit, i duboka je -610 metara. Shpella e Livadhit të Bogës Shpella e Husit Shpella e Sylikokës, (Shpella/Pusi i Cilikokajve) jama duboka -505 m, nalazi se na prijevoju qafa e Bigës podno vrha Bridashit. Turizam Boga je pogodna kao polazna točka za izlete, poput jednodnevnih izleta u okolici, izleta preko Shtegu i Dhënve do Thetha ili zahtjevnih tura u Prokletijama (Bjeshkët e Namuna). Otvaranjem novih smještajnih objekata, odn. osposobljavanjem tradicionalnih seoskih domaćinstva za primitak turista, selo je sve privlačnije za boravak. Danas se u selu nalazi osnovna škola "Marin Sirdani", nekoliko mjesta na kojima se može nešto pojesti i nekoliko kafića i barova, od kojih su neki i male trgovine. Škola i priča oko njezina imena Devetogodišnja škola "Marin Sirdani" jedina je škola u selu. Ime je dobila po ocu Marinu Sirdaniju (alb. atë M. Sirdani; Gusinje/Guci, 1885.-Skadar/Shkodër, 1962.), sinu roditelja iz Bogë, uglednom povjesničaru, važnom pripadniku albanske "zlatne generacije katoličkog svećenstva" 20. stoljeća. Između ostalog, otac Marini bio je i ravnatelj Srednje škole Illyricum u Skadru formiranu nakon Prvog svj. rata, a objavljivao je priče o teškom životu u vrijeme komunizma. Ipak, prvi koji je poučavao u selu bio je Alexandër (Lek) Sirdani (1892.-1948.), Marinov brat. U vrijeme završetka Drugog svj. rata Lek je 1945. bio župnik u Bogi kada su započeli komunistički progoni. Dom Leka (kako su ga ljudi zvali), ispunjen gnjevom zbog onoga što se događalo na nedjeljnoj misi u Bogi 26,7.1948. uputio je homiliju aludirajući na komunističke aktivnosti u Albaniji. Rekao je vjernicima: "Braćo i sestre! Crni oblak nas je prekrio, ali ne bojte se, jer će i on proći, a opet će se pojaviti bijeli oblak i mi ćemo se vratiti k svjetlosti poput riječnog kamenja nakon kiše kad sunce zađe". Uhićen je 27.7. i od Boge su ga vukli s konjem do zloglasnog zatvora u Kopliku gdje su započeli s mučenjima. 29.7. bačen je veliku prostoriju u koja je bila septička jama svih kupaonica zatvorenika - tamo je umro od gušenja. Nakon promjene sistema proglašen je blaženim mučenikom, kao jedan u kolektivnoj skupini od 38 pojedinaca ubijenih tijekom komunističkog režima u Albaniji od 1945. do 1974. Većina njih bili su svećenici ili religiozni, te su služili ili kao misionari ili kao odgojitelji. Inače, kao djeca Aleksandër i Marin su izgubili majku. Njihov otac, Dakë Sirdani, ostao je udovac, ne i želeći se ponovno oženiti, posvetio se obrazovanju svojih sinova, Marina i Leke. Preselili su se u Gusinje gdje su imali prijatelje i rodbinu. Veliko siromaštvo prisililo je Daka da za pomoć kod gusinjskog imama. Imam je saznavši da dječaci pripadaju katoličkoj obitelji, otišao s njima u Skadar predavši ih katoličkom svećenstvu, gdje su oni nastavili putem svećeništva. Znamenite osobe iz Boge
Bogë, crkva sv. Mihovila
Bogë
Izgled istočnog oboda naselja u prvom desetljeću 21. stoljeća, prije asfaltiranja glavne prometnice |
Bogë, pročelje i glavni ulaz crkve sv. Mihovila
Bogë, Fotografija crkve u Bogi, snimljena 1909. godine
Autor fotografije je Austrijanac dr. Erich Liebert (1873.-1951.); IZVOR: albanianphotography; Robert Elsie 
MARC DALESSIO, Prenoćište u Bogi
Tehnika: Ulje na panelu; Dimenzije: 25x20 cm Slika prikazuje prizor s lokacije “Kthesa e poshtme” ("donji zavoj"), a u pozadini je Shkëmbi i Madh (Veliki Shkemb - shkemb na albanskom znači stijena, hrid) Guesthouse at Boga. 
MARC DALESSIO, Stara seoska kuća u Bogi
Tehnika: Ulje na panelu; Dimenzije: 25x35 cm |
Okol (Boga), Okoli, Okoli i Bogës
Fusha e Okolit (Okoljsko polje)
|
Prva zaravan na koju se nailazi na putu od Boge prema Thethiju je Fusha Okolit — dolina, odn polje Okoli, na oko 1250 m n.v.. Nekoliko desetaka metara iznad nje, usred zelenoga proplanka, nalazi se niz vrela Fusha ë Haruschës, čija voda već nakon kratkoga toka ponire u okolnim vapnencima. Ovdje su nekada, prije dolaska Klimenata, stajale pastirske kolibe pripadnika plemena Šalja (Shale) iz naselja Okoli (danas zaselak Thetha), pa otuda i naziv Fusha Okolit. Kako bi se lokacija razlikovala zaselka Okol u Thethu, ona se naziva Okoli i Bogës ("Boški Okolj")
Na polju Okoljit (fusha e Okolit), prije asfatiranja ceste Boga-qafa e Thorës
Pogled na polje Okolit i Bošku dolinu sa istoka
Dio doline Suhog potoka između Okolja i Ducaja Ima presjek u obliku slova-U, s gotovo simetričnim padinama na obje strane, Taj je dio karakteristična dolina glacijalnog tipa, oblikovana tijekom najmlađe glacijacije, jer se ovdje nalazilo ishodište jednog od prokletijskih ledenjaka. |
Izgled ceste Bogë-Theth u prvom desetljeću 21. stoljeća
Uz cestu Bogë-Theth
|
|
Na kraju Fushe e Okolit stari se karavansko-stočarski Pećki put strmo peo najprije kroz crnogoričnu šumu, a poslije u kršu među pojedinim velikim borovima do uvale Gropa Bors (Snježna uvala), koju danas nazivaju Gropa e Portës.
Za razliku od toga tradicionalnog pješačkog puta, u prvoj polovici 20. stoljeća izgrađena je cesta kojom se zaobilaze Gropa e Portës i ponad nje prijevoj prema Thethu - Qafa e Shtegu i Dhenvet. Suvremena cesta pri kraju doline Boge "hvata" desne (južne) strane široke završne uvale doline Boge i kroz bukovu šumu se serpentinama postupno uspinje prema prijevoju Qafa e Thores (Qafa ë Tërthore). 
Prije uspona iz doline Boge prema Gropi e Portës
|
Maja e Vukalit
Pogled na prema Maji Vukalit i Gropi e Portës iz smjera Bogë
|
Gropa e Portës (Gropa Bors)
|
Između prijevoja Thores, kojime danas prolazi glavna prometnica za Theth, vrha Maja e Shtegut, i glavnih planinskih masa skupine Radohines, smjestila se pitoma uvala s par livada, na čijem se južnom kraju nalazi šuma, dok ju prema sjeveru zatvaraju strme padine na kojima prevladavaju kršljive stijene i sipari, te razrijeđena, ili kržljava vegetacija. Danas ovu uvalu nazivaju Gropa e Portës (doslovni prijevod "ulazna dolina", "vrata"), dok su stariji putopisci i putnici (Gušić, Sleeman) zabilježili njezino ime kao Gropa Bors (Snježna uvala).
U vremenima prije izgradnje ceste između Boge i Thethija njome su prolazili ljudi, roba (najčešće su njome tovarili mule, pa i konje) i životinje na putu za, i iz Thethija. A u još davnija vremena ovuda je prolazio tzv. Pećki put - karavansko-stočarski put, jedan od nekoliko puteva (i kao najviši od njih) koji su povezivali metohijsku (dukagjinsku) zavalu s jadranskom obalom. Upravo je zbog potreba toga drevnog puta na početku ove uvale (na strani prema dolini Boge), nekada stajao primitivan han za okrepu umornih putnika, koji je bio zapaljen u vrijeme Torgut Sefket pašine kaznene ekspedicije protiv pobunjenih gorštačkih malisorskih plemena 1911. godine. Na nekadašnjim ostacima, u drugom desetljeću 20. stoljeća gradi se novi ugostiteljski objekt (stanje 2019. god.), koji je sekundarnom cestom, i s više serpentina, povezan s cestom Boge-Thethi. U blizini se nalazi izvor vode Burim i ujit tek Gropa e Portës - u prijevodu: Izvor vode na Gropi e Portës (KOORDINATE: 42.40031, 19.72336 1596 m n.v.), koja je provedena s veće udaljenosti, od podnožja Maje Radohines. PROLAZAK KROZ GROPU E PORTËS Poviše toga objekta u dnu jedne od livada nalazi se dio torova za blago (pretežito ovce ili koze), dok se istočnije, na nešto višem položaju nalaze rudimentalni stočarski objekti (stan i priručni objekti). Pastiri se na katunu nalaze obično od 6. do 9. mjeseca i od njih prolaznici i posjetitelji znaju kupiti mlijeko, sir, jogurt, skutu ili maslac. Tim proizvodima opskrbljuju i obližnji restoran na prijevoju Thores. Po izlasku n Gropu, planinarska staza nastavlja poviše prve prostranije livade, usporedo s njom po južnom obodu uvale. Nakon što joj se s desne strane priključi staza koja dolazi od prijevoja Thores, pješačka staza izlazi na livadu sa stočarskim stanom. Idući od stanova dalje prema istoku, u smjeru Thethija, prolazi se pored obzidane lokve, čija voda nije za piće (KOORDINATE: 42.40152, 19.73032), te pored više golemih odvaljenih stijena. Nakon lokve moguće je nastaviti u dva smjera: desna staza (obilježena), dio tzv. "Kozjeg puta" (alb. Shtegu i Dhënve) vodi uz sjeverne stijene vrha Maje Shtegut do prijevoja Shtegu i Dhënve (Prijevoj Kozjed puta) i dalje za Theth, u dolini Shale, dok se drugom (lijevo, neobilježena) uspinje prema prijevoju Vijave do izvanrednog vidikovca na albanske Prokletije, i dalje kamenjarom prema Gropi Radohimes. Od pastirskog stana uzbrdo ima 20-ak minuta, odn. oko 1,2 km strmijeg uspona do prijevoja Qafa Shtegu i Dhenvet. 
Gropa e Portës
Pogled iz smjera istoka sa staze koja vodi na prijevoj Vijave. Lijevo su stijene vrha Maja e Shtegut, a u pozadini vrhovi skupine Rabës. STAZA PREMA GROPI RADOHINES I VISOKOPLANINSKOM PODRUČJU
Od lokacije nekadašnjeg hana, prema sjeveru (lijevo, kada se dolazi iz smjera Boge) vodi staza koja prvo prolazi kroz šumski pojas, a potom izlazi na čistinu i kamenjar, kojime se nastavlja uspon prema prijevoju Qafa e Vukalit. Nakon što se prođe prijevoj izlazi se na prostranu visokoplaninsku uvalu Gropa ë Radochines, potpuno okruženu visokim vrhovima, među kojima dominira upravo Maja Radohines. Inače, vrsni su poznavatelji terena i vješti pješaci koristili ovu stazu kako bi njome izbjegli spuštanje u dolinu Thethija i njezina naseljena mjesta, te njome direktno, između vrhova Radohines, Visens i Arapit izbili na područje Fusha e Runicës, na dionici Pećkog puta između Thetha i Gusinja u današnjoj Crnoj Gori. Zbog obilježja terena i visine, to je uvijek bio opasan poduhvat i izvodio se bez dodatnog tereta. Upravo zbog nedostupnosti te trase, nju su ponekad znali koristiti i putnici i istraživači, koji su željeli izbjeći dodir s vlastima i neometano istraživati ove planinske prostore. |
Planinarska markacija na stazi koja vodi prema prijevoju Shtegu i Dhenvët (u pozadini)
Gropa e Portës
Obzidana lokva na višem dijelu Grope e Portës MALI ALBANSKI RJEČNIK |
Gropa e Portës, pastirski stan
|
Gropa e Portës, detalj iz katuna
|
Qafa Shtegu i Dhenve
PRIJEVOJ KOORDINATE 42.3999, 19.7351 NADMORSKA VISINA 1820 m (podaci i o 1827, 1830 m, 1775 m)
|
Prijevoj Shtegu i Dhenve nalazi se između vrha Maja e Shtegut na jugu i Maja e Zagorës na sjeveru. Tektonsko-erozijskog je podrijetla i tvore ga mezozojske vapnenačke stijene. Njegove su strane obrasle bukovom šumom i rijetkim borovima (alb. rrobull; munika, munjika, crna mura ili bor smrč; latinski: Pinus heldreichii sinonim P. leucodermis; u engleskom jezičkom području isključivo poznata kao bosanski bor; engleski: Bosnian pine; – to je crnogorična vrsta drveća iz porodice Pinaceae.). S prijevoja se pruža pogled na: dolinu Thetha, prijevoj Valbona (Qafa e Valbonës), vrnove Maja Boshit, i dalje Krasnićke planine.
