|
|
STRANICA JE U IZRADI
Hvala Vam na razumijevanju!
SLOVENIJA
Narodna nošnja Slovenija Slovenije
Autorica teksta: Marija Makarović, kustos, Ljubljana
IZVOR Narodna nošnja – Slovenija. Enciklopedija Jugoslavije, Svezak 6, str. 234-237. Zagreb, 1965.
Autorica teksta: Marija Makarović, kustos, Ljubljana
IZVOR Narodna nošnja – Slovenija. Enciklopedija Jugoslavije, Svezak 6, str. 234-237. Zagreb, 1965.
|
Stariji izvori podataka o narodnoj nošnji veoma su oskudni; podataka o kulturi odijevanja do XII i XIII st. uglavnom nema. Uopće, na temelju svjedočanstava iz ranog srednjeg vijeka ne može se stvoriti jasnija slika narodne nošnje onog vremena. Plastika i freske iz XIV i XV st., iako još nedovoljno ispitane, pružaju određenije podatke za proučavanje razvoja slovenske nošnje, pri čemu ne treba zaboraviti da su strani slikari mogli prikazivati i nošnju svojih krajeva. U XVI likovnim spomenicima gotičke umjetnosti pridružuju se pisani izvori, pomoću kojih se može utvrditi da je kultura odijevanja u slovenskim krajevima usko povezana sa kasnom srednjovjekovnom kulturom odijevanja u susjednim zemljama. Tek u XVII ., u prvom redu zaslugom J. V. Valvasora, likovne predstave o narodnoj nošnji postaju jasnije i potkrepljene prilično obilnim slikovnim materijalom koji u načinu odijevanja seljaka očigledno pokazuje nove, barokne oblike.
Likovi na freskama i votivnim slikama, kao i brojni opisi nošnji iz XVIII i XIX st., zatim Kurz von Goldensteinovi, Russovi i Arsenovićevi akvareli, pored zabilježaka nastalih na osnovi narodnog predanja, pružaju obilje gradiva o nošnji minuloga vremena. No kako, uprkos tome, za neke krajeve podaci nedostaju, usmeno je predanje utoliko dragocjenije. Poslije perioda posljednjeg cvjetanja narodne nošnje, otprilike između 1750 i 1850, u nekim krajevima dolazi već prije konca prošlog stoljeća do njezina gotovo potpunog napuštanja; održali su se samo slabi ostaci koji su do danas već gotovo potpuno iščezli. Općenito važi da se ženska narodna nošnja održala duže od muške. Slovenska narodna nošnja dijeli se u četiri glavna tipa: panonski, alpski, središnji i mediteranski, koji sadrže oko 40 varijanti nošnje. Njihova zajednička crta, do sredine prošlog stoljeća, je bijela boja ženske i muške odjeće i bogati nabori, osobito u pojedinim dijelovima ženske nošnje. Uz prirodnu boju domaćeg platna susreću se crna i smeđa boja platna, sukna i krzna. Materijali su se bojili kod kuće, bojom priređenom od kore drveta, od žira i od posebne vrste blata. Ovoj podjeli na tip bijele (jugoistok) i tamne (sjeverozapad) nošnje pridružuje se i manje stroga podjela na tip uske i široke nošnje, naročito istaknut kod muške nošnje. |
Nošnja iz okolice Črnomlja
Autor fotografije: Tošo Dabac |
Nošnje središnjeg područja
|
Za nošnju ovoga slovenskog područja (okolina Ljubljane, Dolenjska, Notranjska, srednja i zapadna Štajerska) karakteristično je križanje ostalih triju tipova narodne nošnje. Dolenjska nošnja ima mnogo sličnosti s gorenjskom. U muškoj nošnji ovog područja dugo su se održale platnene hlače crne boje koje su dopirale do polovine listova, jer su muškarci nosili čizme, a za žensku nošnju karakteristično je što se kao pokrivalo dugo održala bijelo vezena peča. — U notranjskoj nošnji opaža se mnogo sličnosti s gorenjskom i djelimično primorskom, dok se nošnja centralne i zapadne Štajerske na svojim krajnjim granicama miješa s elementima koruških nošnji.
Ženska svečana nošnja iz Bele krajine
Autor fotografije: Tošo Dabac |
Žena iz Bele krajine (Slovenija)
Autor: Tošo Dabac (Folklor naroda Jugoslavije. Zagreb, 1963.) |
Nošnje mediteranskog područja
|
Nošnja mediteranskog tipa ograničava se na područje Krasa, Vipavske doline, okoline Trsta, Gorišku, Goriška brda, Tolmin, Benešku Sloveniju i Režiju. Od ostale slovenske nošnje mediteranska se razlikuje po kroju, osobito ženska. Podaci za određene predjele vrlo su oskudni; proučene su tek njene glavne varijante: mandrjerska i brško-škedenjska nošnja. Takozvana mandrjerska nošnja obuhvata Sežanu, Nabrežinu i Bazovicu; jedan tip mandrjerske muške nošnje proteže se i na slovenski dio Istre i na Kras. Žene iz tog kraja, mandrjere, nose kratke košulje (opleče), preko koje stavljaju suknju sa steznikom (fanelca). »Fanelca« je kod djevojaka od svjetlije, a kod žena od tamnije, crne ili ljubičaste materije sa šarama, što važi i za široke nabrane svilene gornje suknje, sa prilično širokim pervazom od materijala drukčije boje. Preko suknje pripasuju se široke pregače druge boje, obično sa šarama. Na nogama nose crvene čarape i crne ili bijele plitke cipele. Kao i druge Slovenke, kosu češljaju u dvije pletenice i savijaju je oko glave. Ljeti idu gologlave ili se pokrivaju bogato vezenom pečom (fecóv ili glavník) oivičenom širokim čipkama. Preko ramena ogrću se manjom, isto tako vezenom maramom. Zimi preko ove odjeće oblače kaputić koji seže do pojasa, a izrađen je od domaćeg sukna, s uskim podvrnutim rukavima. Kaputić je obično sprijeda raskopčan. Iako je ova nošnja nalik na kranjsku, ipak ima prilično velik broj mediteranskih osobina, kao što su bogat nakit, cvijeće, šarene trake.
