Grupa Cukali / Cukalit

Cukali (albanski: Mali i Cukalit) je planinski masiv u sjevernoj Albaniji, u južnom dijelu albanskih Prokletija. Isto ime kao i masiv, nosi jedan od njegovih najviših vrhova Maja i Cukalit (1721 m). Maja e Muleqithit, koji se nalazi oko 2 km u smjeru sjeveroistoka, nešto je viši (1734 m) i najviši je vrh masiva. Masiv Cukali se proteže oko 20 kilometara od zapada prema istoku i nešto više od deset kilometara od juga prema sjeveru. Smjestio se između doline rijeke Kir na sjeverozapadu, doline rijeke Drim (alb. Drin) s njegovim akumulacijskim jezerima (Koman na jugoistoku, Vau i Dejës na jugozapadu) te na sjeveroistoku doline rijeke Shala, koja se u donjem toku nazivala Lesniqa (Lješnica) - no taj je dio danas potopljen akumulacijom Koman.

Planinska skupina Cukali obuhvaća planine Cukali (Mali i Cukalit) i Sheldi (Mali i Sheldisë) te jugozapadno predgorje, s više brdskih skupina nadmorskih visina manjih od 300 m, koje se spuštaju prema Skadarskoj nizini.

Jedina suvremena cesta u podnožju masiva vijuga dolinom rijeke Kir od mjesta Mes i Drisht sjeveroistočno od Skadra, i dalje kod naselja Kir u susjednom masivu Mali i Shoshit doseže visine od 1400 m. Do rijetkih naselja u planinskom području Cukalija može se doći samo pješice ili planinskim makadamskim cestama.

Uvećaj kartu

ENGLISH SUMMARY: Cukali mountain group

Cukali massif (Albanian: Mali i Cukalit) is a mountain group in northern Albania, in the southernmost part of the Albanian part of Prokletije (Bjeshkët e Nemuna) range. The same name as the group, bears one of its highest peaks Maja and Cukalit (1721 m). Maja e Muleqithit, located about 2 km to the northeast, is slightly higher (1734 m) and is the highest peak of the mountain. The Cukali massif stretches about 20 kilometers from west to east and just over ten kilometers from south to north. It is located between the valley of the river Kir in the northwest, the valley of the river Drim (alb. Drin) with its accumulation lakes (Koman in the southeast, Vau and Dejës in the southwest) and in the northeast of the valley of the river Shala, which was called Lesniqa - but that part is today submerged by the Koman reservoir.

Ime (Etimologija)

Imena koja se koriste za ovaj masiv su: Cukal, Cukali, Maja e Cukalit, Cukali, Mali Cukalit, Mali i Cukalit, Maja Zukali, Bjeshka e Cukalit.

Zračni snimak na kojemu se vidi grad Skadar (u podnožju fotografije) i iza njega masiv Cukalija i akumulacija Vau i Dejës
Izvor: Albinfo, Wikipedija

BARCOLLE Mali i Cukalit

ŠTO VRIJEDI VIDJETI I POSJETITI:

Ura e Mesit
Tvrđava Drisht
Dolina rijeke Kir
Jezero Koman
Ušće rijeke Shale u Drim

Klikom na logo direktno pronađi smještaj na širem području ove planine
Search directly for accommodation in the vicinity of this mountain

Oglašavajte ovdje:

lokalnu ponudu,
usluge i servise
smještaj
gastronomsku ponudu
lokalne proizvode
turističku ponudu
aktivnosti na otvorenom i dr.

Masiv Cukali
Zračni pogled iz smjera istoka na masiv Cukali, čiji su najviši vrhovi prekriveni snijegom.
IZVOR: Albinfo (Wikipedija)

GEOGRAFIJA / ZEMLJOPIS

Reljef

Grupa Cukali - središnji planinski dio, prostorni pogled iz smjera jugozapada
Podloga: Google Earth, 2023.

