|
|
STRANICA JE U IZRADI
Hvala Vam na razumijevanju!
Narodna usmena književnost
- Poslovice
- Narodne priče i predaje - legende
- Molitve
- Mitologija
- Lirske pjesme
- Epske pjesme
- Narodne zdravice
NARODNE PRIČE I PREDAJE (LEGENDE)
Legenda o Petru Klepcu
|
Petar Klepac, slovenski Peter Klepec, dijalektalno Pitr Kljepc (rođen u selu Mali Lug podno goranske, gerovske, odn. čabarske Svete Gore) je legendarni hrvatski div nadnaravnih moći iz Kupsko-čabarske doline na granici između Hrvatske i Slovenije. Junak je u kojeg su ljudi predajom ugradili najbolje vrline goranskog čovjeka: hrabrost, otpornost na nedaće, bistar um, plemenitost i smisao za humor. Prema predaji na (goranskoj) Svetoj Gori primio je čudesnu snagu kojom je pomagao slabima i nesretnima te protjerivao neprijatelje.
Zbog opisa njegove snage se spominje da je gredu koja je bila 4,5 m dugačka, 85 cm široka i 15-20 cm visoka donio sa Svete gore za kuću koju je gradio u svom rodnom mjestu. PROČITAJ VIŠE
NORIC, Anja; PERINIĆ LEWIS, Ana: Petar Klepac/Peter Klepec/Pitr Kljepc: junak na granici i manifestacije njegove snage. Narodna umjetnost 55, br. 1 (2018): 158-158. (PDF)
|
Legenda o Rozafi
|
LEGJENDA E ROZAFES !!!
Autor: Nadir Mura Datum objave: 15.4.2023. Opis. Shperndaje - Legjenda me e vjeter e trojeve ilire, kultura e shqipeve e paharruar nder shekuj, misteri i mbuluar me mjegull, Rozafa Legend, La Legenda di Rozafa Prijevod. LEGENDA O ROZAFI Rasprostranjenost - Najstarija legenda ilirskih zemalja, kultura Albanaca koja nije zaboravljena kroz stoljeća, misterija prekrivena maglom. |
NARODNA MITOLOGIJA
|
Запис / Zapis / The Testimony tree
Datum objave: 16.7.2021. Autor: Запис / Zapis / The Testimony tree Opis: Po staroj srpskoj tradiciji, svako selo je imalo svoje drvo zvano ZAPIS. Ono se nalazilo u centru sela i bilo je glavno mesto okupljanja. |
Opis videa:
Nekada je u gotovo svakom selu postojalo jedno drvo –svetilište. Takvo drvo se zvalo "zapis", zbog toga što je na njemu bio urezan ili zapisan krst i bilo je osveštano. Drvo-zapis nalazilo se u centru sela i bilo je glavno kultno mesto. Njegova uloga posebno je istaknuta u vreme obeležavanja seoske slave –zavetine, kada su se na tom mestu okupljali seljani kao u crkvi. Zavetina ili proslava u čast sveca- zaštitnika sela imala je za zajednicu veliki značaj. Ime joj potiče iz vremena kada se selo zavetovalo da će proslavljati sveca koji im je pomogao da se spasu od velikih nevolja. Slavlje je počinjalo okupljanjem kod "zapisa", gde je sveštenik zajedno sa seljanima čitao molitvu.Tada se najpre ponovo urezivao krst na mestu gde je od davnina stajao, a zatim se posle obilaska tri puta oko drveta, to mesto polivalo vinom. Urezani krst je stajao na zapadnoj strani "zapisa", tako da onaj, koji stoji ispred njega, može da gleda prema istoku, kao prema oltarskom prostoru u crkvi.Tek pošto se drvo- zapis darivalo cvećem i plodovima, kretala je slavska litija oko sela, a isti ritual se ponavljao i kod drugog drveća za koje se verovalo da je sveto. U toku litije izgovarale su se molitve za zaštitu sela od bolesti i nesreće, da padne kiša ili da se zaustavi grad i druge nepogode koje su u tom trenutku pogađale selo. Nakon litije seljani su se vraćali u selo, gde se slavlje nastavljalo gozbom i veseljem. Često su se pored drveta-zapisa nalazili tzv. trpezari napravljeni od nekog većeg kamena ili drveta, gde su se ostavljali darovi. Ponekad je prostor oko drveta ograđivan drvenom ogradom, ili je na tom mestu samo postavljen kamen. Taj prostor u Šumadiji se zvao porta. Pored trpezara podizane su i jednostavne građevine, sobrašice, naročito karakteristične za istočnu Srbiju. One su stajale pored drveta -zapisa, nisu imale zidove, već samo mali krov, koji se nalazio iznad klupa i stola.Tu se obedovalo u vreme seoske slave. Posle Drugog svetskog rata proslavljanje seoske slave pored "zapisa" u