Imena koja se koriste za ovaj prijevoj su: Shtegu i Dhënve, Qafa Shtegu i Dhenve, Qafa Shtegu ë Dhenvet, Shtegut te Dhenve, Qafa e Shtegut te Dhenve. Autori koji prevode s albanskog jezika obično ovaj prijevoj zovu Prijevoj Kozjeg ili Jarčevog puta (eng. Gates of the Goats; njem. Ziegensteig). Inače se na albanskom jeziku ovca kaže dhen, dele, delmë (ženka ovce), koza je dhi, a jare je dhi i vogël ("mala koza"). No riječ dhen osim ovce, također ima značenje stada stoke sitnog zuba, a pridjev dhenve često ima značenje i ovčji i kozji i od stoke sitnog zuba - zbog toga vjerojatno naziv prijevoja najčešće povezuju sa značenjem kozji/jarčev. Kod prijevoda je potrebno poštivati prirodnost, pa tako i u našem jeziku obično za usku strmu stazu kažemo kozja staza, kozji put - umjesto ovčja staza ili staza za stoku sitnog zuba. NASTAVAK OD PRIJEVOJA DO THETHA Pristup na prijevoj iz smjera Grope e Portës je relativno strm, ali je puno lakši od pristupa ili spusta s prijevoja prema dolini Thethi, koji, osim što je strm, također prolazi brojnim zavojima preko sipara, i područjem (radi se o sjevernim stranama grebena Maje e Shtegut) koje znade i do lipnja/juna biti pokriveno sniježnim zametima. Staza pri spustu potom ulazi u bjelogoričnu bukovu šumu, pa mješanu (bukovo-crnogoričnu) i naposlijetku siječe cestu Boge-Theth koja dolazi od prijevoja Thores. Nastavlja se dalje stazom, uz povremene izlaske na istu cestu i uz kratice, prolazi kroz zaselak Gjeçaj, pa zatim ulazi u dolinu, među kuće zaselka Bajrak i Thethit, prelazi se most i idući prema jugoistoku stiže se u centar Thetha (Theth-Qender). ZANIMLJIVE LOKACIJE OKO PRIJEVOJA Špilja Shtegu i Dhenve Na istočnoj strani prijevoja, na oko 1745 m n.v., nalazi se špilja Spella e Shtegut i Dhenve, procijep u stijeni velik oko 1 i pol metara, koji je služio kao zaklon tijekom lošeg vremena. Nešto dalje je široki sipar na čijem se južnom kraju još naziru tragovi konjske staze. Kalaja e Shtegut të Dhenëve Nalazi se kod prijevoja, na visini od 2050 m. Kalaja na albanskom znači utvrda, tvrđava. To je veliki blok vapnenačkih stijena u formi piramide, nastao djelovanjem vjetra i krškom erozijom. Stijenski blok je dugačak 150 - 200 m, širok 80-100 m i visok 130-150 m. Zaštićeni je spomenik prirode. Ima znanstvenu (geološku i geomorfološku), obrazovnu i turističku vrijednost. Lako je dostupan od ceste Skadar – Theth. Zaštićeno stanište kod prijevoja Shtegut te Dhenve Na nadmorskim visinama do 1700-1800 m, iznad bukove šume na području koje povezuje dolinu Boge s Thethijem, odmah kod prijevoja Qafa e Shtegut i Dhenve, nalazi se stanište (biotop) albanske endemske vrste Wulfenia Baldaccii (lat. Wulfenia baldaccii Degen; alb. Vulfenia e Baldacit; hrv. Baldaccijeva vučica), u zajednici s vrstama Arabis alpina, Rumex scutatus, Doronicum australis i dr. Ovo stanište je zaštićeno prirodno područje, iz razloga njegove znanstvene (botaničke), obrazovne i turističke vrijednosti. Pristup je cestom od Boge-Theth, od koje valja nastaviti pješice do područja prijevoja Shtegut te Dheneve. Endemski cvijet se na albanskom kaže lule endemike. 
Prijevoj Qafa Shtegu i Dhenve
Pogled iz smjera sjevera, s uspona na prijevoj Vijave. Desno od prijevoja su vertikalne stijene vrha Maja e Shtegut.
|
Kalaja e Shtegut të Dhenëve
Izvor fotografije: Albanska agencija za zaštitu prirode (AKZM) Shtegtim, nga Shkodra ne Theth
(Pješačenje između sela Bogë i Thethi) Autor: ShtegtimOfficial Pješačka ruta Bogë - Gropa e Portës - Shtegu i Dhenve - Theth TEHNIČKI PODACI Udaljenost: 10,5-11 km (ovisno o polaznoj točci iz Boge ili Thethija) Najniža točka: oko 740 m Najviša točka: 1820 m Vrijeme: oko 5 sati Težina: umjereno teška Nadmorske visine: Bogë 950 m, Gropa e Portës 1615 m, Shtegut e Dhenve 1820 m, Theth 750 m. Udaljenosti pojedinih dionica: Bogë - Gropa e Portës oko 2 km Gropa e Portës - qafa e Shtegut të Dhenve 1,2 km Shtegu i Dhenve - Theth oko 7,5 km OPIS Staza je tijekom zime prekrivena snijegom, koji obično potraje i do svibnja/maja, a na pojedinim dijelovima u sjeni i duže. Uspon počinje od Okoljskog polja (Fusha e Okolit). Nekada se od asfaltirane ceste odvajala staza koja je prolazila kroz gustu bukovu šumu, no izvorna staza je velikim dijelom uništena izgradnjom nove ceste koja vodi do novoizgrađenog ugostiteljskog objekta uz Gropu e Portës. Stoga sada treba slijediti taj odvojak (novu cestu), kojime se treba uspeti sve do uvale Gropa e Portës. Nakon kontinuiranog uspona, staza kod hotela izlazi iz šume na zapadni prag Grope (u blizini se nalazi izvor vode). Staza nastavlja u smjeru istoka, paralelno s izduženom livadom, koja se nalazi pri dnu uvale okružene visokim vrhovima. Staza se ne spušta na dno, već prolazi višim terenom južnim rubom uvale. Inače se od ugostiteljskog objekta prema sjeveru odvaja jedna staza koja vodi na Gropu Radohines (mogućem ishodištu za istoimeni vrh). Powered by Wikiloc |
Qafa Vijave (prijevoj Vijave)
Na prijevoju Qafa e Vjave, s vrhovima grebena Zagores u pozaini
Dolina Shale (Thethi) i vrhovi albanskih Prokletija u pozadini (skupine Popluks, Kakis, i dr.).
Pogled unazad, po izlasku iz prijevoja Vijave. Krajnje desno vidi se dio vrha Maja e Shtegut. |
Sjeverno od poznatijeg prijevoja Shtegut te Dheneve (pješački i drevni stočarsko-karavanski put Bogë-Theth) nalazi se manje poznati i manje posjećeni prijevoj Vijave (Qafa Vijave) - Vijat, ali zbog pogleda koji se pruža, vjerojatno i atraktivniji. To ime su mi rekli stočari iz obližnjeg niže položenog katuna. Prema riječniku (Google) albanska riječ vijave znači linija, pruga, crta (jedn. vijë / množ. vijave). Moguće taj naziv dolazi od oblika toga prijevoja, koji je, posebno u odnosu na Qafa e Shtegut te Dhenve, zaista zaravnjen i ravnocrtan u jednom svome dijelu (prije izlaska na omanju visoravan podno visokih vrhova grebena Zagores. Prelazak preko ovoga prijevoja jedna je od varijanti uspona na gropu Radohimes i područje vrha Maje Radohimes - uz onu preko prijevoja Qafa Vukalit.
|
Pogled kroz procijep
Pogled s procijepa u stijenama na grebenu između prijevoja Shtegu i Dhenvet i Vijave. Vide se najsjeveniji dio doline Thetha, Maja Arapit i vrhovi skupine Popluks. Duž toga malog grebena prolazi uska pješačka staza. 
|
|
2 PO VRŠNOM PODRUČJU
Središnji dio grupe Radohines
Detalj stare topografske karte
Detalj stare topografske karte
ITINERER 1 A (PUT ZA KELMEND)
Bogë - Qafa e Bigës - Livadhet e Bogës - Qafa e Dobraçes - (Nikç, Runices)
|
Naselje Bogë (950 m n.v.)
Staza koja vodi od Bogë prema prijevoju Qafa e Bigës kreće u smjeru sjevera, od glavne ceste u naselju, tamo gdje ona radi dva oštra zavoja. Prolazi se pored Boga Alpine Resorta i nastavlja uzbrdo duž seoskih ograda i pored brojnih križeva uz stazu. Nakon pređenih 400-injak metara dužine stiže se do Velike špilje (Shpella e Madhe). Shpella e Madhe (1010 m n.v.) Varijante njezina imena su još: Shpella e Madhe në Bogë i Shpella e Madhe e Bogës. To je prostrana i široka špilja koja ima oblik velike dvorane. Ona je arheološki vrijedno prapovijesno nalazište i obitavalište pračovjeka. Izletnicima može poslužiti i kao zaklon. Ali, pri ulasku boravku u njoj treba paziti na kamenje koje se odvaljuje od stropa. VELIKA ŠPILJA - KOORDINATE: 42.402500, 19.648806 
Staza koja vodi od ruba sela Bogë prema Velikoj špilji (Shpella e Madhe)
Veći dio staze od Bogë do prijevoja Qafa e Bigës (gore, lijevo) vodi kroz nisko i srednje visoko raslinje.
|
Opći podaci o pješačenju visokoplaninskim područjem između Bogë i doline Cijevne Ovaj itinerer slijedi glavnu stazu kroz središnje dijelove grupe Radohines. Tijekom zime staza je prekrivena snijegom, koji se znatnije topi u drugoj polovici svibnja/maja. Put povezuje dvije albanske komune Shkrel i Kelmend. Staza je dugačka i prolazi kroz visokoplaninsko prokletijsko područje, atraktivno zbog vrhova viših od 2000 m, alpskih pašnjaka, krškog kamenjara i planinske divljine. Taj je krški teren pogodovao i formiranju brojnih speleoloških objekata - posebno dubokih jama - pored kojih staza prolazi. Vodeni resursi na ovoj stazi su izuzetno oskudni, a velik dio staze bez visoke vegetacije i izložen suncu. Speleloška istraživanja Speleološke objekte na ovome području istraživale su albansko-bugarske ekspedicije u dužem razdoblju (1991. - 2003.). Uz prijevoj Qafa e Bigës nalazi se jama Sylikoka, duboka -505 m, a na padinama Maje Bridashes je špilja BB-30 -610 m nazvana po istoj ekspediciji. To je ujedno i najdublja jama u Albaniji istražena do danas. Također na Maji Bridashes je i jama BB-33 -205 m. 
Shpella e Madhe, položaj
Izvor: GoogleMaps, 2020. 
Prilaz Velikoj špilji (Shpella Madhe)
|
|
Lokva za pojenje stoke
Nakon prolaska špilje, na oko 1162 m n.v. dostiže se druga staza koja od sjeveroistočnog dijela Bogë vodi također prema prijevoju i Nikcu. Na još većoj visini (250 m više), nailazi se na umjetnu lokvu pravokutnog oblika, za napajanje životinja, sagrađenu na jednoj maloj prirodnoj terasi. Lokva se izdvaja po visini i položaju na kome je sagrađena. Od nje se pruža odličan pogled na Bogu i dolinu, te na vrhove skupine Rrabës. LOKVA - KOORDINATE: 42.4099, 19.6559 
Planinska lokva na obroncima Maje Bridashes, atraktivna izletišna lokacija iznad sela Bogë i podno vrha Maja Bridashes
U pozadini se vide vrhovi iz skupine Rrabës |
Položaj lokve iznad sela Bogë
|
Qafa e Bigës
PRIJEVOJ KOORDINATE 42.4165, 19.6580; NADMORSKA VISINA 1867 m (prema kotama visina iznosi izm. 1890-1900 m)
Qafa e Bigës, pogled na dio prijevoja
Kako se uspinje od lokve prema prijevoju, staza postaje strmija i uspon se nastavlja između klanaca i rijetkih borova.