Grupa Cukali - središnji planinski dio, prostorni pogled iz smjera sjeveroistoka
Podloga: Google Earth, 2023.

Padine masiva Cukali spuštaju se na svim stranama na razine od 200 m nadmorske visine i niže, u dolinama rijeka Kir, Shala, Drim i na rubu Skadarske ravnice. Samo se na sjeveroistoku masiva nalazi viši (1000-1300 m n.v.) uski greben (tu je vrh Maja Buallit) koji odvaja dolinu Kir od doline Shale. Taj se greben dalje prema sjeveru širi u više grebena raščlanjenih pritokama rijeka Kir i Shala. To je područje plemena Shohi, tako da se ove planine nazivaju i Mali i Shoshit ("Šoške planine"). Istovremeno je, preko grebenskog niza Shohit masiv Cukali povezan s glavnim masivima albanskih Prokletija - oko 20 kilometara sjeverno od Maja e Muleqithita prvi su prokletijski vrhovi viši od 2000 metara, među kojima dominira Maja Biga e Gimajve (2231 m).

Zbog reljefa kojega obilježavaju strme kosine u dolinama Kir, Shala i Drim, planinsko područje Cukali jače je raščlanjeno samo prema zapadu, gdje planinsko područje postupno prelazi u brdsko područje i u Skadarsku ravnicu. U tome dijelu masiva nalaze se planina Sheldi (Mali i Sheldisë) te jugozapadno predgorje, s više brdskih skupina nadmorskih visina manjih od 300 m, na dodiru sa Skadarskom nizinom.

Znate li ?

Cukali je najjužniji prokletijski masiv.

Reljefne cjeline planinske grupe Cukali: Mali e Cukalit, Mali e Sheldisë i Jugozapadno predgorje (1-4)
Podloga: Google Earth, 2021.

Grupa Cukali - središnji planinski dio, prostorni pogled iz smjera jugozapada
Podloga: Google Earth, 2023.

Reljef planinskog područja Cukalija (Mali i Cukalit)
Podloga: topographic-map.com, 2021.

Jugozapadno predgorje Cukalija
Podloga: topographic-map.com, 2021.

JUGOZAPADNO PREDGORJE

Skupina 1
Kota 211, 211 m
Kodra Semnat e Mesit, 205
Maja Karaninës

Skupina 2
Kota 293, 293 m
Kota 283 A, 283 m
Kota 283 B, 283 m
Maja Gjeqarinave, 202 m
Kodra Gicarit, 201 m

Skupina 3 Bardanjolt / Bardhanjolt
Kodra Lodërtunës, 275 m
Kodra Bokës, 260 m
Maja Kumulit, 208 m
Kodra Shkëmbit, 183 m
Kodra Baranit, 140 m
Kodra Mullirit, 59 m
Kodra Bokave të Bashkallatvës, 56 m
Kodra Kosnës, 216 m
Kodra Quklit, 138 m
Kodra Bokë Zhupës, 177 m

Skupina 4
Kodra Frasherit / Kodra Bokave të Siperme, 189 m
Bokave të Rencit, 91 m

Geologija

Cukali pripada geološkoj zoni izgrađenoj od stijena, na koje su s južne strane navučeni plutonit i vulkanit zone Mirdita, a sa sjevera je vapnenac Prokletija. U albanskoj literaturi to se obično naziva zonom Cukali-Krasta - u većim razmjerima postoji i oznaka zone Pindos-Cukali - za koju su tipični ljuskasti vapnenački i flišni sedimenti. U Crnoj Gori je ovaj sloj stijena poznat i kao zona Budve, odn. Budva-Cukali.

Geološko-geofizički profil: zone Alpe (Prokletije) - Cukali - Mirdita, u presjeku Skadar - Pejë (Peć)
Kratice: T- Trijas; J- Jura, Cr-Kreda, Pg- Paleogen
Izvor; FRASHERI, Alfred; BUSHATI , Salvatore; Vilson BARE: Geophysical outlook on structure of the Albanides. Journal of the Balkan Geophysical Society, Vol. 12, No. 1, December 2009, p.9-30.