nekim selima je bilo zabranjeno, tako da se ceo ritual premeštao u dvorište crkve. Međutim, verovanje da će svako ko oskrnavi drvo-zapis biti kažnjen i da ga čeka veliko zlo i dalje je veoma prisutno u Srbiji. Istraživanja etnologa na terenu su pokazala, da seljani i danas znaju koje je drvo obeleženo kao "zapis" i gotovo svi se pridržavaju pravila da ono ne sme da se ošteti. Koliko je prisutno poštovanje svetog drveta pokazuju i istraživanja u istočnoj Srbiji, gde se ne dira čak ni otpala kora sa drveta. U jednom selu kod Zaječara zabeležen je slučaj da drvo koje se srušilo i palo na put nije pomerano zato što je "zapis". Seljani iz tog mesta su čak izgradili novi put, da sveto drvo ne bi pomerali. Iako se proslava seoske zavetine pored "zapisa" više ne uobičajava, proučavanja tog lepog običaja pokazuju koliko je zajedništvo među ljudima nekada bilo važno. Sveto drvo je imalo značajnu ulogu kako u religijskom životu ljudi, tako i na društvenom planu. Tu su se nekada obavljala suđenja, jer se smatralo da na svetom mestu čovek nije smeo da laže, a tako je imao priliku i da se ispovedi. Pored "zapisa" su se održavali zborovi meštana i odlučivalo se o važnim stvarima za zajednicu. Tako je, po verovanju koje se još pamti u Srbiji, Drugi srpski ustanak 1815. godine podignut pored jednog hrasta – zapisa, poznatog pod imenom "takovski grm". |
|
Slaveni su na vrhovima planina imali troglavog boga. Svećenici tog idola tvrdili su da Troglav ili Triglav ima tri glave jer vlada trima kraljevstvima - nebom, zemljom i paklom. Ime troglavog boga sačuvano je u nazivlju najviših planina i planinskih vrhova kao što su Troglav na Dinari ili Triglav u Sloveniji. Dolaskom kršćanstva na svetim se vrhovima grade križevi, kapelice ili crkve, a u mnoge kršćanske obrede uvode se i neki zatečeni rituali. |
Na rubu znanosti: Mit u prostoru i sveti vrhovi
Datum objave: 28.2.2022. Autor: Hrvatska radiotelevizija Opis: Koncept svetosti središnja je točka skoro svake kulture. Svete su bile životinje, svete su bile biljke, ali su sveti bili i krajolici. Pogotovo planinski vrhovi, koji su se uzdizali u nedokučive visine, u koje su udarale munje i gromovi, a na kojima, smatralo se, žive bogovi. Brojne hrvatske planine obiluju vrhovima čije je ime povezano sa svecima. Ako se zaroni dublje u prošlost, ti se sveci pretvaraju u staroslavenske bogove. A mnoge od tih lokacija koje predstavljaju drevne bogove geometrijski su povezani u takozvane svete trokute, ostatke vjerovanja naših drevnih staroslavenskih prethodnika... |
EPSKE NARODNE PJESME
Ep je spjev, koji pripovijeda u kontinuiranom narativu život i djela herojske ili mitološke osobe ili grupe osoba, drugim riječima, ep je opširno pripovijedanje u stihu o značajnim događajima s mnogo pojedinosti. On može zahvatiti cjelokupan život nekog naroda osobito u prikazu događaja koji su za njega sudbinski važni kao što su ratovi, utemeljenje države, putovanja i otkrića opće važnosti, sudbine izuzetno važnih ljudi.
Epska pjesma obimom je manja od epa. Epska pjesma obrađuje redovno neki pojedini događaj, a ne neko sudbonosno zbivanje za neki narod u cjelini. Postoje i teorije da su veliki epovi nastali povezivanjem epskih pjesama u jedinstvenu cjelinu, ali postoje i takva shvaćanja prema kojima su neki ciklusi danas poznatih epskih pjesama zapravo ostatak ranijih epova.
Kraljević Marko
Marko Mrnjavčević, poznatiji kao Kraljević Marko (oko * 1355. – 17.5.1395., Rovine, Vlaška), bio je srpski kralj, koji je vladao u razdoblju 1371. – 1395. u kraju oko Prilepa Kraljević Marko je vremenom izrastao u mitološku figuru, i tako postao nacionalni junak u narodnim predajama i pripovijetkama Bugara, Srba, Makedonaca, Hrvata, Slovenaca, Crnogoraca, Rumunja (i uopće naroda Balkanskog poluotoka). U narodnoj predaji on je zaštitnik i spasitelj kršćanstva za vrijeme duge osmanske okupacije Balkana.