Drugi, isto tako izraziti tip ženske narodne nošnje u ovom području nazivamo brško-škedenjskom nošnjom (po naseljima Breg i Škedenj). Žene nose dugu košulju sa širokim, »portama« ukrašenim rukavima. Kod Brščica (žene sa Brega) rukavi košulje ukrašeni su samo ovim portama, dok Škedenjke ukrašuju svečane košulje širokim čipkastim uloškom, »tavelom«, ušivenim od ramena do kraja rukava. Ispod ovih širokih košulja oblače tijesne duge košulje od platna. — Glavna karakteristika ove nošnje je gornja odjeća bez rukava koja seže od ramena do gležnja, sitno nabrana i sprijeda otvorena. To su tzv. donji i gornji »kamižot« ili »plašč«. Donji »kamižot« je od bijelog platna, koji je kod Škedenjki ukrašen crnim prugama kao i rukavi košulje. Gornji »kamižot« je uvijek od crnog klota ili svile i u ramenima je široko krojen. Povrh te odjeće pripasuju pregaču (fértuf) koja je u Škednju crna, a inače plava. Na noge stavljaju bijele pletene čarape sa lijepim šarama i plitke cipele (postólce ili suine). Škedenjke i istarske Slovenke pokrivaju se bogato vezenom pečom. Dok je škedenjska marama za pokrivanje leđa bogato izvezena, istarski donji »fečov« je jednostavan, a stavlja se unakrst preko grudi i zadijeva za pojas. — Zimi Škedenjke oblače crni ili tamnosmeđi kaput do gležanj a, opasan trakom. — Muškarci u okolini Trsta nose platnenu košulju sa prilično velikim ovratnikom i širokim, pri vrhu i pri dnu nabranim rukavima. Suknene hlače (brénte ili brjéše) sežu do ispod koljena. Prsluk (kamežlím) iste je boje kao i hlače ili je od svjetlije tkanine; sa svake strane ima po jedan niz srebrnih ili posrebrenih osmokutnih puceta. Pored bijelih čarapa karakteristične su plave čarape (kocjéte) i plitke, dosta otvorene cipele (šulni), sprijeda ukrašene kopčom. Kaput (jaketa) napravljen je od istog materijala kao i hlače i opšiven je, kao i hlače, crvenim suknom. Na glavi nose crne šešire sa vrlo širokim obodom ili pak slamnate šešire. Zimi i u svečanim prilikama pokrivaju se karakterističnim šubarama (frkíndeži) od vidrina krzna, odozgo opšivenima zelenom svilom ili baršunom. Zimi nose čizme i dugački ogrtač (kapót) od debelog sukna, podstavljen krznom. Opisanu nošnju seljaci su nosili uglavnom praznikom i u drugim svečanim prilikama. Radna odjeća bila je jednostavnija i u njoj se očuvalo dosta starinskih elemenata, naročito kad je rađena od domaćeg materijala, platna i sukna. Od praznične nošnje donekle se razlikuje svatovska nošnja mladoženje, nevjeste, djevera i djeveruše, i to specijalno određenom, gotovo propisanom bojom, apotropejskim i ukrasnim dodacima: cvijećem, šarenim vrpcama itd. Od ostalih nošnji za naročite prilike zanimljiva je »parterska« nošnja u mediteranskom području, u koju su se oblačila 3 — 4 momka, »parterji«, koji su vodili ples na sajmu. Nisu nosili uobičajeni kaput a na glavi su imali »parterski« šešir, bogato ukrašen vještačkim cvijećem. |
HRVATSKA
Narodna nošnja, Lika - graničar
Autor: Vladimir Kirin |
Narodna nošnja, Benkovac, Ravni kotari
Autor: Vladimir Kirin |
Narodna nošnja, Mljet, Pelješac
Autor: Vladimir Kirin |
Narodna nošnja, Vrlika
Autor: Vladimir Kirin |
Narodna nošnja, Lika
Autor: Vladimir Kirin |
Narodna nošnja, Podgora
Autor: Vladimir Kirin |
Narodna nošnja, Rečice (Karlovac)
Autor: Vladimir Kirin |
Narodna nošnja, Jamnica
Autor: Vladimir Kirin |
Narodna nošnja, Muć (Dalmacija)
Autor: Vladimir Kirin |
Narodna nošnja, Omišalj (otok Krk)
Autor: Vladimir Kirin |
Narodna nošnja, Novo Čiče (Turopolje)
Autor: Vladimir Kirin |
Ženska narodna nošnja, Turković (Vrlika)
|
Narodne nošnje, Zlarin i Omišalj (Krk)
Autor: Vladimir Kirin |
Narodna nošnja. Kosovo (Dalmacija) Kosovo
Autor: V.M.Dinčić, 1916. |
Narodna nošnja, Turopolje
Autor: Vladimir Kirin |
Narodna nošnja, Stupnik
Autor: Z. Sertić |
Narodna nošnja, otok Pag
Autor: Vladimir Kirin |
Narodna nošnja, otok Susak
Autor: Vladimir Kirin |
Narodna nošnja, Vrbnik, otok Krk
Autor: Vladimir Kirin |
Narodna nošnja, Dobrinj, otok Krk
Autor: Vladimir Kirin |
Narodna nošnja, Imotski
Autor: Vladimir Kirin |
Narodna nošnja, Istra
Autor: Vladimir Kirin |
Narodna nošnja, otok Mljet
Autor: Vladimir Kirin |
Narodna nošnja L.Kleinmond - Dalmacija Sjeverna
|
Narodna nošnja, Konavle
Autor: Vladimir Kirin 
Seljak iz Jabuke, kraj Sinja (Dalmacija)
Autor: Tošo Dabac (Folklor naroda Jugoslavije. Zagreb, 1963.) 
Djevojka s otoka Paga (Dalmacija)
Autor: Tošo Dabac (Folklor naroda Jugoslavije. Zagreb, 1963.) 
Djevojke u Vrlici (Dalmacija)
Autor: Mladen Grčević (Folklor naroda Jugoslavije. Zagreb, 1963.) 
Žena iz Bračevića, kraj Sinja (Dalmacija)
Autor: Tošo Dabac (Folklor naroda Jugoslavije. Zagreb, 1963.) |
Zdenka Sertić: Ženske svečane nošnje iz Vrlike
Banovina (Banija)
Seljak s otoka Paga (Dalmacija)
Autor: Tošo Dabac (Folklor naroda Jugoslavije. Zagreb, 1963.) 
Žena iz Sunjske grede (Posavina, Hrvatska)
Autor: Tošo Dabac (Folklor naroda Jugoslavije. Zagreb, 1963.) 
"Hondelj", svečano oglavlje Konavoke iz Popovića (Dalmacija)
Autor: Tošo Dabac (Folklor naroda Jugoslavije. Zagreb, 1963.) |
Illustration of woman and man in costume, Vrlika, Croatia (former Yugoslavia), circa 1930-1937 - Payne (Blanche) Regional Costume Photograph and Drawing Collection - University of Washington Digital Collections
Djevojka iz Vrlike (Dalmacija)
Autor: Tošo Dabac (Folklor naroda Jugoslavije. Zagreb, 1963.) 
Detalj djevojackog sadaka iz Vrlike (Dalmacija)
Autor: Tošo Dabac (Folklor naroda Jugoslavije. Zagreb, 1963.) 
Djevojka u “šlarnoj peči” iz Donje Lomnice (Turopolje, Hrvatska)
Autor: Tošo Dabac (Folklor naroda Jugoslavije. Zagreb, 1963.) *Šlarna peča marama od jeftinog tvorničkog materijala, presložena u obliku trokuta. |
Matron of Vrlika, Dalmatia region, Croatia, circa 1930-1937 :: Blanche Payne Regional Costume Photograph and Drawing Collection
Dalmacija, Split
Autor: Vladimir Kirin 
Seljanke iz Konavala, kraj Dubrovnika
Autor: Tošo Dabac (Folklor naroda Jugoslavije. Zagreb, 1963.) 
Seljak iz Donje Lomnice (Turopolje, Hrvatska)
Autor: Tošo Dabac (Folklor naroda Jugoslavije. Zagreb, 1963.) 
Žena s “pečnicom” iz Sunjske grede (Posavina, Hrvatska)
Autor: Tošo Dabac (Folklor naroda Jugoslavije. Zagreb, 1963.) *Pečnica je starinska svečana suknja s sitno našitim, nafaldanim cvijetićima. |
Vezovi
|
RAVNI KOTARI, BUKOVICA, VELEBITSKO PODGORJE
Četverokuka. Četverokuka je ukrasni vez na čohi karakterističan za nošnju Ravnih kotara, Bukovice i Velebitskog podgorja. Četverokuka dolazi s područja podno Velebita, njeni se tragovi pronalaze i u povijesti Knina, preko Kistanja do Šibenika. Najljepši primjerci četverokuke nastali su u kući obitelji Sime Matavulja. Dva su identiteta četverokuke, kršćanski i pravoslavni. Umijeće izrade četverokuke je od svibnja 2012. uvršteno na listu nematerijalnih kulturnih dobara Republike Hrvatske i važan je simbol kulturnog identiteta. Najuočljiviji je na ženskoj nošnji ovog područja, ali i kao ukras na drvenim predmetima. Za jednu ovako malu aplikaciju (veličine oko 5x5 cm) potrebno je oko 3 sata. Za izradu četverokuke je potrebno znati tri tehnike veza i različite zakone boja vezanih za tradiciju. Ne može se raditi s bilo kakvim bojama (roza, i ostale svijetle/ kričave boje ...), već s onima koje propisuje tradicija (tamne zagasite boje poput maslinasto zelene, bordo crvene, modre, bijele i zlatne, odnosno različitih nijansi starog zlata). Te tradicionalne boje su se mogle dobivati različitim tanganjem. Iako se na prvi pogled možda ne čini tako, četverokuka ima svoju priču. Svaka nit četverokuke ima svoje značenje i razlog zašto se nalazi upravo na tom mjestu. Primjerice, rašljice na četverokuki i simboli su u simetriji. Pola je zeleno i pola je plavo. Isto je kao u kolu. Naši stari kada su se držali u kolu nikada nisu bila u nizu dva muškarca ili dvije žene jedna do druge, već je uvijek bilo muško-žensko-muško-žensko. Tako je i u četverokuki, poput plesa i konstantnog ispreplitanja. IZVOR Četverokuka, ukrasni vez na kojem svaka nit priča svoju priču. Zadarski internet portal, 20.05.2015 PROČITAJ VIŠE Marija Vrkić Žuvanić, Četverokuka – šareni vez na čohi sjeverne Dalmacije. Narodni muzej. Zadar, 2010. (KGZ) Struka. Uplitanje struke je uplitanje s 8 niti koje se nekada koristilo za ukrasni dio na carzama. Zapravo je to jedan završetak rukava, haljine, okovratnika i sl. Uglavnom se stavljao na rubove odjevnih sl. predmeta da se ne bi vidio rub šivanja.