Shematska tektonska karta Albabije
Napravljena prema Tektonskoj karti Albabnije, 1:200.000, 1985.
Izvor; FRASHERI, Alfred; BUSHATI , Salvatore; Vilson BARE: Geophysical outlook on structure of the Albanides. Journal of the Balkan Geophysical Society, Vol. 12, No. 1, December 2009, p.9-30.

Vode

Vodotoci

Lumi i Kirit
Lumi i Shalës
Përroi i Lugje
Përroi i Lekajt
Përroi i Fosekut
Përroi i Shehut
Përroi i Grykës së Zallit
Përroi i Pikës
Përroi i Pishës
Përroi i Benës
Lumi i Benës
Lumi i Drinit
Përroi i Thatë

Kayaking to Shala river
Datum objave: 5.10.2021. Autor: Fation Plaku

Navodnjavane terase
U sjevernoj Albaniji je čest slučaj da se uzvodno zahvaća voda iz rijeke i zatim kanalima, koji su napravljeni paralelno s rijekom, odvodi do niže položenih polja radi njihova navodnjavanja.

STANOVNIŠTVO I NASELJA

Cukali je dio područja Dukagjina i izvorno su ga naseljavala katolička plemena Shllaku i Dushmani. Dushmani su se podijelili na bajrake Dushmani i Temali. Alexandre Degrand, konzul u Skadru od 1893. do 1899. i Edith Durham opisali su regiju i njezine ljude kao vrlo siromašne. Živjeli su gotovo isključivo od izrade drvenog ugljena i uzgoja koza. Prema Durham, Dushmani su bili jedno od "najdivljijih" plemena u sjevernoj Albaniji.
Prema popisu iz 1918. godine bilo je više od 2000 pripadnika plemena Shllaku i manje od 1000 pripadnika plemena Dushmani.

Navodnjavana polja uz rijeku Kir u selu Omaraj

Kenge tradicionale e Gurit te zi Shkoder.
Datum objave: 28.2.2009. Autor: Stefan Simoni
Opis: Kenge tradicionale e Gurit te zi Shkoder interpretuar me prefesionalizem nga grupi artistik i komunes Guri i zi. / Tradicionalna pjesma Guri i zi kod Skadra koju izvodi umjetnička skupina komune Guri i zi.

Stanovništvo (plemena)

Shllaku-Mazzreku

Shllak (definitivni albanski oblik: Shllaku), odn. Krahina e Shllakut, regija je sjeverne Albanije, istočno od Skadra čiji je teritorij sinonim za istoimeno povijesno albansko pleme. Pripadnici plemena Shllaku su katolici. Povijesno područje kraja odgovara današnjoj općini Shllak u blizini Skadra. Plemenska regija Shllaka graniči s plemenskim regijama Shkreli, Dushmani i Toplana na sjeveru.

Prema predaji, pleme Toplana (preci plemena Shllaku kao i Gashi), može pratiti svoju lozu sve do 1450. godine kada su na svoje današnje područje stigli s teritorija na kojem se sada nalaze Vasojevići u Crnoj Gori. Tradicija Vasojevića govori o njihovom porijeklu iz srednje Albanije i doseljavanju oko 1450. godine na današnje mjesto. Tako su Nopcsa i drugi došli do zaključka da su u neko doba Vasojevići otjerali prema jugu skupinu predaka Toplane otprilike u to vrijeme.
Prema predaji, koju bilježi Nopcsa, plemenski predak se zvao "Can Gabeti", jedan od četiri brata (drugi su bili osnivači Gashija, Toplane i Megulle). Gabeti, za kojeg se kaže da je bio pravoslavni kršćanin iz Crne Gore, naišao je na izvorno starosjedilačko stanovništvo koje je bilo predak obitelji Kolë Pep Fura i čiji je posljednji muški potomak umro oko 1900. godine. Izvorno stanovništvo Shllakua zvalo se Lorehic i kaže se da je povezano s istoimenom obitelji u Guri i Zi u ravnici Skadra.
Najraniji dostupni zapis o imenu plemena je 'Scelacu' iz 1641. Shllaku potječe od plemena Toplana.
1877. osmanski vojnici iz Shllakua napali su Crnu Goru.
Godine 1922. ovo je pleme imalo 1.500 stanovnika.
Jedna od najpoznatijih osoba iz Shllaka je Bernardin Palaj, franjevac, folklorist i pjesnik.