Lik Kraljevića Marka na jubilarnoj poštanskoj marci (crtež po skulpturi Ivana Meštrovića)
Kraljević Marko u srpskoj epskoj poeziji
U srpskoj narodnoj poeziji, Kraljević Marko je super junak Heraklove razine, i on posjeduje nadljusku snagu, u stanju je stiskom šake istisnuti vodu iz suharka starog devet godina. Njegovovo omiljeno oružje je topuz od 66 oka (85 kg) i ima konja Šarca kojeg si je odabrao jer je bio jedini kojega nije mogao zbaciti. U pjesmama se ističe njegovo viteško junaštvo, iako je i on poput Herakla sklon naglim izljevima bijesa, on uvijek ostaje zaštitnik siromašnih i nemoćnih, čuvar zakona i reda, čak i onda kad to ide na njegovu štetu. Kraljević Marko je i milosrdan, u jednoj pjesmi on žali što je ubio boljega junaka od sebe albanskog razbojnika Musu Kesedžiju. U drugoj pak pjesmi Marko se odlučuje pomoći tadašnjem zakonitom srpskom vladaru Stefanu Urošu, iako je mogao biti bar malo nepošten, a tada bi od toga imao koristi njegov otac (pa i on). U narodnom pjesništvu on se odlučio umrijeti kad se pojavilo vatreno oružje (dotada je živio već par stotina godina) jer je otad svaka kukavica mogla ubiti junaka i izdaleka. Ali on i u svojoj smrti zapravo samo spava, čeka u spilji dok ne bude opet potreban (ovo je tipična tema takozvanih planinskih mitova i legendi). Njegov krilati konj Šarac, također ima nadnaravne sposobnosti, ravne onima svog gospodara, s njim Marko dijeli sve pa i vino. Kraljević Marko, poput grčkih mitoloških junaka ima svoju nadnaravnu zaštitnicu, – vilu Raviojlu Njegova majka Jevrosima bila je sestra bugarskog vlastelina Vojvode Momčila, a brat mu se zvao Andrеja (Andrijaš), oboje su stvarne povijesne ličnosti. U srpskoj narodnoj lirici majka Jevrosima postala je oličenje pravičnosti, morala, i kršćanskih vrijednosti. Markov otac Vukašin Mrnjavčević poželio je Momčilovu ženu Vidosavu, a ona sama pomogla mu je u ubojstvu svoga muža, strica Kraljevića Marka. Markova pak majka Jevrosima, pokušala je spriječiti to ubojstvo svoga brata, ali nije uspjela. Ova urota se po srednjovjekovnim moralnim kriterijima morao skupo platiti, zato je Vidosavina ljepota nestala u trenu. Još gora stvar desila se kad je Vukašin podizao beživotno Momčilovo tijelo, uvidio je koliko je snažan čovjek Momčilo bio, snažan i ljepše građen od njega, na to je rekao: Kad je ona (Vidosava) izdala takva junaka, bog zna što bi meni uradila!, zbog toga je promijenio odluku o budućoj izabranici – za ženu je uzeo Jevrosimu, a Vidosavu je kao izdajicu dao pogubiti u mukama, tako da je rasčetvore konji. U poznijim pričama govori se da je Marko više nalikovao svom ujaku nego rođenom ocu. Kraljević Marko u hrvatskoj epskoj poeziji
Lik Kraljevića Marka se vrlo rano proširio i do hrvatskih zemalja i ušao u narodno pjesništvo. Najstariji zapis cjelovite pjesme o Kraljeviću Marku potječe od hrvatskoga pjesnika Petra Hektorovića (1487. – 1572.), koji je u Ribanju i ribarskom prigovaranju (1556.) zapisao glasovitu bugaršticu o Kraljeviću Marku i bratu mu Andrijašu. |
Kraljević Marko, kao stvarna povijesna osoba Marko je bio sin kralja Vukašina Mrnjavčevića, suvladara srpskog cara Uroša V koji nije imao djece, pa je samim tim Marko bio legitimni pretendent na srpsko carsko prijestolje. Nakon smrti svog oca je vladao područjem koje je obuhvaćalo dijelove današnje Sjeverne Makedonije (zapadni dio), s dijelovima sjeverne Grčke (krajevima oko Kastorije i Florine) te dijelom istočne Albanije (krajem oko grada Korçë). Stolovao je u Prilepu, a iako je njegov otac bio srpski kralj Vukašin Mrnjavčević, iz srednjovjekovne vlastelinske obitelji Mrnjavčevića, a majka mu je bila srpska vlastelinka Alena (ili Elena?), Marko se nije uspio nametnuti kao vladar cijele Srbije nakon smrti cara Uroša. Stvarni Kraljević Marko imao je ženu Jelenu (kćer obližnjeg srpskog velikaša Hlapena, vladara Verije i Vodena u sjevernoj Grčkoj), koliko se zna nisu imali potomaka. Njegov otac Vukašin poginuo je 1371. godine za vrijeme Bitke na Marici borivši se protiv Turaka. Marko za razliku od oca nije sudjelovao u toj presudnoj bitci, nego je prihvatio otomansku vlast i postao njihov vazal. Turci su i nadalje tolerirali njegovu vlast nad njegovim dotadašnjim lenskim zemljama, a on je pak zauzvrat morao ratovati na njihovoj strani protiv svojih dojučerašnjih saveznika i rođaka. U jednoj takvoj bitci je i poginuo zajedno s Konstantinom Dragašem (koji je bio u sličnom vazalnom odnosu). Godine 1395. morao je otići boriti se u Vlašku kod mjesta Rovine protiv kršćanske vlaške vojske. Zanimljivo je da je Kraljević Marko nekako uspio izbjeći svoju vazalnu obavezu i nije sudjelovao u povijesnoj Kosovskoj bitci (1389.). Područje pod njegovom upravom nije pogodila gorka sudbina velikog poraza, stanovništvo se čak povećavalo, što je vjerojatno bila posljedica relativno slobodne vlasti. Tek 70 godina nakon smrti Kraljevića Marka, njegove zemlje podjeljene su, ali ovaj put kao turski timar, no čak i tada uspjeli su neki daleki Markovi kršćanski rođaci postati vlasnici tih posjeda (timara). |
|
IZVOR Kraljević Marko. Wikipedija (hr)
|
Đerzelez (Gerzelez, Erzelez) Alija
|
Đerzelez (Gerzelez, Erzelez) Alija, legendarni junak narodnih pjesama i predaji Bošnjaka muslimana u Bosni, Hercegovini i Sandažku i u Goranaca. Vjerojatno se radi o stvarnoj povijesnoj osobi Gürzu Ilyasu koji je poginuo 1491. u Bosni u borbi pod tvrđavom Sokol na Plivi nedaleko od grada Jajca. Prema drugoj legendi, poginuo je nedaleko od te tvrđave, u polju današnjeg sela Gerzova. Toponim potvrđuje tu mogućnost, s obzirom na etimologiju stvarne pretpostavljene osobe: Gerz Ilyas > Gerz Iljas > Gerz Elez >Gerz Ilijas >Đerzelez. Jedna predaja tvrdi da je Travniku on dao ime. Prema predaji dugo je putovao od Travnika, gdje se odmorio i napasao umornog konja, pa je mjestu dao ime. Kod Varcar Vakufa selo Gezovo prije se zvalo Prhovo.