DALMACIJA
Zalistavac. Zalistavac je ukrasni plastron koji se ukrasnom iglom pričvršćuje na prsni dio ženske košulje, a karakterističan je za jadransko područje sjeverne Dalmacije. |
Četverokuka, Narodni muzej Zadar
|
Obuća
|
GORSKI KOTAR
Čampi. Čamp je platnena cipela (papuča), koje su nekoć izrađivale domaćice za potrebe vlastitog domaćinstva. Čamp je napravljen od različitoga materijala dobivenog izrezivanjem upotrebljivih dijelova odjeće koja se više nije nosila. Izrađivale su ih domaćice, najčešće zimi, kada ima manje vanjskih radova. Koristili su ih svi ukućani, od djece do najstarijih, i to u kući, a za suhog vremena i vani, oko kuće, ali i izvan sela. Kvalitetni čampi nosili su se i zimi, po suhom snijegu. Čampi su bili topla i zdrava obuća, a izrada je, ne računajući vlastiti rad, bila jeftina. Osim toga bili su i vizualno privlačni te su se ljudi ponosili kvalitetno napravljenim čampima. Čampi mogu biti u obliku visoke ili niske cipele. Obuća oblika visoke cipele zvala se čamp, a oblika niske zvala se papuča. |
BOSNA I HERCEGOVINA
Narodna nošnja Bosne i Hercegovine
Autorica teksta: Zorislava Čulić, Sarajevo
IZVOR Narodna nošnja – Bosna i Hercegovina. Enciklopedijski članak. Enciklopedija Jugoslavije, Svezak 6, str. 234-240. Zagreb, 1965.
Autorica teksta: Zorislava Čulić, Sarajevo
IZVOR Narodna nošnja – Bosna i Hercegovina. Enciklopedijski članak. Enciklopedija Jugoslavije, Svezak 6, str. 234-240. Zagreb, 1965.
|
Na teritoriji BiH rasprostranjen je veliki broj različitih nošnji. Svaka oblast ima svoju posebnu nošnju, a često se u jednoj manjoj regionalnoj celini susreću po dve i više različitih nošnji. Sve su se one formirale kroz dugi niz godina i nose u sebi elemente ili tragove elemenata mnogih kulturnih uticaja. Tako u njima nailazimo na tragove stare balkanske kulture, zatim slovenske, mediteranske, orijentalne, sve do novijih kulturnih strujanja sa zapada od XIX v. do danas. Ovi kulturni uticaji ostavljali su svoj pečat na narodnim nošnjama i pomogli umnogome diferencijaciju nošnji, na osnovu koje se one mogu podeliti u nekoliko grupa. Diferencijacija u narodnim nošnjama uočava se uglavnom po selima, dok je nošnja po gradovima izjednačenija i čini grupu za sebe. Ono što je od posebnog značenja u razvoju narodnih nošnji, kad je reč o novim kulturnim uticajima, jeste nova terminologija koja dolazi sa novim materijalima i novim krojevima u nošnjama. Pored sačuvanih starih slovenskih i u manjoj meri romanskih naziva, vrlo je raširena orijentalna terminologija za mnoge delove nošnji, kao npr. : zubun, ječerma, fermen, džemadan, koparan, bošča, fes itd.
Do kraja XIX v. nošnja seoskog stanovništva bila je najvećim delom domaći proizvod. Izrađivale su je žene na selu, a neke delove radili su i seoske i gradske zanatlije. Materijali su bili od lana, konoplje, vune i kože. Od lana i konoplje tkalo se platno za košulju, gaće i za ženske marame za pokrivanje glave. Čisto laneno platno uzimalo se za prazničnu nošnju, dok su se za svakidašnju mešali lan i konoplja. Pamuk, koji je u XIX v. bio u velikoj upotrebi u varoškoj nošnji, ulazi postepeno i na selo krajem XIX v., i to najpre u srednju i istočnu Bosnu, Posavinu i Hercegovinu, dok je stanovništvo zapadne Bosne i planinskih krajeva ostalo pretežno kod upotrebe lanenog platna i u prvoj polovini XX v. Kako se pamuk morao kupovati, to su ga na selu počeli najpre uzimati imućniji seljaci. Šira upotreba pamučnog platna počinje sa njegovom većom industrijskom proizvodnjom, koja je bila uzrok da se u nekim krajevima, naročito u Hercegovini, prestalo izrađivati domaće platno. Najpoznatije su dve vrste tkanog domaćeg platna, prema tehnikama samoga tkanja: »melezno« i »uzvodno« platno. Prvo je tkano uvek »u dva nita« i ima ravnu, glatku površinu; ova vrsta platna mogla je biti i od lana i od konoplje i od pamuka; druga vrsta, sa plastičnijom površinom, izrađivana je mahom od pamuka. Vuna se mnogo više primenjivala u izradi nošnje. Od nje se izrađivalo sukno (valjano i nevaljano) za zimske i letnje gornje haljetke. Pored toga, prerađivana je za pletenje čarapa, tkanje ženskih pregača, torbi i tkanica. Kod svih etničkih grupa upotrebljavalo se belo, crno i tamnoplavo sukno. Vrste sukna: raša, mrčina i modrina, za koje se znalo još u srednjem veku, poznate su u BiH i u XIX v. Raša je poznata u Hercegovini i bila je bele i tamnoplave boje, dok su druga dva naziva, preneta na zimske ženske haljine od crnog sukna — mrčina, i od tamnoplavog — modrina, u upotrebi u zapadnoj Bosni i delom u Hercegovini. Od sukna su izrađivani gornji muški i ženski haljeci: zubuni, haljine, gunjevi, džoke, gunjići, čakšire, tozluci. Pored valjanog, izrađivano je i nevaljano sukno od singave ili crne vune. Tkano je uvek »u četiri nita«, šarano u tkanju šarama zvanim »na džever« (kao riblja kost) ili »na sitnu kocad« (kao pčelinje saće). Upotrebljavano je isključivo za muške pelengaće, zvane svuda u Bosni »šalvare«. U Posavini se upotrebljavala i vrsta sukna koju je narod kupovao za gunjeve i gunjiće, tzv. bugarsko sukno, od mrke vune sa ispuštenim »bičevima« (resama) sa naličja. Koža se upotrebljavala mahom neprerađena, samo osušena. Od ovakve kože, teleće, goveđe, kozje ili svinjske, izrađivani su opanci oputnjaci, zvani još i pitravci, fašnjaci, oputari, na prijeplet opanci — opšta obuća svih stanovnika na selu. U mnogim krajevima Bosne upotrebljavali su se i opanci od prerađene kože, proizvod majstora opančara po gradovima i manjim mestima, a nosilo ih je imućnije stanovništvo, dok se na selu nisu počele nositi cipele. Tada imućniji nose cipele, a srednji i siromašniji sloj uzima »učinjane« opanke za praznik, jer ovi postaju jeftiniji od cipela. »Učinjani« opanci upotrebljavali su se uglavnom u istočnoj i srednjoj Bosni i Posavini, dok se u ostalim krajevima, tj. u zapadnoj Bosni i celoj Hercegovini, nose isključivo opanci oputnjaci. Od ovčje kože, zajedno sa runom, izrađivani su muški »kožuni« ili »guberi«. U Posavini su poznati ženski kratki »kožušci«, proizvod majstora kožuhara. Od prerađene kože nosili su se u celoj BiH kožni muški pojasi — bensilaji, kao i torbe — šarpelji, karakteristični u muškim nošnjama svih etničkih grupa. Pored materijala domaće proizvodnje, u narodnim nošnjama nalazimo krajem XIX v. u manjoj meri, i materijale manufakturne i fabričke proizvodnje, od kojih su izrađivali pojedine delove seoske nošnje zanatlije po gradovima, mahom terzije i abadžije. Tu na prvo mesto dolaze čoha i somot (kadifa), najviše u crvenoj boji, čija je upotreba poznata još u srednjem veku u nošnji vlastele. Od ovih tkanina bili su praznični haljeci imućnijeg stanovništva: ječerme, muške dolame, ženski zubuni i sl. Za vreme turske vladavine sa novim valom orijentalnog kulturnog inventara dolaze u upotrebu novi materijali, prvenstveno u nošnju varoškog trgovačko-zanatskog i feudalnog staleža, da se postepeno prošire i na seosko, u prvom redu na islamizirano stanovništvo. Najrasprostranjeniji materijali krajem XIX v. jesu prugasta pamučna i svilena tkanina, zvana »aladža« i »šamaladža«, za ženske ječerme i anterije. Pored nje, široku upotrebu ima i »atlas«, vrsta svilenog satena, svetlih i tamnih boja, za izradu gornjih haljetaka: libada, salti, anterija, ječermi. U ovo vreme, uz crvenu čohu koja je dozvoljena samo povlašćenom feudalnom sloju, varoško stanovništvo i imućniji ljudi na selu nose i crnu i tamnoplavu čohu. Od nje su delovi muške nošnje: ječerme, fermeni, koparani, čakšire. U načinu odevanja seoskog stanovništva postoje bitne razlike između pojedinih širih geografskih oblasti, a ogledaju se u kroju osnovnih delova, ornamentici i načinu nošenja pojedinih delova. Tako se po svojim osobenostima izdvajaju oblasti: zapadna Bosna sa Hercegovinom kao jedna celina; srednja i istočna Bosna kao posebna oblast i Posavina, koja čini celinu za sebe. Prva grupa nošnji ima najveći obim prostiranja. Obuhvata prostor u sklopu dinarskog planinskog masiva, zalazeći dublje u unutrašnjost sve do oblasti Imljana i Banjalučke Vrhovine, pa pored Travnika, preko Kupresa i Rame, do granice prema Hercegovini. Na jugu se granica produžava u samu Hercegovinu, zahvatajući deo Bosne oko Foče i Čajniča do roke Lima. To su tzv. dinarske nošnje. Među njima nailazimo na veći broj varijanti u srpskim i hrvatskim nošnjama, dok su muslimanske nošnje ujednačenije te ih sve možemo ubrojati u jednu varijantu. Izuzetak čine etničke grupe muslimana stočara oko Čapljine, Podveležja i planine Bjelašnice, koji imaju svoju nošnju. Srednjobosanske nošnje zahvataju predele u dolini reke Bosne, počev od Sarajeva do planine Ozrena, protežući se na istok preko ogranaka planine Majevice do reke Drine; na zapadnoj strani, levo od reke Bosne, ove se nošnje pružaju dolinom Lašve, zahvatajući predele oko Bugojna, Gornjeg i Donjeg Vakufa, pa dolinom Lepenice sve do Ivan-planine. Južno od Sarajeva ove nošnje obuhvataju Bjelašnicu, Treskavicu i Jahorinu, izbijajući kod Goražda na Drinu. I ovde je veliki broj varijanta u srpskim i hrvatskim nošnjama, dok je sa muslimanskim isti slučaj kao i u dinarskoj oblasti. Posavske nošnje rasprostranjene su duž desne obale Save i u donjem toku Une. U unutrašnjosti Bosne ove se nošnje produžuju, negde manje negde više, do ogranaka visokih planina. Elementi ovih nošnji prodirali su sporadično i dublje u Bosnu među dinarsko stanovništvo, jer su plodniji posavski krajevi privlačili stočare koji su silazili sa stokom radi ishrane u ove krajeve. |
Ilustracije Ilustracije narodnih nošnji u Bosni i Hercegovini preuzete su iz jedinstvene zbirke crteža, knjige Narodne nošnje u Bosni i Hercegovini, autorice Zorislave Čulić, nastale u izdanju Zemaljskog muzeja Bosne i Hercegovine 1963. godine. Ova knjiga je bila prva takve vrste, tiskana je u samo 1.000 primjeraka i u njoj je predstavljen samo jedan dio velikog bogatstva narodnih nošnji Bosne i Hercegovine, koje je Zemaljski Muzej Bosne i Hercegovine tijekom svojih dotadašnjih 75 godina djelovanja sakupio i sačuvao. U knjizi se pored crteža nalaze i krojevi osnovnih vrsta bosanskohercegovačkih nošnji. 
Tkanje ćilima (Bosna)
Autor: Tošo Dabac (Folklor naroda Jugoslavije. Zagreb, 1963.) |
Dinarske nošnje
|
Glavne karakteristike dinarskih ženskih nošnji jesu: duga lanena košulja, iz jedna krojena, dugih širokih rukava, vezena vunom vegetabilnih boja na prsima, skutima i rukavima, u geometrijskim motivima. Od gornjih haljetaka najvažniji su zubun, haljina i pregača. Zubun je od belog sukna kod devojaka, a crnog ili tamnoplavog kod udatih žena, ukrašen vezom u tehnici »sindžirca« i apliciranom čohom u boji. Duga zimska haljina, od belog sukna za devojke i crnog ili tamnoplavog za udate, sa dugim rukavima, ukrašena je kao i zubun. Pregače su rađene tehnikom »iveranja« ili »prebiranja« geometrijskih motiva, potkićene dugim vunenim resama uokolo. U muslimanskim ženskim nošnjama nisu se uopšte upotrebljavale pregače. Na glavi je kod žena karakteristična plitka crvena kapica, prekrivena belom četvrtastom maramom zvanom krpa, koja je vezena kao i košulja, negde manje negde više. Kod mladinskih kapa karakterističan je »krov« od starog srebrnog novca koji pokriva ceo prednji deo glave. Ove su kape različite kod svake etničke grupe. Od ženskih nakita u dinarskim nošnjama karakterističan je »gendar« od starog srebrnog novca, koji pokriva negde samo prsa, a negde ceo prednji deo tela.
Muške dinarske nošnje karakterišu: košulja od lana istoga kroja kao i ženska, vezena belim koncem i pamukom, a negde i vunom u boji; gaće uskih dugih nogavica kod srpskih i nešto širih kod hrvatskih i muslimanskih nošnji. Od gornjih haljetaka glavni su: zubun, kožun i gunj. Zubun je kratak, od belog, crnog ili tamnoplavog sukna, bez veza, ili samo na prsima ukrašen »sindžircem« kao i ženski. Kožun je od ovčje kože sa runom iznutra, bez rukava, dug do bedara, a nosi ga samo srpsko stanovništvo dinarske oblasti u Bosni. Gunj je najčešće od crnog sukna, dug do pojasa ili bedara, dugih rukava. Ukrašava se crvenim gajtanom kod srpskog i hrvatskog, a zelenim kod muslimanskog stanovništva. Kao praznični haljetak karakteristična je ječerma sa srebrnim tokama na prsima, upotrebljava se kod svih etničkih grupa na dinarskom području. U nošnji na glavi karakteristična je crvena kapa, oko koje se omotava crveni vuneni šal. U istočnoj Hercegovini primljena je, posle ustanka 1875, iz Crne Gore kapa »zavrata«. Obuću mušku i žensku sačinjavaju: vunene čarape, duge do kolena, različito šarane, ali uvek u geometrijskim motivima, najčešće od crne i crvene vune, kod muškaraca razrezane sa strane; preko njih su se navlačili priglavci, terluci, natikači) koji sežu do gležanja. Preko njih nose se opanci oputnjaci. Kod muških nošnji dinarske oblasti u Hercegovini karakteristični su tozluci, vrsta dokolenica, od sukna bele ili crvene boje.
|
Djevojka iz Šujice, kraj Livna (Bosna)
Autor: Tošo Dabac (Folklor naroda Jugoslavije. Zagreb, 1963.) 
Srpska nevjesta iz Gerzova (kod Mrkonjic Grada) , 1890. godina
Livanjka sam nošnja me odaje - KUD Kamešnica Podhum Livno
Datum objave: 9.11.2009. Svekar voda - Miši Opis: KUD kamešnica u emisiji Turizam plus - Federalna Televizja, Livanjski bećarac, Livanjska narodna nošnja, Narodna nošnja hrvata livanjskoga kraja, Boko blato
Ramski običaji - Navijanje ramskog peškira*
Autor: Damir Misura Datum objave: 5.12.2014. Opis. Navijanje ramskog peškira u Jaklićima. Snimljeno mobitelom 29. studenog 2012. Mnogi povjesničari, etnolozi i pisci Ramu smatraju neiscrpnim blagom za svoja istraživanja što Rama uistinu i jeste. Nažalost, u današnje moderno vrijeme sjećanja na neke običaje polako blijede, pogotovo kod mladih. *Ramski peškir je narodna rukotvorina, odnosno, tkanje koje se još uvijek tka na stanu. Ramski peškir je na neki način postao zaštitni znak svake svadbe u Rami. Tradicija i običaji - Prva epizoda
Autor: Banjalučka Hronika Datum objave: 11.1.2023. Opis. U prvoj epizodi dokumentarnog serijala "Tradicija i običaji", govorimo o spravljanju janjskog sira gužvaša. Bili smo na imanju Dragice Milovac u Janju. U drugom dijelu emisije, govorimo o vezenju, heklanju i tkanju pomoću natre. O svemu ovome govorila nam je Stoja Zrnić iz Bistrice podno Kozare. Čuvajmo našu "Tradiciju i običaje." Produkcija: ELTA HD TV Banjaluka 
Izvorni naziv fotografije: Detalj nošnje iz okoline Banja Luke (Bosna)
Autor: Tošo Dabac (Folklor naroda Jugoslavije. Zagreb, 1963.) 
Na mostarskoj Musali.