Prijevoj Maja e Bigës Prijevoj Qafa e Bigës nalazi se između vrha Maja e Bridashes na njegovoj jugoistočnoj strani i vrha visokog 2019 m na njegovoj sjeverozapadnoj strani. Prema kotama na karti stranice Peakery.com visina prijevoja Maja e Bigës iznosi između 1890 i 1900 metara, a prema podatku lokalne web-stranice Zanamaleve.com ona iznosi 1867 m. Riječ bigë na albanskom znači šiljasto brdo ili stijena. Od Boge do prijevoja Qafa e Bigës ima oko 3.2 km dužine, uz visinsku razliku od oko 900 metara. Na visini na kojoj je prijevoj rastu i ljekovite biljke, poput žutog srčanika (Gentiana lutea). Shpella e Sylikokës U blizini prijevoja, pored staze, na nadmorskoj visini od 1840 m, nalazi se jama Shpella e Sylikokës. Ostale varijante njezina imena su: Shpella i Cilikokajve, Pusi Cilikokajve (pusi = jama). Domaći ljudi zapisali su kako je ime dobila prema pticama (shpëndet=perad) koje ovdje dolaze provesti noć. Nisam uspio pronaći koja bi to bila vrsta ptica - u rječnicima albanskog ih nisam uspio pronaći - riječi kokë/kokajve podsjećaju na riječ kokoš (tako se recimo selo Kokaj na Kosovu na srpskom jeziku zove Kokice). Možda se radi o nekoj ptici niskog raslinja, poput neke divlje kokoši ili jarebice kamenjarke? Divlja kokoš se inače kaže shpendët e egër. To je duboka jama glacio-krškog postanka, koja je formirana u gornjetrijaskim i donjejurskim vapnencima. Otvor jame širok je oko 3 metra, a dosad istražena dubina -505 m. Unutar jame se nalaze suženja i proširenja do 20-40 m. Jama ima mnogo konkrecija (konkrecija je čvrsta, kompaktna masa materije nastala taloženjem mineralnog cementa unutar prostora između čestica, a može se pronaći u sedimentnim stijenama) i fosilnog leda još iz razdoblja kvartara. Ulazak je moguć samo speleolozima. JAMA - KOORDINATE: 42.416500, 19.657167 BB-30 Nedaleko prijevoja, na padini vrha Bridashës nalazi se najdublja izmjerena jama u Albaniji, s izmjerenom dubinom od -610 m, nazvana BB-30, prema bugarsko-albanskoj ekspediciji koja ju je otkrila. Nakon širokog lijevka, a to je oblik koji prijevoj Bigës ima na južno-jugozapadnoj strani, onoj koja gleda na Bogu, ulazi se u uži kanal orijentiran JZ-SI, i nakon njegova prolaska izlazi se u izrazito stjenovito vapnenačko visokoplaninsko područje. 
Prilaz prijevoju Qafa e Bigës
Pogled s prijevoja Qafa e Bigës unazad, prema naselju Bogë u dolini
Qafa e Bigës, izgled prijevoja s "unutrašnje" strane - od visoravni
Desno je vrh Bridashes |
Shpella e Sylikokës, položaj
Izvor: GoogleMaps, 2020. 
Gornji (unutarnji) dio prijevoja Qafa e Bigës
U pozadini je "prvi" vršak / brijeg. |
Preko visoravni (Gërdhata e Bogve i Bjeshka e Bogës)
|
Nakon prolaska prijevoja Bigës izlazi se na visokoplaninsko područje Bjeshka e Bogës. Staza koja slijedi je znatno blažeg nagiba, ali prolazi kroz izrazito krševit teren prostrane vapnenačke visoravni Gërdhata e Bogve koja se stupnjevito spušta prema sjeverozapadu - prema dolini Cijevne na području naselja Kozhnje - i na kojoj se nalazi više manjih uzvisina, ali i depresija.
Prostor ove visoravni, koja se smjestila između prijevoja Bigës i Mushkes, te između središnjeg (vrhovi Bridashes, Irgut, Livadhit) i sjevernog grebena vrhova planinske grupe Radohines, je istovremeno surov i atraktivan, izrazito krševit i bezvodan, obiluje krškim površinskim i podzemnim oblicima reljefa (vrtače, škrape, kamene ploče, jame, i dr.). Poput svakog krševitog vapnenačkog terena ovdje nema stalnih vodenih tokova na površini. Nešto se vode nakupi u proljeće od otapanja snijega (male lokve, okapnice i privremeni kratki tokovi), no nakon otapljanja snijega u ljetnim mjesecima i oni presuše, a voda se u potpunosti povlači u podzemlje. I vegetacija je oskudna. Visoka i srednja vegetacija je rijetka – u njoj prevladavaju pojedinačni raštrkani primjerci četinara – crnog bora (lat. Pinus nigra, alb. pishë e zezë) i grmolike somine (lat. Juniperus Sabina; alb. somuna; četinarska grmolika biljka koja raste na visokoj nadmorskoj visini). Na kartama nije zabilježeno ie ove visoravni. Taj se prostor, zajedno s okolnim vrhovima ponekad naziva Bjeshka e Bogës (hrv. Planine Boge, "Boške planine"), prema istoimenom naselju kojemu gravitiraju, i otkuda je stanovništvo također izdizalo s blagom (najkraći put prema Livadhet e Bogës iz Boge). "Prvi vršak" Staza od prijevoja Bigës prema prijevoju Mushkes prolazi vidljivim usjekom koji ide usporedo s padinama Bridashesa i Irguta (desno), a po rubu visoravni (s lijeve strane). U njezinom položitijem dijelu, a prije strmijeg uspona prema prijevoju Mushkes, staza prolazi pored dva vrška (prema reativnoj visini nad okolnim prostorom to su "brijegovi", iako su apsolutne visine viši od 2000 m nad morem), od kojih je prvi ("Prvi vršak", prema kartama visok oko 2000 m) lako dostupan i lakši za uspon, a njegov je zaravnjeni kameni plato na vrhu odličan vidikovac na okolne grebene i vrhove grupe Radohimës, i na udaljenije planine na sjeverozapadu, iznad Cijevne, na albansko-crnogorskoj granici, i sve do Komova. Duž same staze, po ovoj visoravni također ima manjih "prijevoja" koji se prelaze bez većeg napora – zapravo radi se obično o niskim stjenovitim barijerama između krških depresija ili stjenovitih usjeka. U jednoj takvoj depresiji između "Prvog" i "Drugog vrška" nalazi se špilja Nolit (Shpella e Nolit). Shpella e Nolit Špilja s uskim ulazom i malim prostorom. Nalazi se na 1919 m nadmorske visine. KOORDINATE: 42.420194, 19.667306 "Drugi vršak" (Kota 2064) Kada se stigne u ravninu "Drugoga vrška" (čija visina prema kartama iznosi 2064 m) ravno se nastavlja prema Gropi Livadhet, a nadesno se može strmom kosinom ispeti na greben Irguta i Bridashesa - slikovito rečeno "s njihove stražnje strane". 
Pogled prema sjeverozapadu
Pogled s jednog odvojka staze (lokacija sjeveroistočno od prijevoja Bigës) prema kanjonu u kojem je smješteno Gornje Kozhnje - Kozhnja e Siperme. Ovaj atraktivni kanjon tvori vodotok përrua Kozhnjes Thelle, odn. Përrua Thellë, pritoka Vukeljske Cijevne (përrua, kratica je prr. =potok; thelle=dubok) 
Kota 2064
Pogled s "Prvog vrška" na "Drugi" Kotu 2064 (u sredini fotografije). U desnom dijelu fotografije vidi se usjek kojime prolazi staza od Bogë prema Nikcu i izlazi na prijevoj Mushkes (u pozadini u sredini) - desno od prijevoja je Maja e Livadhit, a liijevo Maja Kuq. 
Krševita visoravan između prijevoja Bigës i Mushkes
Krajnji lijevi vrh je Maja e Bridashes koja se izdiže nad prijevojem Bigës. 
Bokat te Bjeshkeve te Boges, najviši dio visoravni, podno prijevoja Mushkes (gore, desno)
|
Toponimija Ova je krševita visoravan na kartama obilježena imenom Gërdhata e Bogve. Albanska riječ gërdhatë označava neplodan, neravan planinski lanac, ili područje, što ovo područje zaista i jest. Riječ bogave znači boški (koji pripada, odnosi se na stanovnike odn. naselje Bogë), kao što se vrtača Livadhi i Bogës, također naziva Livadhi i Bogve. Čitav planinski prostor masiva Radohimesa koji gravitira Bogi naziva se i Bjeshka e Bogës ("Boško gorje", "Boške planine"). Najvši dio visoravni Gërdhata e Bogve, onaj pod prijevojem Mushkes upisan je na kartama kao Bokat te Bjeshkeve te Bogës. Riječ bokë na albanskom znači gola stjenovita padina, i čini mi se kao logčno značenje imena toga područja koje je izrazito stjenovito. 
Voda u bezvodnom krajoliku
U usjeku u stijeni, uz mali stjenoviti prijevoj između prvog brijega (lijevo) po izlasku s prijevoja Bigës i padina Maje Bridashes (desno), nalazi se mala kamenica s vodom. 
"Prvi vršak" odličan je vidikovac
Somina, Juniperus sabina L.
Somina ili planinski gluhi smrič, odn. gluhač srodna je vrsta obične borovice (Juniperus commulis L.) iz obitelji čempresa (Cupresssadeae). Njezino područje prostiranja su planine središnje i južne Europe i zapadne i središnje Azije, od Španjolske, sve do istočnog Sibira. Pretežito raste na visinama između 1000 i 3300 metara. Raste samoniklo, kao grm, vrlo često na nepristupačnim mjestima (u Dinarskom gorju npr. planinama Somina, Velebit, Biokovo, Prokletije). Katkad se uzgajala u vrtovima ili na grobljima. Otrovna je za jelo, jer njezino hlapivo ulje sadrži velike količine oštrog, iritirajućeg ulja sabinena (sabinol). Za razliku od prave borovice, ima ljuskaste iglice. U narodnoj medicini koristila se za poticanje menstruacije, a često je dolazilo i do zloporabe. U narodnoj medicini koristila se još i kao lijek za anginu pektoris, za srce, začepljenje arterija. |
Maja e Bridashës
VRH NADMORSKA VISINA 2125 m (može se naći i podatak o 2126 m)
Pod oblačnom kapom
Od prijevoja s lijeva na desno nižu se: Maja e Bridashës (2125 m), Maja Irgut (2182 m), i Kota 2137 m. 
Pogled iz Boge na vrh Maja e Bridashes
Maja e Bridashës, sjeverna strana
Pogled s padine "Prvog vrška". Desno je prijevoj Qafa e Bigës. 
Pogled iz doline Boge
|
Ostala zabilježena imena: Maj' e Bredashes, Maj' e Bredashës, Maja Bredashes, Maja Bredashës, Maje Bredase, Majë Bredaše, Mal i Berdashes, Mal i Bërdashës
Visina vrha, ovisno o izvoru, iznosi 2125, odn. 2126 m. Vrh Maja Bridashës ime je dobio jer njegov vrh, kada se gleda iz Bogë, podsjeća na rogove ovna (alb. brinjë dashi; dash = ovan; brinj = rog). Staza koja vodi iz Bogë (950 m) na prijevoj Qafa e Bigës (1867 m), obilježena je i relativno pristupačna, pa ju osim iskusnijih planinara koriste i turisti-izletnici. Jedan od zapisa o ovome vrhu ostavio je Piero Ghiglioni u knjizi Planine Albanije (Montagne d'Albania. Tirana, 1941., str. 37): S lijeve strane Boge (orografski desno) možete penjati, kao trening, Bredashi (2129 m.), Djelomično glatka stijena, djelomično krhka; gore su dva vrlo zanimljiva zida koji leže nad Bogom; nekoliko mladica (stabala, op.) na najizloženijim područjima što, međutim, od male pomoći. Na nekim mjestima čak i malo trave, također zamka i za dobrog penjača. Izravna ruta na južnom zidu i ruta duž jugoistočne strane Bredashija su dva prekrasna uspona. (izvorno Sulla sinistra di Boga (destra orografica) si può scalare, come allenamento, il Bredashi (2129 m.), roccia in parte liscia, in parte friabile; vi sono qui due pareti soprastanti Boga molto interessanti; qualche alberello nei punti più esposti che però serve poco come aiuto. In qualche tratto anche alquanta erba, pure infida al buon rocciatore. La direttissima sulla parete sud e la via lungo il versante sud-est del Bredashi sono due belle scalate.) 