Stvarna osoba Gerz Ilyas imao je kao spahija lensko dobro (timar) 1485. i 1489. na području sadašnje Zenice. Bio je vlasnikom sela Gradišća. Za vrijeme tadašnjih popisa nastanjavalo ga je stanovništva u 140 kuća nemuslimana, 9 neoženjenih, 5 muslimanskih domova i jedan neoženjen musliman . Selo nije jedna cjelina, nego nekoliko zaselaka (mahala) popisanih zajedno 1485. godine pod imenom Gradišće. Kod muslimana je na glasu kao Marko Kraljević kod kršćana. U svim je djelima čovjek iz naroda, osoba koju se čeka i koja će doći osloboditi narod od ropstva. Zaštitnik je pravde, vjere i potčinjenog. Svugdje je gdje treba zaštititi narod, raju. Prisutan samo kao nevidljiva, izmišljena ličnost, kao fikcija. Premda muslimanski junak, obračunava se i s visokim osmanskim moćnicima i dostojanstvenicima - pašama i vezirima kojima također presuđuje. Prikazan je kao čovjek koji se usuđuje sa svakim se odmjeriti, pobijediti naoružanog neprijatelja i goloruk. U pjesmama na mjesta zbivanja dolijeće na svome bijelom krilatom konju, sličnom zmaju. Legende o njemu su diljem Bosne i hercegovine. Diljem BiH su lokaliteti čiji toponimi odražavaju spomen na Đerzeleza. Iznad zeničkog Gradišća je "voda Alije Đerzeleza", zapravo manja mlaka u vapnencu koja odolijeva sušnim uvjetima pa ne presušuje ni za velikih vrućina, usprkos što je bez stalna dotoka voda. Na vapnencu pored te mlake su "otisci kopita Alije Đerzeleza". Sjeverno od Zenice kod Banloga je još jedna "voda Alije Đerzeleza", srednje jak izvor, kaptiran, čija se voda rabi za lokalne potrebe. Legenda je bila do u daleke krajeve. U Budimu je u 17. stoljeću o Gurz Ilyasu putopisac Evlija Ćelebija u 16. knjizi svoje Seyahatname zapisao "o buzdovanu Gerz – Eljas – babe na Bečkoj kapiji u Budimu", "o brdu Gerz Eljas", o utvrdi koju je, navodno, podigao sultan Sulejman kao spomen na mjesto njegova pokopa te o tekiji Gerz Eljasa. Kod Stoca postoji predaja o bratimljenju s Kraljevićem Markom i njihovom boju s vojskom nekog Demin kapetana. Prema predaji pod velikim nadgrobnim spomenikom na nekropoli Deminov krst, u Burmazima kod Stoca pokopan je Demin kapetan koji je davno živio u tom selu. Njegovi su vojnici pokopani u grobovima od naslaganog kamena. Turski pisac, znanstvenik i povjesničar Ibn Kemal (1468. – 1534.) zabilježio je Gurza Ilyasa kao legendu već potkraj 16. stoljeća, u dvjema vojnim akcijama 1480. godine, manji konjanički prepad u vilajetu "Unđurovini" i za napad na vojsku Matije Korvina kad se povlačila iz Sarajeva koje je popalila upavši u nj 1480. godine. Akindžija Ilyas je nagrađen ulogom čuvara na ulazu u klisuru Milodraž kod Kiseljaka i pohvaljen što se istakao u sukobu s Vukom Grgurevićem, glavnim protivnikom. Osmanski popisni defteri iz 1455., 1485., i 1489. ga spominju kao bega. Nasuprot tome, narodna predaja spominje ga kao čovjeka iz siromašne obitelji. Muslimani starog Sarajeva opjevali su i pričali o junaštvima Alije Đerzeleza. Govorilo se da je imao dvije kuće u Sarajevu, jednu kod Sinanove tekije, a u drugoj pod Grdonjom je ljetovao, na sjevernoj strani Sarajeva. Od obitelji je imao staru mati i neudatu sestru Ajkunu. Prema predaji siromašna obitelj nije mogla živjeti od Đerzelezove zarade pa su mati i sestra tkale i plele da bi se prehranili. Pripovijesti spominju nešto Đerzelozovih imanja i u Sarajevskom polju. U predaji se kaže da mu je sestra nepravedno oklevetana, pa ga je pred smrt zaklela, da poslije njene smrti kad je budu mrtvu kupali, zagrije vodu na vatri od brijestova drveta. Zatražila je da joj na mjestu grobnog nišana umjesto nišana postave