U pozadini je Ćose Jahja Hodžina džamija. |
Srednjobosanske nošnje
|
Osobine srednjobosanskih ženskih nošnji jesu: košulja od »uzvodnog« platna, lanenog ili pamučnog, duga, nabranih klina ispod ruke, bez veza, ukrašena samo »kericama« (vrstom čipke) po rubu rukava; gaće od grubljeg lanenog platna, širih nogavica koje se skupe pod kolenom, u upotrebi kod svih etničkih grupa ove oblasti. Zubun, kao najvažniji gornji haljetak, ovde je prilično neujednačen. Uvek je od belog ili crnog sukna, različite dužine i ornamentike, često i bez ikakvog veza. Kao obavezni haljetak preko košulje ovde se pojavljuje ječerma od fabričkog materijala, po kroju ista kao u varoškoj nošnji. U nošnjama nekih etničkih grupa karakteristične su crne dimije (dolina Bosne, Lepenice i oko Vareša), i to samo kod srpskog i hrvatskog stanovništva. Pregače su ovde u upotrebi sporadično i nemaju svoj određeni oblik kao dinarske. Zimi se ovde nosi gunj od crnog sukna, dug do kukova ili pojasa, ukrašen crvenim gajtanom ili bez veza. Pored grublje pletenih opanaka oputara, karakteristični su za ove nošnje i opanci od prerađene kože. U devojačkoj nošnji na glavi dolaze dublje crvene kape, a kod žena razni oblici kotura ispleteni od pruća, kao podmetači za maramu, mahom bez veza.
Muške nošnje u ovoj oblasti mnogo su ujednačenije nego ženske. Košulja je od »uzvodnog« platna, bez veza, okerana po rubu rukava, sa vrlo širokim dugim rukavima. Gaće su vrlo širokog tura, naročito kod muslimanskog stanovništva. Od suknenih delova karakteristični su kratki haljeci, džoke, džemadan, gunj, kao i čakšire i salvare. Svi su od crnog sukna, ukrašeni većinom crvenim gajtanom kod srpskog i hrvatskog, i zelenim kod muslimanskog stanovništva. Za ćelu grupu nošnji i u srednjoj i u istočnoj Bosni karakteristični su kod muškaraca na glavi fesovi i oko njih crveni vuneni šalovi ili šarani beli peškiri (kod muslimana). Kao praznični deo nošnje i ovde su se nosile toke. Obuću sačinjavaju vunene čarape, šarane vegetabilnim geometrizovanim motivima, i opanci, isti kao ženski. Za sve nošnje ove oblasti karakteristični su još i tozluci od crnog ili crvenog sukna. Kožni pojas bensilaj i torba zvana šarpelj su ovde obavezna dopuna muških nošnji.
|
Bosanska tradicionalna nošnja
Datum objave: 24.5.2012. Autor:Zlatni ljiljan Bosanska tradicionalna nošnja / www.zlatniljiljan.org 
Pafta iz Rogatice, Bosna
Muslimanska djevojačka nošnja iz okolice Sarajeva
Lukomir
Iako je u Enciklopediji Jugoslavije (svezak 6, Zagreb, 1965.) za gornju fotografiju zapisano: “Djevojačka nošnja iz Zlosela, Kupres”, gosp. Vedran Krušelj, koji se bavi i proučavanjem narodnih nošnji, navodi kako se radi o tipičnoj nošnji karakterističnoj za travnički kraj kod katoličkog (hrvatskog) stanovništva ( > vidi donju fotografiju djevojaka u narodnoj nošnji iz Jankoviča i Ovčareva, kod Travnika). Nadalje, iako se radi o pretpostavci temeljem njegova osobnog istraživanja, velika je vjerojatnost da je navedena fotografija nastala uoči velike smotre seljačke kulture u Zagrebu, 11. lipnja 1939. godine, te da je posljedično djevojka na fotografiji iz sela Pri(h)ići kraj Travnika.
Autor fotografije: Tošo Dabac 
Djevojke iz sela Jankovići i Ovčarevo kod Travnika u ženskoj narodnoj nošnji
Fotografija je nastala na velikoj smotri hrvatske seljačke kulture u Zagrebu, 13. lipnja 1937., a ove tri djevojke su nastupale za folklornu skupinu Jankovići. Iz zbirke gosp. Vedrana Krušelja 
Oglavlje žene i djevojke iz Ovčareva, kraj Travnika (Bosna)
Autor: Tošo Dabac (Folklor naroda Jugoslavije. Zagreb, 1963.) |
Posavske nošnje
|
Posavske nošnje imaju svoje karakteristike. U ženskim nošnjama srpskog i hrvatskog stanovništva na prvo mesto dolazi košulja, zvana ovde rubina, od pamučnog »uzvodnog« platna, rezana u struku i bogato nabrana pozadi u pasu i oko vrata. Rukavi su koso krojeni u ramenima, dugi i široki. Ovde su karakteristični utkani vegetabilni motivi duž rukava i skuta pozadi. Gaće su iste kao i u srednjobosanskim nošnjama. Zubun, kao gornji haljetak, nalazimo kao karakteristiku s leve strane reke Bosne, dok su na desnoj strani uobičajeni kratki haljeci zvani , od crnog sukna, ukrašeni crvenim i srmenim gajtanom. Uz njih dolaze i kožušci, s aplikacijama od raznobojne kože. Zimska gornja haljina duga je do kukova, sa dugim rukavima, uvek od crnog valjanog sukna ili od »bugarskog« sukna mrke boje. Pregače posavskih žena imaju jednu specifičnost. Tkane su dijagonalno, »u četiri nita«, sa kvadratnim, odnosno pravougaonim šarama, potkićene dugim resama. U nekim krajevima nosi se i zadnja pregača (oko Brčkog). Osnovna obuća su i ovde bili oputni opanci, a uz njih i oni od prerađene kože. Čarape su duge, od raznobojne vune, vegetabilnih motiva, ukrašene i belim perlicama. Devojke na glavi nose tzv. krpicu, uski komad plaatna, sa velikom svilenom kićankom koja pada na čelo, a krpica niz leđa. Za nošnju udatih žena karakteristična je »krpa« u vidu dužeg peškira, šarana tkanim motivima od raznobojnog pamuka, koja se na razne načine prebacuje preko kotura stavljenog najpre na glavu.
U muškim nošnjama glavnu karakteristiku čine košulja i gaće. Košulja je, kao i ženska, nabrana pozadi u struku, a takođe i oko vrata, duga do kolena. Nosi se uvek leti preko gaća, za razliku od ostalih krajeva u BiH gde se košulja uvek uvlači u gaće. Gaće su dugih nogavica, širih nego u drugim krajevima Bosne, sa malim turom. Izrađuju se od istog platna kao i košulja i ukrašavaju se isto tako po dnu nogavica. Gornji haljeci u posavskim nošnjama bili su kratki »ljetak« i zimski gunj. Ljetak je od crnog sukna, bez rukava, ukrašen crnim ili crvenim gajtanom. Gunj je isti kao ženski. Čakšire su ovde samo zimski deo odeće, od crnog sukna ili čohe ukrašene crvenim gajtanom, po kroju iste kao i u gradskoj nošnji. Na glavi su se nosili tamniji fesovi i crveni šalovi oko njih, ali već u drugoj polovini XIX v. prodiru u posavske krajeve šeširi iz krajeva preko Save. Obuća je ista kao i kod žena.
|
Djevojačka nošnja iz okolice Brčkog
|
Nošnja varoškog (gradskog) stanovništva
|
Četvrtu grupu nošnji čini nošnja varoškog stanovništva. U ovim nošnjama, bez obzira na etničku pripadnost stanovništva, zapaža se jak orijentalni uticaj kako u krojevima tako i u pojedinim haljecima i materijalima. Klasne razlike su ispoljavane u nošnji više nego veske. Tako su feudalci i u XIX v. još nosili odelo od skupoce-nog materijala samo svetlih boja, dok su varoški zanatlije i trgovci nosili odeću tamne boje.