Stijena Maje Bridashes nad prijevojem Qafa e Bigës
Pogled na Bogu s padina Maje Bridashes
|
Maja Irgut s Kotom 2257
NADMORSKA VISINA 2182 m i Kota: 2257 m
Na grebenu Maje Irgut
Desno na kraju grebena je vrh Maja e Bridashes. Dolina Boge nazire se na lijevoj strani. 
Uspon prema vrhu Maja e Irgut u rano proljeće
|
Zabunu oko točne lokacije i imena ovoga vrha unose neke starije topografske karte koje zapadniji vrh na istome grebenu visine 2182 m, imenuju kao Maja e Irgut, dok je istočniji viši vrh visok 2257 m na njima ostao neimenovan.
No, talijanski penjač Piero Ghiglione u knjizi Planine Albanije (Montagne d'Albania.Tirana, 1941., str. 37) zapisao je prije mnogo godina: Desno od Bredashija Fergut (2270 m.) također se koristi za trening. Ovdje je važan južni smjer duž ogranka koji pri vrhu donosi razne poteškoće. Policama do kamina s uklještenom gromadom. Držeći se desne strane, proći vertikalni potez na vrhu. (IZVORNO: A destra del Bredashi il Fergut (2270 m.) serve anche per allenamento. Importante è qui la direttissima sud lungo uno sperone che in alto presenta varie difficoltà. Per cengie ad un camino con masso incastrato. Poggiando a destra, superato un tratto verticale, in vetta.) Vrh Fergut o kome govori Ghiglione vjerojatno je imenom ovaj naš Irgut. To bi potvrđivala visina "Ferguta" koju on navodi: 2270 m, dakle skoro stotinu metara (imajući uvijek na umu i ograničene mogućnosti mjerenja u njegovo doba) viši od obilježenog Irguta na kartama - i to je vjerojatno spomenuta kota 2257 m. Jugoistočno od kote 2257, na nižem izdvojenom grebenu nalazi se vrh visok 2137 m. Pored navedenog, valjalo bi i provjeriti i stvarno ime vrha jer se koriste varijante Irgut, Jergut, Fergut i Irqut. Slog ir- na početku riječi nije čest u albanskom (najčešće se radi o tuđicama iz drugih jezika) i najsličnija riječ bila bi iriq (jež). No čini se kako suvremeno lokalno stanovništvo danas obično koristi ime Irgut. Mnogo više mogućih kombinacija pruža slog fer-. Tako je ferrë = kupina, ferra = trnje, ferri = jama; ferr = pakao. No s jezikom i njegovim promjenama nikad se ne zna, pa i sličnosti i logičnosti često mogu zavarati. 
Kota 2137 podno Irguta
|
Qafa Mushkes
NADMORSKA VISINA 2228 m
Qafa Mushkes
Pogled s padina Maje Irgut prema prijevoju Mushkes smještenom između vrhova Maje Livadhit (desno) i Maje Kuq (lijevo). Ispred Maje Kuq nalazi se neimenovani vrh - Kota 2358. |
Od "Drugog vrška" (Kote 2064) put dobiva na strmini i ulazi u prostor između visokih vrhova. Kada se dolazi iz smjera Bogë, vrh nepoznata imena (2358 m) i Maja e Kuq (2428 m) nlaze se s lijeve strane, a desno je masivni Maja e Livadhit (2493 m).
Na karti je ovaj prostor naveden kao Bokat te Bjeshkeve te Bogës, i to je najviši dio visoravni kojom smo prošli. Riječ bokë na albanskom znači gola stjenovita padina, i čini mi se kao moguče značenje imena toga područja koje je izrazito stjenovito. Bjeshkeve te Bogës znači planine Bogë. Upravo se između padina vrha Livadhit i Kuq nalazi najviša točka (2228 m) na putu od Bogë za Kelmend – prijevoj Mushkes (Qafa Mushkes), ili kako ga drugi zovu Qafa e Kuq. S prijevoja se otvara pogled na najviše vrhove masiva Radohime. Na sjeveroistoku se vidi vrh Maja e Rriskullit (2496 m), na istoku najviši Maja e Radohimës (2570 m), na jugoistoku Maja e Thathë (2543 m), na jugu je Maja e Livadhit (2493 m), a na sjeveru Maja e Kuq (2434 m) koji se nalazi blizu prijevoja. 
Prijevoj Mushkes
Pogled prema prijevoju (na desnoj strani, ispod Maje Kuq) od Livadhet e Bogës Autor: NN; Izvor: Mapi.net / Panoramio.com |
Vrhovi sjevernog vijenca
Vrhovi sjevernog vijenca 1
Slijeva nadesno: Muricjellës 2023 m, Makillaqit 2185 m, Toçillaçit 2253 m
Slijeva nadesno: Muricjellës 2023 m, Makillaqit 2185 m, Toçillaçit 2253 m
Vrhovi sjevernog vijenca 2
Slijeva nadesno: Makilaqit 2185 m, Toçillaçit 2253 m, prijevoj Qafa Shtegu Toçillaçit, n.n.vrh 2258 i 2358 m, Kuq (2428 m), prijevoj Mushkes (2228 m), Livadhit (2493 m), Thathë "proviruje" na horizontu krajnje desno.
Slijeva nadesno: Makilaqit 2185 m, Toçillaçit 2253 m, prijevoj Qafa Shtegu Toçillaçit, n.n.vrh 2258 i 2358 m, Kuq (2428 m), prijevoj Mushkes (2228 m), Livadhit (2493 m), Thathë "proviruje" na horizontu krajnje desno.
|
Dva velikana
Impresivne stijene vrhova Maja e Livadhet (llijevo) i Maja e Thathë (desno), međusobno razdvojenih prijevojem Qafa e Livadhit, nadvisuju dolinu Bogë, koja se nalazi u njihovu južnom podnožju. |
Maja e Livadhit
NADMORSKA VISINA 2493 m
|
Maja e Livadhit, odn. prevedeno "Livadski vrh", prepoznatljiv je po svojem piramidalnom vrhu, koji dominira pogledom s visoravni Gërdhata e Bogve, a zajedno sa susjednom Maja Thathë, impresivan je i gledajući ga iz smjera juga. Od Maje Thathë odvojen je prijevojem višim od 2000 metara: Qafa e Livadhit. Prema unutrašnjosti masiva Maja e Livadhit odvojen je prijevojem Mushkes (2228 m) od vrha Maja Kuq (u Sjevernom grebenu masiva Radohimës).
Varijante naziva: Maja e Livadhit, Maja Livadhit, Maja Livadit Bogs, Mali Livadhit. Poput istoimenog prijevoja (Qafa e Livadhit), ime je vrh dobio prema prostranoj vrtači Livadhet e Bogës koja se nalazi u njegovom zaleđu, a na čije su livade izdizali stočari iz Bogë. 
Pogled s grebena Irguta
S lijeva nadesno: Vrh nepoznata imena (Kota 2358 m), Maja Kuq (2438 m), Maja Livadhit (2493m) i M. Thethë, vidi se dijelomično. |
Vrh Maja Livadhit
Maja e Livadhet
Pogled na zapadno lice vrha, s visoravni Gërdhata e Bogve |
Maja e Thathë
|
Maja e Thatë u prijevodu znači "Suhi vrh". Podno ovoga vrha, između grebena Irgut (zapadno) i Omekuta (istočno) nalazi se kratka dolina, okomita na glavnu dolinu Bogë, kojom se iz doline Boge može pristupiti podnožje Maje Thathë, Na kartama je na padinama te doline upisano faqja e Brinit (faqja = stana).
ZANIMLJIVOSTI U albanskim Prokletijama postoji još jedan markantan vrh istoga imena Maja e Thathë, visok 2406 m. On se nalazi iznad Valbone, u planinskoj grupi Bjeljič, istočnije od boškog "Suhog vrha". Piero Ghiglione pisao je u knjizi Planine Albanije (Montagne d'Albania. Tirana, 1941. Str. 37-38) o usponu na vrh Maja Thathë: Nemojte napustiti Bogu bez penjanja na vrh Maja e Thate (2548 m.) s njegovim bezbrojnim tornjevima i beskonačnim "putovima". Mala staza iz glavne doline vodi do prve doline s lijeve strane (orografski desno) nakon glavnog naselja, staza koja se čini da završava bjelkastom okomitom stijenom u dnu doline; slijedite ju s desne strane i ona vodi do gornje kolibe s lijeve strane, okruženu brdima; odavdje se desno vidi zastrašujuća Maja Thathë. U ovome velikom južnom zidu može se slijediti kamin veličine oko 150 metara koji obilježava donji dio okomitog zida. Nakon nekoliko izloženih točaka stižemo do osjetljivog prijelaza prijevoja, s kojeg prolazimo na sjeveroistočnu stranu, koju slijedimo do grebena; odavde, preko izloženih vršaka, do vrha. U lipnju/junu na ovome posljednjem dijelu još može biti snježnih prevjesa (korniša). Također za penjanje, lijevo od Maje i Thatë nalazi se vrh Livadhit (2496 m.), nije težak uspon; s kojeg se pruža prekrasan pogled na čitavo planinsko područje Boga i na Maju i Thatë nasuprot. Gledajući prema sjeveru, tu se nalazi Sternikut, samo 1425 metara, ali sa zanimljivim zapadnim licem; najbliži je Korinotit (1729 m.) sa strmim jugoistočnim pročeljem. S vrha Thaté veličanstvenom se pokazuje zapadni greben Radohinesa. Konačno, desno (istočno) od Maje i Thatë prema cesti koja vodi od Boge do Thetha, prije dolaska na prolaz Shtegut treba se popeti na vrh Maja Vukalit (2231 m.) po jugozapadnim stijenama različitih visina. IZVORNI TEKST NA TALIJANSKOM: Non si lasci Boga senza scalare la Maja e Thate (2548 m.) coi suoi innumeri torrioni ed infinite« vie». Un piccolo sentiero dalla valle principale conduce alla prima vallata a sinistra ( destra orografica) dopo il capoluogo, sentiero che pare termini ad una roccia biancastra verticale nel fondo del vallone; seguirlo sulla destra ed esso porta ad una malga superiore a sinistra, fra rotondi dossi; di qui la Maja e Thate si presenta verso destra, formidabile. Si può seguire in questa gran parete sud, un camino di circa 150 metri che segna il tratto meno alto della parete verticale. Si giunge, dopo qualche punto esposto ed una traversata delicata ad un alto colle donde si passa sul versante nord-est che si segue sino alla cresta; di qui, per crestine esposte, al culmine. In giugno questo ultimo tratto può presentare . aeree cornici di neve. Sulla sinistra della Maja e Thate è da scalare il Livadhit (2496 m.) non difficile; da cui si gode splendida vista su tutta la zona montana di Boga e sulla Maja e Thate dirimpetto. In faccia, verso nord, è lo Sternikut, solo 1425 metri ma con interessante parete ovest: e più vicino il Korinotit (1729 m.) dalla ripida fronte sud-est. Magnifico si presenta dalla vetta della Maja e Thate il versante ovest del Radohines. Infine, sulla destra (oriente) della Maja e Thate ed imminente alla strada che conduce da Boga a Thethi, prima di giungere al passo Shtegut è da scalare la Maja Vukalit (2231 m.) per le pareti sud-ovest delle sue varie quote. 
|
Maja e Omekut
|
Livadhi i Bogës (Livadhet e Bogës)
|
Gropa e Livadhit Bogës je prostrana vrtača koja se nalazi na oko 800 m n.v., zapadno od vrha Maja e Radohimës, od njega udaljena 1-2 km. Ova se lokacija još naziva Livadhet e Bogë, zbog livada koje se na njoj nalaze, a koje, osim što su vrijedan resurs za ljetnu ispašu, također tvore snažan kontrast u odnosu na krševite stjenovite vrhove koji ju okružuju.