dvije glavnje iz te vatre. Prema predaji kazala je "Ja čista obraza i nevina umirem, a to će pokazati i dvije glavnje što ćeš mi ih postaviti na grobu: ako olistaju – znat će se da sam istinu govorila!", što se dogodilo, glavnje su olistale, a nad grobom su nikli veliki brijestovi. Navodno je službovao kod valije Husrev-bega u Sarajevu, koji ga je je držao samo za tovarenje konja i za dotjerivanje drva iz šume, a Đerzelez se držao šumarske etike, ne sjekavši mlado drveće. Na posao išao je rano i s posla se vraćao kasno navečer, da ga ne bi zadirkivali i da ga ne bi ljudi kamenjem tjerali. U predaji jednom je susreo vilu koja ga je nagradila što joj je ostavljenom djetetu napravio hlad, da mu sunce ne naškodi. Od te nagrade stekao je nadnaravnu snagu. U slavenskim epskim narodnim pjesmama Đerzelez Alija pojavljuje se u pjesmama gdje su sljedeći junaci: Porča od Avale, Zmaj ognjeni Vuk, Vuk Despotović, Marko Kraljević, Banović Sekul, Oblačić Rade, Starina Novak, Sibinjanin Janko, Vuk Jajčanin, Komlen kapetan, ban od Karlova, zadarski ban, Tokalija kralj. Epsku narodnu pjesmu o Marku Kraljeviću i Đerzelez Aliji dopunio je hrvatski književnik Josip Milaković i objavio ju je 1906. godine. Đerzelezova kuća u Sarajevu proglašena je nacionalnim spomenikom kulture. IZVOR Đerzelez Alija. Wikipedija (hr) Ime legendarnog lika se na albanskom piše: Gjergj Elez Alia, na bosanskom Đerzelez Alija, Đerđelez Alija ili Djerdjelez Alija, na mađarskom: Gerz Ilyas, na srpskom te hrvatskom: Ђерзелез Алија, Đerzelez Alija, na turskom: Gürz Ilyas.
|
Đerzelez Alija
Autor: Bosanski Drinski Sin Datum objave: 25.9.2021. Opis. NAPOMENA: Komentari odražavaju stavove njihovih autora, a ne nužno i stavove kanala Bosanski Drinski Sin. OSMAN SULJKANOVIĆ-RAZBOLJE SE ĐERĐELEZ ALIJA
Autor: Nusret Lipjankić Datum objave: 9.12.2021. Opis. 18-RAZBOLJE SE ĐERĐELEZ ALIJA Đerzelez Alija - epska narodna pjesma
Autor: Čitajmo i učimo Datum objave: 20.10.2020. Opis. Čitanje epske narodne pjesme Đerzelez Alija, 6. razred Legjenda: Gjergj Elez Alia
Autor: Lotus Online Studio Datum objave: 20.11.2023. Opis. Legjenda thotë se Gjergj Elez Alia kishte qenë një trim i rrallë. Nga lufta në luftë e kishte kaluar jetën. Trupin e kishte pasur tërë plagë të cilat për nëntë vjet me radhë i kishin kulluar gjak. Për nëntë vjet me radhë kishte mbetur i shtrirë në shtrat. Për nëntë vjet me radhë e kishte kujdesur e motra duke ia mëkuar plagët. I shtrirë në shtrat Gjergji ishte djegur nga dashuria për kalin e tij gjok, të cilin për nëntë vjet qoftë edhe njëherë të vetme se kishte shaluar e ladruar. I shtrirë shtrat ishte djegur edhe nga dashuria për armët të cilat për nëntë vjet me radhë i kishin mbetur varur në mur. Lexoni me teper: https://prointegra.ch/legjenda-e-gjer... |
Kângë Kreshnikësh ("Herojske pjesme")
 Lahutë (gusle), žičani glazbeni instrument koji se svira gudalom i prati tradicionalne epske pjesme.By Albinfo - Own work; instrument from the archive of Qendra Kombëtare e Veprimtarive Folklorike (National Center for folk activites), CC0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=45458657 Kângë Kreshnikësh ("Herojske pjesme") tradicionalne su pjesme herojskog legendarnog ciklusa albanske epske poezije (albanski: Cikli i Kreshnikëve ili Eposi i Kreshnikëve). Oni su proizvod albanske kulture i folklora koji se usmeno prenosi generacijama od strane albanskih rapsoda (lahutarë; guslari - izvođači epskih pjesama) koji ih izvode pjevajući uz pratnju gusala (alb. lahutë) - neki pjevači koriste alternativno čifteliju (alb. çifteli), albanski narodni instrument.