Ženska nošnja sastojala se od košulje od tankog pamučnog ili svilenog platna, pravo krojene, duge do gležanj a, dugih širokih rukava; uz nju se nosile gaće od debljeg platna, širokih nogavica skupljenih pod kolenom. Gornji haljeci su različiti: mala ječerma vezena srmom, dimije, vrlo široke, bez nogavica, od svilenog ili pamučnog materijala, raznih boja kod muslimanskih i od crnog satena kod srpskih i hrvatskih žena. Udate žene oblačile su preko košulje vrstu duge otvorene haljine, sa dugim razrezanim rukavima, zvonasto krojenu, zvanu anterija. Na glavi su devojke nosile fesiće a udate žene kalkan-kape, ukrašene srebrnim tepelukom na temenu i resama od crne svile naokolo. Od obuće karakteristične su lagane papuče ili cipelice od žute ili crvene meke kože, zvane jemenije. Za izlazak van kuće muslimanskim ženama služila, je, kao obavezni deo nošnje, feredža, a od kraja XIX v. i , odeća istočnjačkog karaktera po svom kroju i funkciji. Srpske i hrvatske žene nosile su libade, salte i kratke ćurdije postavljene krznom. Osnovni delovi muške varoške nošnje su košulja i gaće, od istog platna kao i ženske. Gornji haljeci su mahom od čohe: fermen, kopar an, ječerma, anterija, džemadan, čakšire. Na glavu je dolazio fes, a na noge crne mestve i preko njih crne firale, oboje od kože. Veće promene u svim nošnjama nastaju početkom XX v. naročito posle Prvog svetskog rata, sa širom upotrebom fabričkog materijala, s kojim dolaze i novi krojevi. U celini posmatrane, ove promene nastajale su najpre u muškim nošnjama, koje su u svom razvoju pod zapadnim uticajem išle ka sve većem izjednačavanju ss gradskom nošnjom. To se najpre opaža u nošnjama posavskih krajeva, dok je u ostale krajeve taj uticaj prodirao sporije. Ove promene uslovio je i sve veći odlazak ljudi iz sela u gradove na rad, dok su žene, ostajući više kod kuće, čuvale duže svoju staru nošnju i izrađivale je same. Može se reći da se i u vremenu između 1918 i 1941 u BiH intenzivno održavaju u svom starom obliku, uz izvesne manje promene koje su uneli neki fabrički materijali. Još veće promene doživele su nošnje u BiH u najnovije vreme. Situacija u pogledu narodne nošnje takva je da je ona, izuzev neke manje oblasti u kojima se još nosi starinska nošnja (okolina Žepča, Travnika, Kraljeve Sutjeske, Imljana), u većini oblasti praktično iščezla. Čuvaju je i upotrebljavaju samo još stariji ljudi, a i oni sve rede.
|
PULJIĆ, Ivica: Narodna nošnja Hrvata donje Hercegovine. Hercegovina: godišnjak za kulturno i povijesno nasljeđe, 19 (2005), 183-201 (PDF)
- Sažetak. Proučavanje povijesti i sadašnjosti, života i uljudbe Hrvata na području donje Hercegovine u novije se vrijeme doista intenziviralo. Istraživanjima dosadašnjih autora, dodani su rezultati novijih istraživanja u brojnim edicijama različitog karaktera koje su ugledale svjetlo dana uglavnom u razdoblju posije Domovinskog rata. U dobrom dijelu tih edicija nalaze se brojni prilozi ili podaci koji se odnose i na narodnu nošnju Hrvata na ovim prostorima.
CRNA GORA
Crnogorska svečana narodna nošnja sa Cetinja
Autor: Zvonko Ljevaković (Folklor naroda Jugoslavije. Zagreb, 1963.) 
Djevojka s Cetinja (Crna Gora)
Autor: Tošo Dabac (Folklor naroda Jugoslavije. Zagreb, 1963.) 
Djevojka u Gornjoj Lastvi, kraj Kotora (Crna Gora)
Autor: Zvonko Ljevaković (Folklor naroda Jugoslavije. Zagreb, 1963.) |
Crnogorska narodna nošnja, Krivošije
Autor: Vladimir Kirin 
Risan, hrvatska nošnja
Autor: Vladimir Kirin 
Crnogorska muška nošnja
Autor fotografije: AF 
Crnogorska muška nošnja
|
Emisija "Zapis": Crnogorska nošnja, 2004.
Autor: Miomir Maros Datum objave: 4.3.2022. 
Crnogorska ženska nošnja
PROČITAJ VIŠE
Crnogorska narodna nošnja. Visit Montenegro |
Crnogorska narodna nošnja - dokumentarne emisije RTCG-a
Crnogorska ženska narodna nošnja - Dokumentarna emisija RTCG-a
Ženska nošnja se sastoji od svilene košulje ukrašene vezom, ispod koje se nosio bustin - potkošulja bez rukava, duge svilene suknje, svjetlozelenog koreta bez rukava, dokoljenica i opanaka. Đevojke su na glavi nosile kapu, a žene raznobojnu ili crnu maramu, zavisno od životnog doba. Oko struka se nosio srebrni ili pozlaćeni pojas - ćemer, kovan ili rađen u tehnici filigrana.
Ženska nošnja se sastoji od svilene košulje ukrašene vezom, ispod koje se nosio bustin - potkošulja bez rukava, duge svilene suknje, svjetlozelenog koreta bez rukava, dokoljenica i opanaka. Đevojke su na glavi nosile kapu, a žene raznobojnu ili crnu maramu, zavisno od životnog doba. Oko struka se nosio srebrni ili pozlaćeni pojas - ćemer, kovan ili rađen u tehnici filigrana.
|
Crnogorska ženska narodna nošnja
Datum objave: 17.12.2018. Postavio: SLAVENSKA SPARTA – Crna Gora / Zeta / Duklja Autor: Crnogorska ženska narodna nošnja. RTCG - Radio Televizija Crne Gore |
Crnogorska ženska narodna nošnja
Datum objave: 17.12.2018. Postavio: SLAVENSKA SPARTA – Crna Gora / Zeta / Duklja Opis: Crnogorska ženska narodna nošnja. RTCG - Radio Televizija Crne Gore |
Tradicija Crne Gore - Crnogorska narodna nošnja
Datum objave: 6.4.2019. Autor: SLAVENSKA SPARTA – Crna Gora / Zeta / Duklja Opis: Crnogorska narodna nosnja |
|
Crnogorska narodna nošnja – tradicija Crne Gore koja živi
Datum objave: 15.4.2020. Objavio: Crna Gora od Iskona Opis: Crnogorska narodna nosnja. Emisija: Škrinja - RTCG |
crnogorska narodnja nosnja izrada LILJA SUSIC
Datum objave: 29.5.2015. Objavio: janko vujovic Opis: Voditeljka Jelena Belojevic, snimatelj Vesko Perovic, ako zelite kupiti I imati orginalnu crnonorsku narodnu nosnju, ne imitaciju ili kich |
Crnom Gorom: Džubleta, tradicionalna albanska katolička nošnja HD
Datum objave: 8.12.2019. Autor: RIVchannel Opis: Džubleta je tradicionalni odjevni predmet ženskog albanskog katoličkog stanovništva iz okoline Podgorice. Ona je teška ornamentalna haljina (suknja) izrađena od crnog sukna koja se od struka pa nadolje širi u obliku zvona. Nešto više o Džubleti, kazao nam je Štjefan Ujkić. |
|
Crnogorska tradicija: Pojas u crnogorskoj narodnoj nošnji
Postavio: SLAVENSKA SPARTA – Crna Gora / Zeta / Duklja Datum objave: 28.12.2018. Opis. Pojas u crnogorskoj nošnji Proizvodnja: RTCG, februar 2012. Autorka: Dragana Kršenković Brković Snimatelj: Igor Sekulić |
NAŠA BAŠTINA: Džubljeta - KUD “Besa” Zatrijebač, mart 2024
Postavio: Aleni Videos Datum objave: 14.3.2024. Opis. U jutarnjem programu RTCG "Dobro jutro Crna Goro" od 9.03.2024. godine u emisiji "Naša Baština" pozvani su bili članovi KUD "Besa" iz Zatrijebča u pratnji koreografa i muzikologa Štjefana Ujkića kao i koreografkinje ovog društva Leonore Dedivanović. U centru pažnje ove emisije bila je hiljadugodišnja albanska nošnja džubljeta i njeno svrstavanje kao nematerijalno svjetsko nasleđe UNESCO-a, o kojem su govorili oba pomenuta gosta. Zatim su članovi ovog društva nastupali i pokazali svoje umijeće i talenat u izvođenju tradicionalnih plesnih albanskih igara. ******** Në programin e mëngjesit të RTCG “Dobro jutro Crna Goro“ të datës 9.03.2024 në rubrikën „Nasa Bastina“ (Trashëgimia jonë) të ftuar ishin valltarët e SHKA „Besa“ nga Trieshi të shoqëruar nga koreografi dhe muzikologu Shtjefën Ujkaj si dhe koreografja e kësaj shoqërie Leonora Dedivanaj. Në qendër të vëmendjes së këtij emisioni ishte veshja mijëvjeçare malsore xhubleta dhe pranimi i saj si pasuri dhe trashëgimi jomateriale botërore në UNESCO, gjë për të cilën folën të dy të ftuarit e lartëpermendur. Pastaj në vazhdim valltarët e kësaj shoqërie performuan dhe shfaqen talentin e vet në kërcim vallesh tradicionela malësore (Dedivanovic, Shtjefen, Stjefan, Štefan, Stefan, Ujkic, Ujkić, Dedivanoviq, Ujkiq) |