Među najviše vrhove ove skupine (Maja ë Radohines, Maja Visens i dr.) izlazili su stočari Klimenti iz Boge, koji su ovdje imali ljetne kolibe. Varijante imena su Gropa e Livadhit Bogës / Gropa Livadit Bogs, Livadhi i Bogve. Udaljenosti Bogë - Qafa e Bigës 3.2 km Qafa e Bigës - Qafa e Kuqe 4.5 km Qafa e Kuqe - Livadhet e Bogës 2 km Livadhet e Bogës - Nikç 9 km (ukupno) 18.6 km. |
Vrtača Livadhit (u sredini, između vrha Thathë i Livadhit) s prijevojem Livadhit i katunom Buni Livadhit Bogës
Autor fotografije je Baron Nopcsa. Izvorni naziv na njemačkom: Gropa Livadit Bogs mit der Cafa Livadit, von Buni Livadit Bogs aus |
Maja e Rriskullit
Izvorni opis fotografije: Tornjevi Breskulla (2496 m.) jugoistočna strana - Dolina Thethi - Sjeverna Albanija
Izvorni opis na talijanskom: Torrioni del Breskulli (2496 m.) Versante sud est - Val di Thethi Nord Albania; Autor: Piero Ghiglione, Montagne d'Albania. Tirana, 1941. |
Izvorni opis fotografije: Bedemi Breskulla (2496 m.) s lijeve strane, i masiv Shtoguta (2246 m.) - Sjeverna Albanija - Dolina Thetha
Izvorni opis na talijanskom: Bastioni del Breskulli (2496 m.) a sinistra e massiccio dello Shtogut (2246 m.) - Nord Albania - Val di Thethi; Autor: Piero Ghiglione, Montagne d'Albania. Tirana, 1941. |
Maja Stogut
|
|
Maja e Visens / Maja e Vizhnjes
|
Zapis talijanskog penjača Piera Ghiglionea o vrhu Visens (Planine Albanije - Montagne d'Albania. Tirana, 1941. Str. 39-40)
Odavdje (od kuće Lulash u Thethu, op.) se možete (udobnije nego s dna doline) popeti na Visens (2517 m.), to jest po južnom zidu. Ovaj kolos, i više nego Maja Radohimës (2570 m) dominira cijelom dolinom; uspon južnog zida Visensa je vrlo dug, gotovo 1500 m penjanja, ali zanimljivog. Zid se na prvi pogled čini okomitim i s glatkim stijenama (tu i tamo mladice i trava), ali postoji nekoliko načina. Dva slijeve strane, slijedeći prvo jasno vidljive sipare koji su jasno vidljivi iz zaselka Okoli (zaselak u nastavku doline Thetha), a zatim zid s lijeve strane, odnosno srednji rub; treća mogućnost je s desne strane spomenutog ruba, slijedeći kratki sipar, a zatim strmim travnatim padinama dok ne dođete do lažne ravnine (vrlo visoke), odale izravnim zidom ili grebenom (oba su zanimljiva) stižete do prvog vrha Visensa, a zatim i krajnjega. Lijep je uspon onaj uz središnji kamin dimnjak na južnom zidu manjeg vrha. Već od prvog do najvišeg vrha možete slijediti različite rute, jedna izravno zidom, a druga kaminom s desne strane. Međutim, za Visens je dobro popeti se na prijevoj Pejes (ili Qafa Pejes, 1700 m.), dva sata od Thethi-Shalesa; mogući je put s mulama do velike nadvisne stijene koja se s desne strane uspinje; zatim pričekajte s lijeve strane prijevoja među stijenama ispod Harapita. Također se možete spustiti s Qafa Pejes na jezero dolje, slijediti stazu slijeva do brda ispod Prožmit, a zatim ući u veliku dolinu (lijevo) između Snikuta, Harapita i Visensa. U ovoj dolini bi se moglo sagraditi još jedno utočište, jer je to područje vrlo pogodno (međutim, u neposrednoj blizini nema drva, a voda se može dobiti samo iz susjednih snježnih polja, koja ipak postoje do kasnog ljeta). ZANIMLJIVOST
Godine 1970., kada je Albanija prvi puta elektrificirana, vrhu Visens pormijenjeno je ime u Maja e Drites, odn. u prijevodu "Vrh svjetlosti". 
Maja Visens dominira među vrhovima u grupi Radohines u pogledu iz doline Shale (Theth)
Fotografija stare razglednice; Izvor: Thethi Guide 
Maja e Visens, pogled s vrha Maja e Harapit
|
Pogled na Maju Vizhnjes iz centra naselja Theth
Sjeverno lice Maje Visens
Izvorni opis fotografije: Versante nord del Visens (2517 m.) Val di Thethi - Nord Albania; Autor: Piero Ghiglione, Montagne d'Albania |
ITINERER 1 B (PREMA NAJVIŠEM VRHU)
MAJA VUKLIT - QAFA VUKLIT GROPA RADOHINES MAJA RADOHINES
Maja e Vukalit (Maja e Vuklit)
Maja Vukalit, istočna strana
Pogled na južno lice Maje Vukalit
U pozadini desno iznad Grope Radohimës uzdiže se vrh Maja e Radohimës. Lijevo je Maja e Thathë |
Prvo oko imena vrha. U novijoj publicistici i izvorima najčešće se koristi naziv Maja Vukalit (čita se 'vukaljit'), onako kako je npr. navedeno i na mnogim topografskim kartama. Nešto rjeđe može se naići na naziv Maja e Vukelit. Kako se u današnje vrijeme podatke iz jednog izvora jednostavnije prenosi u druge elektroničke izvore, tako se s vremenom u većini novijih izvora ustalio Vukalit, a izgubio još jedan naziv Maja e Vuklit (Maja Vuklit; izgovor: 'vukljit'). Ime Maja e Vuklit zapisao je npr. Branislav Gušić, koji je poznavao albanski jezik i uvijek težio zapisivati toponime onako kako ga izgovara domaće stanovništvo. Zapravo, i naziv vuklit imao bi smisla jer se vjerojatno radi o posvojnom pridjevu izvedenome od imena naselja Vukël/Vukli u sjevernom podnožju radohinske grupe. Inače, Vukël je određena forma od neodređenog Vukli, tako da pridjev vukeljski, odn vuklitski na albanskom glasi vuklit - poput Vukljitske Cijevne, odn. Vukeljske Cijevne: na albanskom Cemi i Vuklit, ili vukëlit, poput izraza 'stanovnik Vukelja': 'banor i Vukëlit'. No, kao što je to čest slučaj u Proketijama, za brojne toponime koriste se brojne varijante imena - pa tako je naziv Vukalit danas prevladao - a koriste ga i domaći, albanski planinari i alpinisti (Bledi Preza, Alpinizmi ynë 4 ok; PDF).
Vrh Vukalit, pogled s uspona na vrh Radohimës
|
Qafa e Vukalit
|
Qafa e Vukalit (čita se: ćafa e vukaljit), odn Qafa e Vuklit, je prijevoj, na oko 1800 m n.v. u zapadnom podnožju vrha Maja e Vukalit, kojime prolazi staza kojom se uspinje od Grope de Portës na visokoplaninsku udolinu Gropa e Radohimës - staza koja je najjčešće korištena za uspon na najviši vrh grupe Radohines.
|
|
Gropa e Radohimës
Lokva na Gropi Radohimës prostranoj vrtači koja se nalazi na nešto manje od 2000 m nadm. visine, podno najvišeg vrha planinske grupe. |
Gropa e Radohimës (Gropa e Radohines)
Gropa e Radohimës
|
Na južnom boku Maje Radohinës, odn. središnjeg grebena skupine, na nešto manje od 2000 metara nadmorske visine, nalazi se prostrana vrtača Gropa e Radohimës.
Između ove vrtače i doline Shale nalazi se još jedan, južni greben skupine Radohines - to je greben Zagorës, čiji vrhovi dosežu 2313 metara nadmorske visine. |
Maja e Radohimës (Maja Radohines)
|
Maja e Radohinës je najviši vrh stoimene planinske grupe i najviši vrh u zapadnom dijelu Prokletija. četvrti je po visini vrh u Proketijama, i četvrti vrh po visini u Albaniji. Kako bi se popelo na njegov vrh sa sjeverne strane potrebne su penjačko-alpinističke vještine, uspon s južne strane također zahtijeva penjanje “sa sve četiri”, a pristup je najjednostavniji s istočne strane kojom je moguće ispesti se na prijevoj Qafa e Radohinës i od njega grebenom nastaviti do vrha.
Prije ekspedicija na Maju Jezerce (prvi uspon ostvaren je 1929.), smatralo se kako je najviši vrh Prokletija Shkëlzen, a nakon njega iza njega da je to Maja Radohimës. Tek su krajem 1929. godine talijanski geodeti izmjerili najviše vrhove Prokletija. Tako Edith Durham piše u svojoj knjizi High Albania (1909.): Na samom kraju doline (Thethi, op. adm.) uzdiže se Mal Radoina, za koju kažu kako je najviša u lancu Prokletija. Ostali nazivi vrha: Maj' e Radohines, Maj' e Radohinës, Maja e Radohines, Maja e Radohinës, Maje Radohins, Majë Radohins, Mal i Radohines, Mal i Radohinës, Mal i Rzdohines, Mal i Rzdohinës, Radohina, Radohima. 
Maja e Radohimës, južna strana
Pogled prema vrhu s prijevoja Majave Binjake preko Grope Radohimës 
Maja e Radohimës
Južna strana vrha i desno prijevoj Radohimës (Qafa e Radohimës) |
Prvi zabilježeni uspon
Prvi zapis o usponu na vrh ostavio je barun Franz Nopcsa von Felső-Szilvás, mađarski avanturist i znanstvenik, koji je na njega uspeo 26.8.1907., u pratnji dvojice Albanaca. 
Fotografija dvojice albanskih vodiča na vrhu Radohimës, snimljenih prilikon uspona s Baronom Nopcsom, 1907. godine
Autor fotografije je Baron Nopcsa. Izvorni naziv na njemačkom: Am Gipfel der Maja Radohins 
|
|
|
|
|
Pogled s vrha Radohimës prema tri vrha skupine Popluks (s lijeva nadesno): Jezerce, Popluks i Alis. Desno od Alisa je prijevoj qafa e Valbonës.
|
Pogled s Kote 2445 u smjeru sjeveroistoka
Pogled na vrhove Središnjeg grebena, kojime dominira Maja e Radohimës Autor: Tadeáš Gregor, Wikipedija 
Maja e Radohimës, vrh i vršni greben
Autor: Grtek, Wikipedija 
Pogled s Livadhet e Bogës na vrhove Središnjeg grebena
Slijeva nadesno nižu se: Maja Radohimës, glavni vrh i desno na kraju njegova grebena Kota 2454 m - toranj 2425 m - vrh 2445 m. Autor: Tadeáš Gregor, Wikipedija 
|
Maja e Zagorës
|
Na jugoistočnoj strani udoline Gropa e Radohimës nalazi se niži greben s nekoliko vrhova visokih između 2100 i 2313 m. Na suprotnoj strani, južne padine ovog grebena spuštaju se strmo i duboko prema dolini Gropa e Portës i još strmije na istoku prema dolini Shale (Theth-Okol) - preko 1200 m visinske razlike.
Na zemljopisnim kartama nije zabiježeno ni jedno zajedničko ime ovoga grebena, niti ime njegovih pojedinih vrhova, osim što je na topografskoj karti iz vremena SFRJ dio ovoga grebena - njegova izuzetno strma padina nad Thethom - obilježen kao Prošmit i Radohines. Branimir Gušić je u svom poznatom radu o Pećkom putu, kojega je i osobno obilazio, zapisao kako pozadinu uvale Gropa Bors (Snježna uvala) tvore dva tornja Maja Shagores (Maja Zagores). No, autor nam u svome radu nije ostavio detalje o kojim se točno vrhovima radi. Naime, kada se nađete na Gropi Bors, odn. kako ju danas zovu, Gropa e Portës, tada ste i s lijeve (sjeverne) i s desne (jugoistočne) strane okruženi grebenima, od kojih svaki ima po dva tornja - gledajući iz Grope. Dakle, Gušićev Maja Shagores (Maja Zagores), mogao bi biti bilo koji od ta dva grebena: onaj koji danas nosi ime Maja Shtegut (jugoistočni), ali i onaj koji se uzdiže između Grope e Portës i Grope e Radohimës. Ovaj potonji ima u stvarnosti barem pet jasnih vrhova, ali u pogledu iz Grope e Portës, odn. prjevoja Shtegut i Dhenve, izdvajaju se dva. Dvojbu bi mogli razjasniti razjasniti zapis Barona Nopcse i podatak iz Albanske enciklopedije (Fjalori Enciklopedik Shqiptar (1985) u kojoj je zapisano kako se prijevoj Shtegu i Dhenve nalazi između vrha Maja e Shtegut (2083 m) na jugu i Maja e Zagorës (2088 m) na sjeveru. Zbunjujuća je jedino visina 2088 m koja je navedena jer je nije jasno na koji se vrh odnosi - vrhovi grebena sjeverno od prijevoja su viši od te brojke, a kako niti visina od 2038 za vrh Shtegut ne odgovara današnjim aktualnim podacima koji se koriste, možda se radi samo o starijim i netočnim podacima visina. U svakom slučaju potrebno, je potvrditi i kod lokalnih ljudi stvarnu lokaciju Maje e Zagorës. I Baron Nopcsa u svome opisu pogleda s prijevoja Thores spominje greben Zagores (Aus Šala und Klementi: Albanische Wanderungen. str. 26-27.): Daljnju orijentaciju na okolne planinske divljine pružio je 1600 m visoki procjep ćafa t’ Şores smješten na sjeveru grebena, koji sam ja, gnjavljen bijesnim lajanjem psa, posjetio i dok su se moji drugovi odmarali. Ispod mene se nalazio kar Gropa e Bors, nekoliko stotina metara dubok, koji svoj naziv »snježna udolina« duguje brojnim snježnim jamama u njemu. Iza doline, ravno na sjeveru, kao završetak slike uzdizao se vrh Maja Radohi'ns; stupovi Via Zagores (Wia Sagörass) stajali su prednje desno, lijevo nekoliko zdepastih vrhova, poput Maja Omeku i nekih drugi koji još nisu istraženi. Zanimljiva je riječ "via" koju Nopcsa spominje, ali ju ne pojašnjava. Via na albanskom znači preko, kroz, putem, ali istovremeno dosta podsjeća na riječ vijave, kako danas lokalni stočari nazivaju prijevoj (Qafa Vijave) podno grebena Zagores. Pet glavnih vrhova spomenutoga grebena grupirano je u dva dijela: 3 viša vrha na istočnoj strani i 2 niža na zapadnoj strani. Ova dva dijela razdvaja visoki prijevoj koji je pogodan za prečenje grebena kada se pješači od nižega prijevoja Vijave (Gropa e Portës) prema Gropi Radohines i vrhu Radohines. U vezi višega prijevoja u jednom članku u albanskom planinarskom časpisu Bjeshkim dhe Alpinizëm (Broj 1, 2014, članak Radohina), autor dva vrha na ovome području zove Majave Binjake ("Dvostruki vrhovi", odn. "Vrhovi blizanci") i dodaje kako su razdvojeni prijevojem Qafa e Majave Binjake. Kada se dođe na taj prijevoj - iz smjera juga, treba malo sići na drugu stranu i skrenuti desno, kako bi uspelo na Istočni blizanac - Binjakut Lindor. Ovo je jedini spomen takvoga naziva na internetu, i ne omogućuje potvrdu toga imena, no gledajući iz smjera doline Thethi, dva vrha u ovoj maloj grupi vrhova, oni zaista izgledaju poput dva blizanaca razdvojen prijevojem (-> pogledaj fotografiju). 