Albansko tradicionalno pjevanje epskih stihova napamet jedno je od posljednjih preživjelih te vrste u modernoj Europi, i posljednje preživjelih balkanskih tradicija. Pjesme ciklusa pripadaju herojskom žanru, odražavajući legende koje prikazuju i veličaju herojska djela ratnika neodređenih starih vremena. Epska poezija o prošlim ratnicima indoeuropska je tradicija koju dijele Južni Slaveni, ali i druge herojske kulture poput rane Grčke, klasične Indije, ranosrednjovjekovne Engleske i srednjovjekovne Njemačke. Povijesni pregled. Pjesme umjetničke epike duhovne kulture Albanaca. Ep o Krajišnicima poetski je odjek više segmenata zajedničkog života (6.-8. st.), ali i stoljetnih međunacionalnih sukoba, ilirsko-albanskih obračuna i krvoprolića sa slavenskim došljacima s juga u Iliriku (Balkan). Od njihovog dolaska do 14. st., a posebno u 13.-14. st., ovaj sukob se zaoštravao i širio, kako kaže povjesničar A. Buda (1986), u vrijeme jačanja središnje srpske feudalne moći Nemanjića. Čak se i njemački epikolog M. Lambertz (1958.) slaže da te pjesme potječu iz vremena doseljavanja Slavena preko Donjeg Dunava na Balkan i još čuvaju sjećanje na stare ratove Ilira ili Albanaca protiv Slavena koji su hrlili oko vremena 700-800. Ovi su spjevovi među posljednjim epovima koji su početkom ovoga tisućljeća djelovali u Europi i s pravom se kaže da imaju svoje mjesto u sferi svjetske epike. Prostor. U današnjoj Albaniji ima mnogo područja gdje se ep pjeva. Vjeruje se da je prisutan u područjima kao što su Malësia e Madhe, Dukagjin, Has i mnogim drugim okruzima. Osim na području Albanije, ciklus se pjeva i na područjima Kosova, poput Peći, Đakovice, Prizrena, Dečana, Orahovca i drugih. Uglavnom sjeverne zemlje naseljene Albancima, posebno iznad rijeke Drim: od sjeverozapadne obale do sjeveroistočnih pokrajina, uključujući Krajë (Skadarska Krajina), Malesia e Madhe (Malesija), Dukagjin, Nikaj - Mertur, Malesia e Gjakovica (Đakovićka Malesija), Sanxhak (Sandžak), itd. Pjesme ovog ciklusa pjevaju se i južno od Drima, posebno u regijama Pukë, Lumë i Dibër (Debar). Neki tragovi također se nalaze u Lezhë, Krujë i sjevernim provincijama Elbasanid i Librazhd. Preko planina, preko raseljenih Kosovara, stigli su do okruga Elbasan, Drač, Lushnjë i Fier. Sadržaj. U središtu ovog epa su dva brata Muji i Halili. Ep priča priče o dva brata, kao i pjesmu koja uključuje Ajkuninu tužbalicu za sinom Omerom (pjesma Ajkuna oplakuje Omera; alb. Ajkuna qan Omerin) ili inače poznata kao Vaji i Ajkunës. Zapisi. Pjesme su prvi put u pisanom obliku prikupili franjevački svećenici Shtjefën Gjeçovi, Bernardin Palaj i Donat Kurti u prvim desetljećima 20. stoljeća. Palaj i Kurti su konačno prvi objavili zbirku ciklusa 1937. godine, koja se sastojala od 34 epske pjesme s 8199 stihova na albanskom. Važna istraživanja proveli su strani znanstvenici poput Maximiliana Lambertza, Fulvija Cordignana, a posebno 1930-ih Milman Parry i Albert Lord, dva utjecajna homerska učenjaka sa Sveučilišta Harvard. Lordova izvanredna kolekcija od preko 100 pjesama koja sadrži oko 25.000 stihova sada se čuva u zbirci Milman Parry na Sveučilištu Harvard. Posljednjih desetljeća obavljen je znatan posao. Mnogo godina predvođeni Antonom Çetom i Qemalom Haxhihasanijem, albanolozi su objavili više tomova o epici, a istraživanja su proveli znanstvenici poput Rrustema Berishe, Antona Nikë Berishe, i Zymera Ujkana Nezirija. Do početka 21. stoljeća prikupljeno je oko pola milijuna stihova ciklusa (broj koji uključuje i varijacije pjesama). 23 pjesme koje sadrže 6165 stihova iz zbirke Palaja i Kurtija preveli su na engleski Robert Elsie i Janice Mathie-Heck, koji su ih 2004. objavili u knjizi Pjesme krajišnika ili Herojske pjesme (Këngë Kreshnikësh). Godine 2021. Nicola Scaldaferri i njegovi suradnici Victor Friedman, John Kolsti i Zymer U. Neziri objavili su Wild Songs, Sweet Songs: Albanska epika u zbirkama Milmana Parryja i Alberta B. Lorda. Pružajući potpuni katalog albanskih tekstova i snimaka koje su prikupili Parry i Lord s izborom od dvanaest najznačajnijih pjesama na albanskom uključujući i prijevode na engleski jezik, knjiga predstavlja autoritativni vodič kroz jednu od najvažnijih zbirki balkanske narodne epike koja postoji. IZVOR Kângë Kreshnikësh. Wikipedija (en) PROČITAJ VIŠE Eposi i kreshnikëve. Wikipedija (al) |