SRBIJA
|
NARODNE NOŠNJE RAŠKE
Datum objave: 21.12.2020. Autor: KC Mladost Futog Opis: Narodne nošnje Raške druge polovine 19.veka iz kolekcije Dalibora i Ivane Todorović. Video snimljen u Kulturnom centru "Mladost "povodom učešća na desetoj reviji rekonstruisanih nošnji "Obnavljamo baštinu" 2020 u Zagrebu u online izdanju. Prezentacija bračnog para Todorović i KC "Mladost" Futog pohvaljena je za celokupni utisak. |
Kvadratura kruga: Zaštitni znaci Srba ispisani na nošnji
Autor: RTS Kvadratura kruga - Zvanični kanal Datum objave: 4.3.2023. Opis. Materijalno svedočanstvo bogate srpske kulture, tradicije i mitologije, može se čitati sa mnoštva predmeta koje su nam naši preci ostavili u nasleđe, počev od narodnih nošnji, zatim ćilima do preslica. Na svim tim predmetima ispisani su brojni simboli koji nas vode u daleku prošlost i otkrivaju znanja i verovanja starih civilizacija i kultura poniklih na tlu današnje Srbije. Među tim simbolima su krug, odnosno kolo koje simbolizuje sunce kao izvor života i vrhovno božanstvo, zatim kolovrat koji je takođe solarni simbol, pa Perunov znak koji je često koristio Nikola Tesla, zatim znaci S i Aries, kao i vir, taj božanski spiralni prikaz vode koji pokazuje princip okretanja vode na severnoj zemljinoj hemisferi, kojoj pripada i Srbija. Motiv vira provlači se još od kulture Lepenskog vira i ispisan je na mnogim predmetima u Srbiji. Srbi su u prošlosti verovali u moć simbola i njihovu zaštitu smatrajući da ih oni svojom energijom štite od zlih sila, da čuvaju njihov dom i porodicu, da im daju duhovnu snagu i zato su ih često urezivali i uplitali u odevne ali i predmete za svakodnevnu upotrebu. Srbi su, takođe, verovali da imaju i zaštitu svojih predaka, pa se zato motiv stilizovane bele pčele ili belog orla može videti na njihovoj nošnji. Srbi su jedini narod na svetu koji ima nazive za 16 svojih predaka unazad, odnosno kolena ili pasova, počev od belog orla i sajkatava, preko kurajbera i omžikura do surdepača i kurebala. Kod većine drugih naroda ta predačka nit u nazivima se završava sa četvritim kolenom, sa čukundedom, a svi ostali u nizu su daleki preci jer nemaju nazive za njih. Svoja tajna znanja i zaštitne simbole Srbi su vekovima prenosili s kolena na koleno, s generacije na generaciju. „Šare na pirotskom ćilimu, kojih ima 95, nisu samo vešt dizajn i geometrijski dezen, već one predstavljaju astronomski kalendar koji potiče još iz naše praistorije", tvrdi arhitekta Željko Utvar, koji ima najbogatiju privatnu etno-zbirku na Balkanu, koja broji više od 5.000 predmeta. Na većini su ispisani simboli koji nas vode u daleku prošlost. „Ti znaci ispisani na nošnji ili pirotskom ćilimu su svesno ili nesvesno potiskivani iz sećanja srpskog naroda. Zamislite da motivi i simboli sa pirotskih ćilima rađenih u 18. veku danas nose naziv kuver (kofer) ili bomba, koja je izmišljena tek u 20. veku. To, zaista, nema smisla", kaže Željko Utvar koji se već dvadeset godina bavi istraživanjem etnografskog nasleđa Srba na Balkanu. Kroz njegovu muzejsku zbirku može se putovati kroz vreme i usput otkrivati bogatstvo i različitost nošnji jednog istog naroda, od Like i Dalmacije, preko Hercegovine i Crne Gore, do Kosova, Šumadije i Vojvodine. Urednik: Branko Stanković Snimatelj: Darko Bursać Montaža: Marija Baronijan Šašić |
Priča o šajkači
Autor: Tragom istorije sa Milanom Bogojevićem Datum objave: 10.5.2025. Opis. ПРИЧА О ШАЈКАЧИ | Симбол српске историје и поноса Шта представља шајкача? Како је настао овај препознатљиви симбол српског војника? У овој епизоди откривамо историју, значај и симболику најчувенијег војничког покривала са Балкана. Од шајкаша на Дунаву до ратника Великог рата, пратимо пут шајкаче кроз векове борбе и части. Придружите нам се у јединственом историјском путовању — ТРАГОМ ИСТОРИЈЕ са Миланом Богојевићем. |
KOSOVO
Rugova
Autor; ShpetimKaliqani; Wikipedija 
Narodna nošnja O.Antonini - Kosovo Peć
|
Peć, srpska nošnja
Rugova, ženska nošnja
Autor; Fjollabeqiraj; Wikipedija |
Rugova, odjeća mladenke, 20 st.
Etnološki muzej, Priština 
Podgor (alb. Podgur), tradicionalna muška nošnja
|
Izvorni naziv fotografije: Ples u šiptarskoj nošnji
Autor: Zvonko Ljkevaković (Folklor naroda Jugoslavije. Zagreb, 1963.) |
ALBANIJA
|
A good type of the "gheg" or 16 northern Albania. A handsome refugee from Rosova who looks forward to the time when Serbia shall have been ousted from his lands. He will probably do some of the ousting himself. Albania, 1921. [July Date Received] Photograph. https://www.loc.gov/item/2017679397/. Genre
Glass negatives
Notes
- Title, date and notes from Red Cross caption card.
- Photographer name or source of original from caption card or negative sleeve: Junior Red Cross.
|
An American in Albania. R? M. Davidson of Ashland, Ky., who is in charge of the American Red Cross relief work at Elbasob, Albania attired in the picturesque costume of the Albanian mountaineers. The whole thing is of wool, the jacket being extra heavy as a protection against the intense cold and heavy rains of the mountains. Albania Elbasob, 1920. [22 September date received] Photograph. https://www.loc.gov/item/2017677995/.
|
|
Ženska narodna nošnja iz okolice Skadra
Autor fotografije: Giuseppe Massani, 1940. |
Mlada iz Dukagjina
|
Scutari, Albania. Costume of Roman Catholic woman at home. The trousers are black and shinny sic and excessively voluminous. The sleeveless coat is heavily and untricately sic embroidered in black thread on a red ground. The chemise is of cotton cloth woven on the home loon. The hair is always slightly covered as shown here and she must wear more if she want to go on the street. Albania Scutari, 1921. [August Date Received] Photograph. Glass negatives
Notes
- Title, date and notes from Red Cross caption card.
- Photographer name or source of original from caption card or negative sleeve: Jr. Red Cross. https://www.loc.gov/item/2017679445/.
|
|
Mountain woman from the tribe of Shala, northern Albania. Clothing, mostly of black woolen cloth hand made with decorations in colored worsted. She wears an apron behind similar to the one she wears in front. Her shoes are of raw hide. Inside them she wears the decorated woolen slipper called a "opanga" and wind this one or two thicknesses of woolen socks or slippers. The women are always spinning or knitting. The belt is decorated with countless lead nails and studded with big brass rivets. Albania, 1921. [August Date Received] Photograph. https://www.loc.gov/item/2017679439/. Genre
Glass negatives
Notes
- Title, date and notes from Red Cross caption card.
- Photographer name or source of original from caption card or negative sleeve: Jr. Red Cross.
|
A mountain bride from the tribe of Hoti, northern Albania. The clothes are of heavy woolen cloth spun and woven by hand and richly embroidered with colored worsteds and gold and silver thread. The jewelry is mostly silver filigree work, a craft in which the Albanians are especially proficient. The large silver cross is a mark of the Catholic tribes all over the north. Her heavy leather belt studded thickly with lead pin, lead nails, each molded and inserted by hand, is the work of special craftsmen in Scutari. She wears the mountain slippers of goat hide called "opanga". Most of the tribal lands of Hoti were given to Montenegro by Turkey inbut the people remain Albanian in language and customs. Albania, 1921. [August Date Received] Photograph. https://www.loc.gov/item/2017679443/. Glass negatives
Notes
- Title, date and notes from Red Cross caption card.