Vrhovi "blizanci" i prijevoj između njih
Pogled s ceste Qafa e Thores - Thethi Visine vrhova na grebenu su slijedeće (od sjeveroistoka ka zapadu):
S vrhova i padina ovoga grebena pružaju se odlični vidici u smjeru istoka, juga i jugozapada, na sjevernoalbanske planine. |
Pogled u smjeru istoka preko udoline Gropa e Radohines na jugoistočni bočni greben (desno) i dio padina vrha Maja e Radohines (lijevo)
Pogled s uspona prema prijevoju Qafa e Majave Binjake
Pogled se pruža na dolinu Shale, vrh Maja e Hrapit i vrhove grupe Popluks 
Pogled na vrhove grebena sa staze koja povezuje prijevoj Thorës i dolinu Portes (Gropa e Portës)
Pogled na greben iz Grope e Radohimës
Visine vrhova (slijeva nadesno) su: 2305 m - 2313 m - prijevoj Qafa e Majave Binjake - 2284 m, niži greben s par vršaka, te posljednja dva: 2150 m - 2139 m 
Pogled u sumrak
|
Uspon na prijevoj između "blizanaca"
Prijevoj između "blizanaca" i pogled na Theth
|
Pogled s prijevoja prema Maji e Radohimës
|
|
|
Qafa Buni i Thorës
PRIJEVOJ NADMORSKA VISINA 1685 m
Planinski prijevoj Thorë (Qafa e Tërthores, Qafa e Thorës, Qafa e Bunit të Thores; Qafa Terthorjës), u albanskim Prokletijama, leži između doline Boge i doline Shale i dijeli vrh Maja e Shtegut od vrhova grupe Rabës. Poput sjevernijeg, ali višeg prijevoja Qafa e Shtegut i Dhenvë, i Qafa Thores je tektonsko-erozijskog podrijetla, i nalazi se na terenu građenom od mezozojskih vapnenačkih stijena. S obje strane prekriven je bukovom šumom i rijetkim borom (munikom).
Prijevojem prolazi cesta Koplik – Bogë – Theth. Dionica od Bogë do Theha dugačka je 25 km, a 12-ak posljednjih km ove ceste (podatak iz 2020. godine) još nije asfaltirano i u lošem je stanju. Cesta je izgrađena 1936. godine, i bila je prva prometnica koja je stizala do doline rijeke Shale. Stariji pješački put (tzv. "Kozji put", Shtegu i Dhenve), prolazi nešto sjevernije, preko više prijevoja Qafa e Shtegut të Dhenve (1820 m). Gornja fotografija prikazuje područje oko prijevoja, a desna zračni snimak prijevoja Thore (donji i srednji dio fotografije - vidi se linija ceste) i starog pješačkog puta (gornji lijevi dio te fotografije). Prijevoj Thorë zapravo nije direktni prijelaz u gornju dolinu Shale gdje se nalazi Theth, već se on u prvome dijelu spušta prema jugoistoku, u jednu bočnu dolinu Shale. Cesta dalje nastavlja prema istoku nekoliko kilometara strmim planinskim odsjekom sve do grebena na kome prelazi na njegovu sjevernu stranu i nastavlja spust podno drugi prijevoj Shtegu i Dhënve, te dalje brojnim serpentinama prema Thethu. S prijevoja Tërthores otvara se širok pogled u dolinu Thethi i na visoke planinske vijence Prokletija. I ova je strana planine prekrivena pretežno listopadnim drvećem, prekinutom samo mjestimice urvinama što silaze s okolnih vrhova i u čijoj je neposrednoj okolici šuma često povaljena od pritiska usova, što se zimi, a naročito u proljeće, survavaju u dolinu. Qafa e Thores nekoć je bila stražarnica vođe klana – bajraktar klana bi ovdje sjedio i pazio na svoje pleme i stada. Prema B. Gušiću, ime prijevoja (Qafa ë Tërthores ) dolazi od albanskog tërthuer = položit. Na samome prijevoju Thores stoji spomenik barunu Nopcsi. Prijevoj je mjesto gdje se susreću albanske tradicionalne regije Malesija (Velika Malesija, Malësia e Madhe) i Dukagjin (Dukađin). To je tradicionalno bio i prijevoj gdje je završavala Boga i počinjao Theth. Prijevoj je obično zbog nameta snijega neprohodan između 11. i 5 mjeseca. IZVOR WIKIPEDIJA: Qafa e Thorës, i dr. 
Pogled s prijevoja Maja Buni i Thores prema srednjem toku rijeke Shale
Pogled s padine vrha Maja Buni i Thores (nalazi se malo istočnije od istoimenog prijevoja) prema kanjonu Crne rijeke - lumi i Zi (Kaprresë / Kaprreja), desne pritoke rijeke Shale, čija se dolina nazire pri dnu (u sredini fotorafije). Lijevo u sredini proviruje šumovito-travnata piramidasta glava vrha Maja Zorzit. U pozadini se uzdižu stjenoviti vrhovi planinske grupe Kakiša - Grupa Kakise, s najvišim vrhom Maja e Kakisë, a iza nje u daljini desno Maja Ershelit. 
Buni e Thorës, prije osuvremenjivanja ceste
|
Prijevoj Qafa e Thorës iz zraka
MALI ALBANSKI RJEČNIK 
Spomenik baronu Nopcsi na prijevoju
Qafa e Thorës, pogled na prijevoj
|
Maja Buni i Thores
VRH NADMORSKA VISINA 1775 m (može se naći i podatak o 1776 m)
Pogled s prijevoja prema dolini Shale
Prijevoj Buni i Thores prije izgradnje ugostiteljskog objekta
|
Buni ë Thërthores
Nedaleko od prijevoja, prema istoku, s lijeve strane (kada se dolazi iz smjera Boge) odvaja se sporedni put kojime se brzo dolazi do male lokve, između jugozapadne padine Maje Shtogut i Maja Buni i Thores, gdje se nakuplja voda na granici vapnenaca i nepropusnih škriljastih slojeva. Nekada su se ovdje nalazile pastirske kolibe Buni ë Thërthores, na koje je ljeti izdizalo bratstvo bajraktara iz Boge, a u još davnija vremena činili su to pripadnici Shale iz doline Theta. Danas se uz tu lokvu i prijevoj, na ovome atraktivnom mjestu nalazi restoran s odličnim pogledom na okolne planine, kao i nekoliko drvenih pansiona za smještaj. Buni i Bajraktarit je najviši restoran u Albaniji - na 1750 metara nadmorske visine. 
Buni i Thorës
Terasa restorana nedaleko prijevoja Thores
|
Maja e Shtegut
NADMORSKA VISINA 2104 m
Maja Shtegut, pogled od prijevoja Vukalit (Qafa e Vukalit)
Maja Shtegut
Maja e Shtegut
Pogled na vrh Maje Shtegut iz smjera jugoistoka, s ceste Boge-Thethi 
Maja e Shtegut, sjeverni vrh
|
Vrh Maja e Shtegut se smjestio na jugoistočnoj periferiji grupe Radohines, između dva prijevoja Qafa e Thorës na jugu i prijevoja Qafa e Shtegut të Dhenve na sjeveru. Prijevoj Thores granica je grupe Radohines i grupe Rabës, a prijevojem Shtegut të Dhenve vrh Maja e Shtegut vezan je za središnju masu grupe Radohines. U nastavku grebena Maje Shtegut prema jugoistoku koji se uzdiže nad gornjom dolinom Shale, nalazi se vrh Maja e Zorzit. Maju e Shtegut čine dva glavna vrha visoka 2104 m (sjeverni vrh; u pojedinim izvorima, odn. kartama navedeno je 2109 m, pa čak i 2190 m) i 2075 m (južni; u pojedinim izvorima stoji 2081 m), treći vrh između njih, te još par nižih vršaka na grebenima Maje Shtogut, poput Maja Buni i Thores. Cesta prema Thethu dijelom slijedi jugoistočni greben Maje Shtogut, da bi se od poznatog vidikovca Panorama planina Šalje (alb. Panorama Majet e Shales) cesta "prebacila" na suprotnu stranu grebena i započela svoj strmi spust prema dolini Shale sjeveroistočnim padinama Maje Shtegut.
Riječ shtegu na albanskom jeziku znači staza, put. Vrh je ime vjerojatno dobio prema tradicionalnoj pješačkoj-konjskoj stazi Shtegut të Dhenve ("ovčja staza"), koja prolazi njegovim sjevernim podnožjem. Kako se na albanskom cesta kaže rrugë, a shtegu se ipak odnosi na nižu kategoriju staze ili puta, pretpostavljam da ime vrha ipak ne potječe od ceste sagrađene u prvoj polovici 20. stoljeća. Također -> pogledaj u poglavlju GROPA E PORTËS (GROPABORS) tekst o dvojbi oko lokacije dvostrukog vrha Maja Shagores (Maja Zagores), jer je Maja e Shegut jedan od mogućih vrhova koji je možda u prošlosti nosio to ime (op. adm.). 
Južne padine Maje Shtegut kojima prolazi cesta Boge-Theth
|
Maja Zorzit
Maja e Zorzit
Na popularnom vidikovcu nalazi se spomenik u spomen Edith Durham, "kraljice gorštaka" (Mbretëresha e Malësoreve).
Pogled na dolinu Shale
Gornji, sjeverni kraj doline rijeke Shale, u kojemu su se smjestili zaselci naselja Theth, okruženo je vrhuncima planinskih grupa Radohines (lijevo) i Popluk (desno). |
Par kilometara od prijevoja Thores u smjeru Thethija, lijevi odvojak od glavne ceste vodi uzbrdo na greben na kome se nalazi stanica s telekomunikacijskim uređajima. Greben oko stanice je očišćen od vegetacije te se s njega pruža odličan pogled*.