Kosovo | The Legendary Epic of Kosovo | Isa Elezi-Lekgjekaj | The Song of Halil’s Wedding (vv 1-20)
Autor: Fondazione Giorgio Cini Datum objave: 23.11.2018. Opis. “The Song of Halil’s Wedding”. Isa Elezi-Lekgjekaj (Isa Muriqi), voice and lahuta (Rugova, Kosovo). This video presents the opening twenty verses of a performance of the “Song of Halil’s wedding”. It is part of the legendary epic cycle of Kreshnike, the borders heroes; the protagonists are the two brothers Muji and Halil and their friends, and the song tells the story of the heroic feats accomplished by the young Halil in order to marry the beautiful Gjeline, daughter of the king of Talir. These songs are often shared among different cultures and languages of the Balcanic area. Singers accompany themselves with a one string fiddle, known as gusle in the Slavic languages and lahuta in Albanian. Today the most important area of presence of these songs is the region of Rugova, in Kosovo, at the border with Montenegro. They are still performed during social gathering, festivities and wedding parties. The singers ‘compose in performance’ their song, re-combining each time a repertory of verses and expressions (formulae) in different ways, while keeping always the core of the story to be narrated. Isa Elezi-Lekgjekaj is today widely recognized as the greatest living performer of Rugova. The importance of legendary epic songs in the border areas between Montenegro, Bosnia, Albania and Serbia, was, among others, highlighted by the fundamental research of Milman Parry and Albert Lord in the 30s of the last century; the research and the study of these repertoires, in relation to the writing of the Homeric epic, allowed the two scholars to focus on concepts of fundamental importance in the study of both written and oral epic traditions. Moreover, some of the landmark figures of ethnomusicology like George Herzog and Béla Bartók were attracted by the musical features of these songs and provided the first significant analytical contributions. The song of Halil was performed during the concert The legendary epic of Kosovo, promoted by the Institute of Comparative Music Studies at the Fondazione Giorgio Cini. The event, coordinated by Nicola Scaldaferri, was introduced by a seminar with David Elmer, Zymer Neziri and Ettore Cingano, and saw the collaboration of Leav (University of Milan), Milman Parry Collection of Oral Literature, Harvard University, Albanological Institute of Prishtina, Durham University's Department of Music. Fondazione Giorgio Cini, Venice, 13 November 2018 More on this event: http://www.cini.it/en/events/seminar-... Preliminary research: http://leavlab.com/the-song-of-halils... Filming: Simone Tarsitani, Carlo Mezzalira, Costantino Vecchi Video: Simone Tarsitani Translation of the lyrics: Nicola Scaldaferri |
|
|
Eposi i Kreshnikëve: Fuqia e Mujit (Dasma & Mbyllja)
Autor: Lotus Online Studio Datum objave: 3.7.2023. Opis. Fabula Muji ishte nje bari i thjeshtë, i cili vihej në lojë nga gjithë fshati. Nje dite, edhe pse shumë i shqetësuar sepse i kishin humbur lopet qe kishte nxjerre per te kullotur në mal, si njeri i mire dhe i dhembshur qe ishte, lë mënjanë natyrën njerëzore egoiste dhe kujdeset për disa femije ne mal, te cilet po qanin deri sa erdhën Zanat. Kur ato pane miresine e tij, duke e ushqyer me qumështin e tyre, i dhuruan atij fizik dhe forcë të jashtëzakonshme. Kjo force, si dhe vlerat e tij si njeri, e bëna ate kryetar. Ai luftonte për mbrojtjen e trojeve dhe nderit te familjes. Burimi i textit: https://12vite.com/populli-kenge-te-e... |
Eposi i Kreshnikëve: Fuqia e Mujit
Autor: Lotus Online Studio Datum objave: 28.12.2022. Opis. Fabula Muji ishte nje bari i thjeshtë, i cili vihej në lojë nga gjithë fshati. Nje dite, edhe pse shumë i shqetësuar sepse i kishin humbur lopet qe kishte nxjerre per te kullotur në mal, si njeri i mire dhe i dhembshur qe ishte, lë mënjanë natyrën njerëzore egoiste dhe kujdeset për disa femije ne mal, te cilet po qanin deri sa erdhën Zanat. Kur ato pane miresine e tij, duke e ushqyer me qumështin e tyre, i dhuruan atij fizik dhe forcë të jashtëzakonshme. Kjo force, si dhe vlerat e tij si njeri, e bëna ate kryetar. Ai luftonte për mbrojtjen e trojeve dhe nderit te familjes. Burimi i textit: https://12vite.com/populli-kenge-te-e... |