- Photographer name or source of original from caption card or negative sleeve: Jr. Red Cross.
|
Ženska narodna nošnja iz albanske Malesije (tip haljine: xhubleta)
|
Xubleta
Izvor fotografije: Anila Zajmi, 2018. Unesco, official page |
|
Xhubleta
Žena iz plemena Grude u xhubleti, 19. stoljeće
Autor fotografije: Pietro/Pjetër Marubi Xhubleta (jubleta) je ručno izrađena, valovita tradicionalna narodna suknja u obliku zvona koju nose planinske žene i djevojke u sjevernoj Albaniji. Obično je ovješena o ramena pomoću dviju traka naramenica. Dio je tradicionalne albanske narodne nošnje koja ima 13 do 17 traka i 5 komada odjeće. Poprsje i dio xhublete pokriven pregačom izrađeni su od kukičane crne vune. Oblik zvona naglašen je u stražnjem dijelu. Xhubleta je jedinstvena haljina po svojem specifičnom zvonastom valovitom obliku, strukturi i dekoracijama - šarenim izvezenim motivima. Raširena je na području sjeverne Albanije. Kosovu i Crnoj Gori, ali također i na području Florine u Grčkoj. Postoje dva tipa xhublete: jedna je uska i druga velika. Za razliku od većeg spektra u prošlosti, danas se koriste samo dvije boje: bijela za neudane djevojke i crna za udane. Jedan je autor u 17. stoljeću zapisao kako niti paun nije imao toliko boja kao xhubeta koju su nosile žene iz Keljmendija. Smatra se kako je do smanjenja raznolikosti boja došlo zbog toga što se ona nastavljala koristiti samo u udaljenim planinskim krajevima. Proces izrade uključuje pripremu šajaka (tkani filc), rezanje, šivanje i vezenje simboličnih figura. Porijeklo xhublete je drevno. Ima sličnosti s odjećom prikazanom na neolitičkim figurama pronađenim u Bosni, ali i također u ostalim mediteranskim područjima, koje su iz 2 tisućljeća p.n.e. i povezane su sa starom mediteranskom civilizacijom. Xhubleta se nekada koristila u svakodnevnom životu od dobi puberteta, ukazujući na društveni i ekonomski status nositelja. Međutim, njezina uporaba i proizvodnja se smanjivala tijekom proteklih desetljeća zbog društveno-političkih i gospodarskih razloga. Nove politike koje je postavio socijalistički sustav 1960-ih promijenile su tradicionalne kulturne obrasce, unoseći promjene u svakodnevni život planinskih zajednica te korištenje i proizvodnju Xhublete. Kako su žene morale raditi u poljoprivrednim socijalističkim zadrugama, Xhubleta više nije bila praktična za svakodnevni život. Nadalje, državna kolektivizacija dovela je do nedostatka sirovina za njezinu proizvodnju. Danas malo žena posjeduje znanje o cijelom procesu, a tradicionalni obiteljski prijenos je rijedak. Unatoč tome, odjevni predmet zadržao je svoj društveni i duhovni značaj i još uvijek se smatra sastavnim dijelom planinskog identiteta. Xhubleta, vještine, umijeće i oblici upotrebe - upisana je krajem 2022. (17.COM) godine na Popis nematerijalne kulturne baštine UNESCO-a, kojoj je potrebna hitna zaštita. IZVORI Andromaqi Gjergji (2004). Albanian Costumes Through the Centuries: Origin, Types, Evolution. Acad. of Sciences of Albania, Inst. of Folc Culture |
Xhubleta, skills, craftsmanship and forms of usage
Autor: UNESCO Datum objave: 29.11.2022. Opis. UNESCO: List of Intangible Cultural Heritage in Need of Urgent Safeguarding - 2022 URL: https://ich.unesco.org/en/USL/01880 Description: Xhubleta is a handcrafted garment worn by women and girls in Northern Albania. Once used in everyday life from the age of puberty, its use and production have declined over recent decades due to various socio-political and economic factors. Today, few women possess the knowledge of the entire process, and family-based transmission is rare. Nevertheless, the garment has maintained its social and spiritual significance and is still considered an integral part of highland identity. Country(ies): Albania © Erfort Kuke, 2021 Mysterious symbols of Xhubleta - Misteret dhe historiku i xhubletës Shqiptare - Kelmend Karuni
Autor: Kelmend Karuni Datum objave: 21.7.2012. Opis. Një thesar i fshehur prej disa mijëra vjetësh në veshjen e malësores shqiptare, mbart mesazhe kultike të një mendësie tejet të zhvilluar autoktone shqiptare.... Dije të lashta që e kanë humbur kuptimin e tyre fillestar, presin të zbulohen.. Një dokumentar i cili përshkon terrene mitike, në kërkim të mistereve dhe mesazheve të fshehura në veshjen me xhubletë... ---- A hidden treasure of several thousand years in Albanian she/highlander dress , carries messages of a cultist highly developed Albanian indigenous mentality .... Ancient signs who have lost their original meaning, waiting to be revealed .. A documentary which traverses the mythical terrain in search of mysteries and hidden messages in the dress of xhubleta ... Dir/Cam: Kelmend Karuni Script: Luljeta Dano Xhubleta e krahinësë Dukagjin, mbi 100 vjecarë, një mundësi e rrallë për ta bërë tuajën- Artkand
Autor: Top Channel Albania Datum objave: 3.12.2022. Opis. Xhubleta, krahina Kelmend- Dukagjin, 175x125 cm, mbi 100 vjecare, cmimi fillestar 10000 euro. Tradicionalisht vishet nga femrat shqiptare në veri të vendit, si dhe në Kosovë, Maqedoninë e Veriut dhe Mal të Zi. Është ndërtuar nga 13-17 shirita leshi dhe pesë copa shami dhe varet nga supet me dy rripa. Forma e ziles së fustanit është zakonisht e theksuar në pjesën e pasme. Veshja konsiderohet unike për shkak të formës, strukturës dhe mënyrës se si është zbukuruar me grep. Gratë e martuara zakonisht veshin një të zezë, ndërsa të pamartuara veshin të bardhë. Antropologia, autorja dhe gazetarja Edith Durham bëri disa referenca për xhubletën në librat e saj mbi vizitat në veri të Shqipërisë. “Vajzat dhe gratë janë të veshura ndryshe. Veshja e vajzave është prej leshi të trashë, të ngurtë, të bardhë me vija të zeza horizontale. "shkroi ajo. ArtKand është një program televiziv në formën e një ankandi veprash arti. Piktura, skulptura, antikuare e çdo vepër arti mund të bëhet pjesë e programit. Për ty artist, koleksionist apo menaxher arti që po kërkon një vend ku të shesësh. Apo për të gjithë ju qe doni të zotëroni veprat më të mira të artistëve tanë. ArtKand është dritarja e duhur! Autore dhe moderatore: Jetona Kocibelli I ftuar: Genc Përmeti XHUBLETA HISTORI SHQIPTARE NGA ALMA CUPI | ABC NEWS
Autor: Histori Shqiptare Datum objave: 6.6.2016. |
TEKSTILNA RADINOST
Obuća, čarape, priglavci i opanci iz dalmatinske Zagore, u posjedu Etnografskog muzeja u Zagrebu
IZVOR: Folklor naroda Jugoslavije. Zagreb, 1963. |
Vrece iz Konavala, u posjedu Etnografskog muzeja u Zagrebu
IZVOR: Folklor naroda Jugoslavije. Zagreb, 1963. |
Tradicionalna pomagala pri predenju i tkanju
|
Preslica
Drveno pomagalo pri ručnom predenju na koje se učvršćivalo predivo (od lana, konoplje, vune). Izvlačeći prstima manji smotak prediva, kojega se zavrtalo uz vlaženje slinom te namatalo na vreteno, stvarala se tekstilna nit. Kada se prelo hodajući, preslica se zaticala za pojas na lijevom boku, lijevom se rukom izvlačilo predivo, a desnom okretalo vreteno. Kada se prelo sjedeći, preslica se mogla zataknuti za okvir kreveta, u posebni stalak i sl., a izumom kolovrata postala je njegovim sastavnim dijelom. Hrvatska. U hrvatskoj seljačkoj tradiciji bilo je u uporabi desetak tipova preslica: u obliku obla ili uglata štapa; s prstenastim izbočenjem; s umetnutim uspravnim krugom; s jednom ili dvjema poprječnim prječkama, ravnima ili u obliku krila; poput rašlje s dvama ili trima ograncima, slobodnima ili povezanima na vrhu; s tokarenim konusnim gornjim dijelom; u obliku koplja, lopate ili buzdovana. Bile su omiljenim predmetom ukrašavanja, pa predstavljaju značajan dio hrvatske folklorne likovne baštine (→ likovna umjetnost, narodna). Preslica je pripadala osobnoj imovini seoskih žena, pratila ih je od djevojaštva sve do starosti, a često je bila izrađevinom te poklonom budućega supružnika. IZVOR Preslica. Hrvatska enciklopedija, mrežno izdanje. Leksikografski zavod Miroslav Krleža, 2013. – 2024. Pristupljeno 1.12.2024. |
Preslice iz Hercegovine, u posjedu Etnografskog muzeja u ZagrebuCrnogorska svečana narodna nošnja sa Cetinja
IZVOR: Folklor naroda Jugoslavije. Zagreb, 1963. |
IZVORI I LITERATURA
BUŠIĆ, Katarina: Zbirka torbi = Bag collection. Etnografski muzej. Zagreb, 2009.