Kilometar dalje prema Thethiju, na oštrom zavoju, nalazi se znameniti vidikovac* (Panorama Majet e Shales) kojega se otvara pogled na dolinu Shale i na šaljske vrhove (Majet e Shales). Oko 150 m prije ovog vidikovca s desne strane se nalazi omanji travnjak, s čijeg se ruba pruža odličan pogled prema jugu, prema dolini gornje i donje Shale. Ovo mjesto je, zbog blizine glavne ceste, travnjaka, vidika i hladovine drveća, popularno među izletnicima, što se nažalost često lako može zamijetiti po bačenom otpadu. Na spomenutom znamenitom vidikovcu se nalazi spomenik u spomen Edith Durham, "kraljice gorštaka" (Mbretëresha e Malësoreve). Nakon vidikovca cesta počinje strmiji spust serpentinama u dolinu gornje Shale. |
Pogled s obronka Maje Zorzit prema najvišim vrhovima grupe Radohimës
Theth
Okol
Tradicijska arhitektura, podno strmih litica grupe Radohines, u zaselku Okoli (Okolj) koji pripada naselju Theth. Theth (prema određenoj formi albanskog jezika naziva se i Thethi) je zajednica više malih naselja odn. zaseoka u nekadašnjoj komuni Shkrel (u Skadarskom okrugu) u sjevernoj Albaniji. Reformom lokalne uprave 2015. godine Thet je smješten u područje komune Skadar (Shkodër)
Theth leži u najvišem dijelu ledenjačke doline U-oblika (presjeka) rijeke Shale (alb., Shala), okružene planinama višim od 2000 metara, među kojima su Radohima (na zapadu) s izraženim vrhom Arapi (na sjeveru), Maja Popluks, i poviše koga je najviši prokletijski vrh Maja Jezerce. Vrlo često se gornji dio doline rijeke Shale naziva i "dolina Theti". Thethi se nalazi u središnjem dijelu Nacionalnog parka Theth (Parku Kombëtar i Thethit). 
Litice planinske skupine Radohines dominiraju gornjom dolinom rijeke Šalje (Shala)
Maja e Arapit i qafa e Pejës (Pećki prijevoj)
Lijevo se uzdiže vrh Maja Harapit (albanski: Maja e Harapit, ili Maja e Arapit) visok 2217 metara, prepoznatljiv po svome piramidalnom obliku i impresivnoj južnoj vertikali visokoj oko 800 metara. Vrh se izdiže na sjeverozapadnom rubu doline Theth u području Shala (Šala) u sjevernoj Albaniji. Desno od Maje Harapit nalazi se planinski prijevoj Qafa e Pejës (520 m n.v.) kojime je prolazio tzv. Pećki put preko Prokletija, trgovačko-karavanski i stočarski put koji je povezivao grad Peć sa skadarskim i jadranskim područjem. Pećki prijevoj razdvaja dvije velike prokletijske grupe - zapadnu (lijevo, koja uključuje i M. Arapit / Harapit) Radohimes i istočnu (desno) grupu Popluks (Popluk) u kojoj se nalazi najviši vrh Prokletija Maja Jezerce (prvi greben, desno od Pećkog prijevoja koji se vidi na fotografiji pripada vrhu Qatat e Verlla, 2333 m u Majet e Malisores). Najduža špilja u Albaniji nalazi se u podnožju južne stijene M. Arapit i do sada je istraženo njezinih 2585 metara dužine i 346 metara dubine. 
Pogled na Thethi s uspona na vrh Radohimës
|
Kako se izgovara Theth?
Iako će mnogi od vas (nas) Theth izgovoriti kao jednostavno T-E-T, valja napomenuti kako se u albanskom jeziku TH izgovara poput engleskog TH u riječima path, math i sl. Izgovor glasa "TH" u albanskom jeziku predstavlja se međunarodnim fonetskim simbolom /θ/. Radi se o bezvučno interdentalnom (međuzubnom) frikativu - a frikativi su glasovi pri čijoj artikulaciji nema prepreke u ustima, već se dobija čujni šum. Tako u izgovoru albanskog glasa "TH" sudjeluju i zubi, na način da zračna struja pri izgovoru glasa "T" prolazi između zuba, pri čemu jezik ili dodiruje gornje zube ili je blizu njih. Dakle, ime se izgovara na slijedeći način: Theth [ˈθɛθ ] Thethi [ˈθɛθi ] Šum koji se dobija izgovorom albanskog glasa "th" slušatelje podsjeća na glas "s", tako da mnogi od njih čuju Thet i Thethi izgovoren poput "ses" i "sesi". I zaista, u mnogim pismenim izvorima, posebno onima starijima, često ćemo naići na ispisano ime naselja Theth, kao Ses odn. Sesi. 
Karakteristična kamena obrambena kula u Thethiju
Ovakve kule građene su kako bi služile kao zaklon i mjesto za za stanovanje obitelji, koje su se u njima zaklanjale zbog krvne osvete (Gjakmarrja, odn. Hakmarrja, društveni običaj koji je proizašao iz Zakonika Leke Dukagjina - Kanuni i Lekë Dukagjinit), a posebno muški članovi obitelji koji su bili posebno izloženi opasnosti od napada zbog osvete. Autor fotografije: Doron, Wikimedia Commons 
Kuće i seoski motivi u Thethu, Albanija / Houses and farm scenes in Thethi, Albania. Theth Albania, 1921.
Photograph showing village with sheep grazing in the foreground and towering mountains in the background.; Fotografija; https://www.loc.gov/item/2010646511/. |
4 SJEVERNIM OBODOM
Gornji tok rijeke Cijevne:
Cem i Vuklit (Vukeljska/Vuklitska Cijevna) ili Cem i Nikçi
|
Vukeljska odn. Vuklitska Cijevna, na albanskom Cem i Vuklit (rjeđe zvana i Cem i Nikçit) duga je 17,9 kilometara i ima porječje površine 132 km². Ova rijeka, iako kraća, ne samo da je glavni pritok Cijevne, već je bogatija vodom od glavne rijeke - Seljčanske Cijevne.
Na pojedinim proširenjima na dnu dubokih dolina, okruženima visokim planinskim masivima, formiralo se svega par naselja. U dolini Vukeljske Cijevne to su Kozhnja, Vukël i Nikç. Ova su naselja koncentrirana u gornjem i srednjem toku rijeke, s obzirom kako u donjem toku, između Kožnje i Tamate (ušća u Seljčansku Cijevnu), ona prolazi kroz uski kanjon. Gornji dio toka, kod sela Nikç (Nikci, Nikč, Nikči), gdje nekadašnji ledenjački cirk ograđuju strme stijene, nalazi se proširenje, suha dolina - ovdje se jedino pod selom Vukël, nizbvodno od Nikča nalazi obilniji izvor vode koji bez prestanka napaja korito rijeke. 
Kanjon Cem i Vuklit između naselja Tamarë i Kozhnja
Pogled na maja e Surtes (1910 m) na horizontu. |
Prosječni protok vode sjedinjene Cijevne kod naselja Tamare iznosi 14,4 m³/s vode, a kako Cem i Vulkit (Vukeljska Cijevna) dolazi na ušće s prosječnih 10,5 m³ /s, vidljivo je kako je to dvostruko više od Seljčanske Cijevne. 
Na cesti prema Kožnji, Vukelju i Nikču
"Bliski susret treće vrste"
|
Kozhnja (Kožnja)
|
KOORDINATE 42.459261, 19.607603 BROJ STANOVNIKA 129 (2015.) WIKIPEDIJA Kozhnja
Kozhnja (Kožnja) je malo selo, 6 kilometara udaljeno od Tamare. Smjestilo se oko ušća rječice Kozhnja e Thellë u Vuklitsku Cijevnu, na nadmorskoj visini od 550 m. Naselili su ga početkom 19. stoljeća stanovnici iz sela Vukli, Nikçi i Dibra (Debar, gradić u današnjoj Makedoniji). U okolnim špiljama (poput shpella e Lulë Gjokës / Lule Gjoka) pronađeni su dokazi ljudskog obitavanja još od pretpovijesti. Danas u selu živi manje od 200 stanovnika, koji pretežito uzgajaju stoku (guske, ovce i poznate kožnjanske koze - dhia e Kozhnjës). Tako se vjeruje da je i naziv sela izveden iz riječi koza (alb. dhi). Nešto malo obradive zemlje (samo 10,5 ha) nalazi se na malim poljima i terasama uz i iznad riječnog toka, i na njima se pretežito uzgajaju kukuruz i povrće. U okolici sela ima više špilja, vrijednih za speleologe (Shpella e Shnikut, shpella e Sternikut të Konjës së Thellë, Duhanit, itd.), kao i za arheologe (shpella e Lulë Gjokës, shpella e Fratit). Tu je još i izvor Mulajve (kroi i Mulajve). Priroda obiluje ljekovitim biljem, a od faune tu su: divlji zec, divokoze i ostala divljač. Kozhnja ima dva dijela: Kozhnja, odn. Kozhnja Breg (alb. breg = obala), nalazi se uz obale Vukeljske Cijjevne na oko ušća rječice përroi Kozhnjes e Thellë u Vukeljsku. Cijevnu, i Kozhnja e Sipërme (Gornja Kožnja) nalazi se na kraju doline përroi Kozhnjes e Thellë. Više kuća u Kožnji građeno je u obliku utvrde - kule (alb. kulla), što je bio dio tradicije Keljmenda. U selu se svake godine 24.5 svečano slavi blagdan Marije Pomoćnice (festa e Zojës Ndihmëtare). 
Kozhnja
Ušće Kozhnje e Thellë u Cijevnu, u centru sela. 
Kozhnja
Kuće u centru sela uz rječicu Kozhnja e Thellë |
GALERIJA: Prizori iz Kožnje
Na više mjesta u Kelmendu obrađena zemlja se napajala malim kanalima, kojima se dovodila voda. Uz cestu u Kožnji mogu se vidjeti ostaci ovih kanala (na fotografijama).
|
Kozhnja e Thellë
Kozhnja e Thellë
Ulaz u kanjon, nedaleko od ušća u Vuklitsku Cijevnu |
Kada se iz "centra" Kožnje krene prema jugu, kanjonom rječice përroi Kozhnjes e Thellë, nakon oko 2 i pol kilometra hoda otvara se veličanstven pogled. U gornjem toku rječice otvara s grotlo dugačko oko 700 i široko oko 500 metara, okruženo strmim vertikalnim stijenama sa svih strana. Stijene se dižu gotovo 1100 metara nad dnom grotla. Porijeklo ovoga prirodnog fenomena vjerojatno je posljedica raspada (dezagregacija) karbonatnh slojeva različite starosti. ovdje se nalazi i nekoliko kuća Gornje Kožnje (Kozhnja e Sipërme).
Kozhnja e Thellë, doslovno na albanskom znači Duboka Kožnja (alb. thellë = dubok). 
Kozhnja e Thellë, trodimenzionalni prikaz terena
Izvor: GoogleMaps |
Groblje u Kožnji
Nalazi se na maloj terasi na lijevoj obali Vukeljske Cijevne. Okolo groblja u dolini rijeke i na obližnjim padinama ima više obradivih livada i nekoliko osamljenih kuća naselja Kožnja. U pozadini (lijevo) je dolina potoka Sukes (përroi Sukes), koju s istočne (lijeve) strane ograđuje vrh maja Sternikut (vide se stijene njegova grebena), a sa zapadne vrh maja Kunores (1446 m; šiljati vrh na fotografiji sjeveroistočni je grebenski izdanak ovoga vrha). Lijevo, iza vrha Kunora viri maja Tingllaces (1930 m) |
Maja Sternikut (1473 m)
Nalazi se između kanjona përroi Kozhnja e Thellë i doline potoka përroi Sukes |
Vukël (Vukli, Vukelj, Vuklj)
|
Selo Vukël (Vukli) nalazi se na 525 do 1150 m nadmorske visine.
Vukëlj je jedno od sela koja je Edith Durham smatrala čarobnim. Najstarija i najpoznatija legenda o porijeklu Keljmenda spominje prvoga stanovnika ovoga kraja, nekog Kelmecu, koji je došao iz Kuča. Kelmeca je oženio Bubu i naso se u Peštanu (Peshtan). Kada je Kelmeca umro, po njemu je nazvan cijeli kraj, a imena njegovih sinova Seli, Vuli, Nili, Bogu dala su imena selima Selce, Vukel, Nikç, Bogë. Tako je prema predaji Vuli prvi stanovnik Vukelja. Ova stara priča korespondira s činjenicom o postojanju albanskih grupa stanovnika na području rijeke Cijevne 1287. Također se vjeruje kako su stanovnici sela Vukel i Nikçi došli iz sela Vuthaj (Vusanje u Crnoj Gori). Obavljana su arheološka istraživanja koja dokazuju postojanje ljudskih naseobina na ovome području u pretpovijesno doba (neolitik), kao npr. špije Shpella e Lul Ndreut, Shpella Buni i Vjetër i dr. Stanovnici Vukelja pretežito se bave poljoprivredom (stočarstvo). U selu žive slijedeće obitelji: Bardhecaj, Pepushaj, Vukli, Nilaj, Vucinaj, Vucaj, Mirukaj, Gjikolli, Drejaj, Martini, Aliaj, Dacaj, Gjelaj, Nicaj, Kajabegolli. Relativno blaga klima u dolini pogodovala je razvoju raznolike vegetacije, koja uključuje ljekovite biljke (salep, akacija, čuvaruća), lješnjake, stabla oraha, lipe, obližnje planinske pašnjake. bukove i crnogorične šume te nižu vegetaciju žbunja. Brojni izvori poput izvora potoka Vukel - Burimet e Vuklit i gurra e Pepushajve, registrirani su spomenici prirode. Ljubitelji speleologije će oko Vukelja pronaći dosta zanimljivih speleoloških objekata, poput špilja: shpella e Prekë Calit, shpella e Shkëmbinjve të Gurrës së Gegëve i shpella e Vushës. Shpella e Vushtrrisë nalazi se oko 1000 m udaljena od centra sela, u njoj je vrijedno vidjeti 10 većih i manjih dvorana. Kuće su uglavnom jedno ili dvoetažne, s krovnim crijepom crvene boje. Seoski blagdan je 24.5. na blagdan Marije Pomoćnice (festa e Zojës Ndihmëtare). A kao i u ostalim naseljima Keljmenda, i ovdje ona započinje dan ranije, 23.5. kada se okupljaju prijatelji - gosti i domaćini, tei narednog dana svi nazoče svečanoj misi u crkvi u selu, popraćeno pjevanjem i uporabom tradicionalnih glazbenih instrumenata U selu ima bar, i mala prodavaonica mješovite robe. 