|
Eposi i Kreshnikëve: Muji dhe zanat
Autor: Lotus Online Studio Datum objave: 27.3.2023. Opis. Muji tashmë ishe bërë i mirënjohur e i rëndësishem në krahinën e tij. Jeta e tij dukej e qetë dhe e rregullt derisa ai vendosi të ndërmerrte hapin e rradhës... --- Muji ishte nje bari i thjeshtë, i cili vihej në lojë nga gjithë fshati. Nje dite, edhe pse shumë i shqetësuar sepse i kishin humbur lopet qe kishte nxjerre per te kullotur në mal, si njeri i mire dhe i dhembshur qe ishte, lë mënjanë natyrën njerëzore egoiste dhe kujdeset për disa femije ne mal, te cilet po qanin deri sa erdhën Zanat. Kur ato pane miresine e tij, duke e ushqyer me qumështin e tyre, i dhuruan atij fizik dhe forcë të jashtëzakonshme. Kjo force, si dhe vlerat e tij si njeri, e bëna ate kryetar. Ai luftonte për mbrojtjen e trojeve dhe nderit te familjes. |
Eposi i Kreshnikëve: Dasma e Mujit (kërkimi i dasmorëve)
Autor: Lotus Online Studio Datum objave: 23.5.2023. Opis. Eposi i Kreshnikëve vazhdon. Në këtë video Muji kërkon dasmorët të cilët nuk po ktheheshin. Në filim, Muji ishte nje bari i thjeshtë, i cili vihej në lojë nga gjithë fshati, por fale guximit, mirësisë dhe këmbënguljes se tij ai po behej hero per krahinen. Tani atij i duhet të përballet me të panjohurën për të rigjetur nusen e tij. Prijevod (Google). Ep o krajišnicima: Svadba Mujina (potraga za mladoženjom) Epopeja Krajišnika se nastavlja. U ovom videu Muji traži svatove koji se nisu vratili. Muji je u početku bio običan pastir, kojem se rugalo cijelo selo, ali je zahvaljujući svojoj hrabrosti, dobroti i upornosti postao heroj pokrajine. Sada se mora suočiti s nepoznatim kako bi ponovno pronašao svoju nevjestu. |
Eposi i Kreshnikëve: Adrian Progni & Denada Hysa
Autor: Adrian Progni Datum objave: 24.2.2021. Opis. IDENTITETI SHQIPTAR "Eposi i Kreshnikëve" Ideja dhe Skenari: Adrian Progni Moderatore dhe Folëse: Denada Hysa (Figura e Zanës: Denada Hysa) |
Ostali epovi
Osman, Judita i Smrt Smail-age Čengića su hrvatski epovi. Ova tri djela imaju 3 različita autora. Osmana je napisao Ivan Gundulić, Juditu je napisao Marko Marulić a Smrt Smail-age Čengića napisao je Ivan Mažuranić.
Tema Osmana je je život, vladavina i smrt Osmana II., to je barokni ep koji se sastoji od 20 pjevanje no 14 i 15 pjevanje nedostaju. Tema Judite je pobožna udovica Judita spašava svoj grad Betuliju od vojskovođe Holoferna koji je okružio grad, Judita se sastoji od 6 pjevanja i pisana je dvostruko rimovanim dvanaestercom.
Smrt Smail-age Čengića djelo je Ivana Mažuranića kroz koje pratimo osvajanja Smail-age na području Crne Gore. Djelo je napisano u šest pjevanja.
Tema Osmana je je život, vladavina i smrt Osmana II., to je barokni ep koji se sastoji od 20 pjevanje no 14 i 15 pjevanje nedostaju. Tema Judite je pobožna udovica Judita spašava svoj grad Betuliju od vojskovođe Holoferna koji je okružio grad, Judita se sastoji od 6 pjevanja i pisana je dvostruko rimovanim dvanaestercom.
Smrt Smail-age Čengića djelo je Ivana Mažuranića kroz koje pratimo osvajanja Smail-age na području Crne Gore. Djelo je napisano u šest pjevanja.
IZVORI I LITERATURA
|
BOTICA, Stipe: Hrvatska usmenoknjiževna čitanka. Školska knjiga, Zagreb, 1995.
KILIBARDA, Novak: Studije i ogledi o crnogorskoj usmenoj književnosti. Institut za crnogorski jezik i književnost – Podgorica. Biblioteka Montenegrina, Knjiga 7. Podgorica, 2012. (PDF) SEKULOVIĆ, Iva: Hrvatska tradicijska kultura i književnost u Sinjskoj krajini. Diplomski rad, Sveučilište u Splitu, Filozofski fakultet. Split, 2014. (PDF)
TROŠELJ, Mirjana: Mitske predaje i legende južnovelebitskog Podgorja. Studia Mythologica Slavica XIV - 2011, 345 - 370. (PDF) |
Hrvatska usmenoknjiževna čitanka
Autor: Stipe Botica Godina izdanja: 1995. U zapisima je usmene književnosti pohranjeno veliko književno, kulturno, etnološko i antropološko blago hrvatskoga naroda, dostojan spomenik tisućgodišnjoj svijesti ovoga naroda. Čitanka sadržava reprezentativan korpus tekstova hrvatske usmene književnosti od 15. stoljeća do našeg vremena/font>. |