Vukël
Izvor fotografije: Facebook - Kelmend |
Drveni križ s likom pokojnog, na katoličkom groblju u selu Vukël u Keljmendu
Autorica fotografije: Edith Durham, 18.5.1908. Shpella e Prekë Calit (Špilja Preke Calija) Nalazi se 5 km udaljena od centra Vukelja i jedna je od najzanimljivijih šplja u okolici. Govori se u predaji kako je špilja kontinuiranim i konstantnim vodenim tokom povezana sa selom Selce, na drugoj strani planinskog grebena. Ime je dobila po Prek Caliju (1872.–1945.), starješini iz Kelmenda, vođi ustanika i gerilcu u Drugom svjetskom ratu. Krajem toga rata, albanski komunisti koncentrirali su svoje vojne snage u sjevernog Albaniji kako bi uništili svoje oponente, nacionalističke snage. Komunisti su naišli na otpor i u Kelmendu, čiji su starješine bili protukomunistički i antijgoslavenski orijentirani. Vođa u Keljmendu bio je Prek Cali. 15.1.1945. došlo je do bitke između Prve partizanske brigade (kojoj su kasnije pomoć pružili i jugoslavenski partizani) i nacionalističkih snaga kod mosta u Tamari. Komunisti su tom prilikom izgubili 52 čovjeka, zbog čega su nakon toga u odmazdi mučili i ubili oko 150 stanovnika Keljmenda. Vođu Klimenata Calija partizani su okružili u špilji kod Vukelja, i nakon tjedan dana on se predao pristavši na obećanja albanskih partizana - kojih se oni naposlijetku nisu držali. Smaknut je na vjerski praznik Cvjetnicu 19545. godine. |
Nikç (Nikçi, Nikč, Nikči)
|
Nikç se smjestio na 600 do 850 m nadmorske visine u dubokoj udolini u gornjem toku Vukeljske odn. Nikčanske Cijevne. Iako se nalazi na kraju slijepe doline, zbog položaja uz samo podnožje najviših planinskih grupa Prokletija, iz Nikča je tradicionalnim pastirskim (danas mnogi služe i kao planinarski) putovima, preko planinskih prijevoja moguć put prema Thethiju, Valboni i Bogi (Bogë) i Vrmošu i Ljepuši, te naravno dolinom Vukeljske Cijevne. A nakon tog uspona iz Nikča na padine Prokletija otvara se pogled na visokoplaninski svijet i nije čudno da je područje iznad Nikča dobilo naziv Kelmendski balkon (alb. ballkoni i Kelmendit). Dominantni prokletijski vrh nad selom je Shenikut (Mja Shnikut, 2206 m).
Povijest i demografija Selo se u pisanim dokumentima prvi puta spominje 1671. godine, kada se govori o stanovnicima koji su se doselili iz Vusanja (Vuthaj) u današnjoj Crnoj Gori, i koje je vodio Deli Nika - na temelju čega se pretpostavlja da je i selo po njemu dobio ime. U prvom desetljeću 1. stoljeća, u njemu ima 154 kuća, a 1998. godine brojalo je 538 stanovnika. Većinski su katoličke vjeroispovijesti, a manjim dijelom i muslimanske. Stanivnici Nikča aktivno su sudjelovali u stoljetnim borbama za ostvarenje slobode i neovisnosti, pritom Keljmendu podarili izuzetne ljude, kao što su to: Turk Shabin, Uc Turkun i dr. Ostaci najstarije kuće u selu potječu iz druge polovice 19. stoljeća. Stanovništvo Nikča pretežito se bavi stočarstvom (goveda, ovce, koze) i manje ratarstvom (samo 37,1 ha obradivog zemljišta iskorišteno je za uzgoj kukuruza, krumpira, povrća i voća). U Nikçu žive ili su obitavale obitelji: Delaj, Djala, Smajlaj, Preldakaj, Nikçi, Rukaj, Gildedaj, Prekelezaj, Hasaj, Nikac, Kapaj, Ujkaj, Alijaj, Hutaj, Bikaj, Bakaj. Prva knjiga o rodoslovlju Kelmend - bajrak Nikçi, izdana je u Peći 1989. godine. Njezin autor je H. Gjonbalaj. Seoski blagdan je 24.5. na blagdan Marije Pomoćnice (festa e Zojës Ndihmëtare). U vrijeme cvatnje selo se doslovno može nazvati cvjetnim selom, zbog intenzivnog doživljaja mirisa kadulje, majčine dušice (timijana), origana ili stoljetne lipe u centru, čiji se miris cvjetova osjeća u cijelom selu. Branje ljekovitih biljaka (jaglac, origano, zeleni čaj i dr.). dodatan je izvor prihoda stanovnika sela. Prometno izoliran Nikç daje utisak mjesta gdje je stalo vrijeme, sa slikovitim kućama-katnicama u planinskom stilu, od kamena, na dvije etaže i balkonom, te uz rijeku Cijevnu s mlinovima koji melju pšenicu, kukuruz ili ječam. Turističke znamenitosti Od prirodnih atrakcija tu su: špilja Skurra e Gjackës: Vizhna - vodopad (ujëvara e Vizhnës), izvor (gurra) i lijepi krški bazeni kada potok ima vode, Nikčanske šuplje stijene (shkëmbinjtë e zgavëruar të Niklit), Gurin e Gjatë (dosl. prijevod visok kamen), i dr. U Nikču ima mnogo hladnih izvora vode (Koman - gurra i Komanit, gurra Ledit, gurra e Musovait, gurra Lujve, gura Jezercёs, gurra i Radoshi i dr.). Skurra e Gjaçkës Podzemne vode su oblikovale brojne krške špilje, kao što je to Skurra e Gjackës, koja je do sada izazvala najveću pozornost speleologa i stranih znanstvenika. Nalazi se 200-tinjak metara od sela. Njezin mračni ulaz visok je 20 metara. U njoj se nalaze podzemni bazeni, ostaci od vode koja je ovuda prolazila, te također i drugi speleološki oblici neobičnih oblika: stalaktiti, stalagmiti i stupovi. Prokletije Okružen Prokletijama, Nikč je dobra polazišna točka za planinarenje u visokoplaninska područja Prokletija. Najpoznatiji put vodi iz sela na prijevoj Dobracë (qafa e Dobraçës, 1681 m). Južno od prijevoja je visoravan Forca e Kelmendit, prirodna atrakcija i vrijedna povijesna memorija za stanovnike Keljmenda. Pored Force, zanimljive izletišne lokacije u Prokletijama su Livadhet e Bogës, Livadhet e Surtë, Livadhet e Koprrisht u Ujk Carës, Gropa e Bukur, Sheu e Bardhë, Runicë i Jezercë. Forca e Kelmendit
Iznad Nikça, desno, odn. južno od prijevoja Dobraçë (Qafa e Dobraçës) diže se Forca e Kelmendit. Ime ove planine ne sugerira samo moćno djelo prirode, već i simbolično snagu otpora stanovnika Keljmenda protiv Turaka. Istoimeni vrh maja Forca e Kelmendit (2072 m) diže se s visoke vapnenačke visoravni na planini. Planina je ovalnog oblika, dugačka oko 1000 i široka oko 450 metara. Okružena je teško prohodnim putovima, i strmim padinama, te je služila kao sigurno mjesto od napada, pravi štit za stanovnike Keljmenda. S istočne strane na planinu je samo jedan pristup, koji se prema potrebi mogao lako braniti. U blizini toga pristupa nalazi se izvor vode Samograd (burimi i Samogradit). Na području ima šuma bukve i bora. Na ovoj su se planiniu 1638. okupili Klimenti kako bi se zaštitili od turskih napada. Žene, djeca i stoka bili su prisiljeni skrivati se dugo vremensko razdoblje u špilji Zharae (shpellën e Zhareve). Iako im je ponestalo hrane, i bili su prisiljeni jesti čak i kore plodova (npr. i ljuske jajeta), oni se nisu predali . Tako da Forca e Kelmendit simbolizira njihov otpor i patnju, koju su kanije opisivali mnogi strani znanstvenici, među kojima je i J. Hahni,u svome djelu Albanian Studies (1854.). 
Nikç, pogled na selo
Autor fotografije: korisnik Papr, Panoramio |
Suho korito Vukeljske Cijevne (odn. Cemi i Nikçit) u Nikçu
U pozadini desno Forca e Kelmendit Autor: Albinfo, Wikipedija 
Nikç, crkva i groblje
Autor fotografije: korisnik Papr, Panoramio 
Nikç
Autor fotografije: Sigismund von Dobschütz , Wikipedija 
Nikç, zgrada škole
Autor fotografije: Sigismund von Dobschütz , Wikipedija Istraživač Kole Progni, geolog i geograf, koji je 20 godina izučavao planine sjeverne Albanije, zapisao je: |
5 ZAPADNI DIO GRUPE RADOHIMËS
Zapadni dio masiva Radohimës
Zapadni dio masiva Radohimës
|
Zapadni dio masiva Radohimës prostire se zapadno (lijevo) od prijevoja Bigës (na fotografiji desno).
|
Zapadni dio masiva Radohimës
|
Piramida
Vrh Maja e Livadhit prepoznatljiv je po svojoj piramidalnoj formi. I prvih proljetnih mjeseci na ovome vrhu i na obližnjim vhovima još uvijek ima dosta sniježnih nanosa. |
BORAVAK U PLANINI I U KRAJU
|
|
IZVORI I LITERATURA
|
SHALA - THETH
ELSIE, Robert, MULDER, Gerda, ZONDERLAND, Herman; A Passion for Theth. Albania's Rugged Shangri-La, Skanderbeg Books: Utrecht and Tirana, 2014. GALATY, Michael L.; LAFE, Ols; LEE, Wayne E.; TAFILICA, Zamir: Light and Shadow: Isolation and Interaction in the Shala Valley of Northern Albania. Cotsen Institute of Archaeology Press at UCLA, 2013. (PDF) WILDER LANE, Rose; Peaks of Shala - being a record of certain wanderings among the hill-tribes of Albania; Harper & Brothers, New York, 1923. LEUTELT, Rudolf: Die Radohinesgruppe in den nordalbanischen Alpen. U: Schweizer Alpen-Club (Hrsg.): Die Alpen. Les Alpes. Le Alpi. Jahrgang 8. Bern 1932., str. 179–185. BOGA DURHAM, Edith: High Albania. London, 1909. pogl. CHAPTER III (KASTRATI, SKRELI, GRUDA, AND HOTI) (PDF) ELSIE, Robert: The Tribes of Albania: History Society and Culture. I.B. Tauris. London/New York, 2015., The Boga Tribe, str. 79. MYRES, John Linton Myres, WINTERBOTHAM, Harold St. John Loyd, LONGLAND, F.: Albania. Naval Intelligence Division. 1945. NOPCSA, Ferencz: Aus Šala und Klementi: Albanische Wanderungen. D. A. Kajon. 1910. (PDF) BOGË – QAFË E BIGËS – LIVADHET E BOGËS – QAFA E DOBRAÇES – NIKÇ. Zanamalve.com FLORA RAKAJ, Marash: Floristic and chorological news from north Albania. Botanica Serbica, 33 (2): 177-183 (2009) (PDF)
Expedition Radohines 2011. 3. Oktober 2011, abgerufen am 9. April 2012 (englisch). |
|