Pleme Shlaku sastoji se od tristotinjak kuća, svih kršćanskih. To je izdanak plemena Toplana. Trećina živi od drvenog ugljena, a drugi od držanja koza. Vrlo je malo obradive zemlje.
EDITH DURHAM: "Visoka Albanija". London, 1909.

Djelmnia e Shllakut, 1908.
Mladi plemenski vođe iz Shllaka (alb. Djelmnia e Shllakut) 1908. godine. Fotografija je snimljena na području Gegaja u Shllaku u rujnu/septembru 1908. godine; njezin autor je Alexandre Baschmakoff.
Djelmnia je bio skupni pojam za mlade plemenske vođe ili mladež nekog plemena. Institucija djelmnije nastala je posebno u Shali, kada su se mladi plemenski vođe pod Mehmetom Shpendijem suprotstavili autoritetu bajraktara za kojeg su smatrali da predstavlja osmanske interese. Djelovali su kako bi osigurali primjenu plemenskog zakona (kanuna) nad osmanskim zakonodavstvom. Riječ je povezana sa standardnim Alb. djalë, def. djali, plur. djem 'mladost, dečko' (Gheg alb. djelmni, def. djelmnia. standardni Alb. djemuriy dcf. djemuria 'mladost, momci') IZVOR: The Tribes of Albania: History, Society and Culture, Robert Elsie

IZ STARIH ZAPISA

Ivan Jastrebov o ovom predjelu piše da se u stara vremena zvao Masrekovo (tj. zarječje, međurječje), a u njegovo vrijeme se zvalo Postripa, što takođe znači zarječje. Vjerovatno je taj naziv stariji od svih; to je rimski naziv. Masreka je već srpsko-arnautski, a Šlaka su ga počeli nazivati po crkvi Sv. Jakova (Šlak). Kod Farlatija, Illyricum sacrum, t. VII, str. 85., spominje se Masarechius prefekt Zete iz 1417. godine. Očigledno da se tako zvao po predjelu Masareki. On se dobrovoljno potčinio srpskom despotu Stefanu (?) (Massarecus sclacu) Masareka, Šlaka (Špori, Meskala i Gusta su vjerovatno mahale) prema dekretu prvog sabora potpale pod upravu Sopotske biskupije. Hekar je pisao o mnogim starim crkvama i smještao ih u vrijeme srpskog carstva. Po njemu, u crkvi u selu Šlaku (Scelacu) vide se tragovi grubog romejskog živopisa. Jastrebov navodi da spomenuti živopis nije našao.
U selu Špori nedaleko od Masreke žitelji su proslavljali Svetog Nikolu po julijanskom kalendaru. Mazrek se nalazi tamo gdje i Šlak, samo što je Mazrek mnogo niži od Šlaka.
Vau-i-Šlaknut je bio prijelaz na Drimu kod sela Šlaku, koje je na desnoj obali, na južnim padinama planine Cukli. Spominje ga Ivan Jastrebov.
IZVORI
Šlaku. Wikipedija (sr)
JASTREBOV, Ivan: Stara Srbija i Albanija. Službeni glasnik. Beograd, 2018.

Drishti

Kiri

Boksi

Shoshi

Dushmani

Dushmani (tribe). Wikipedia (en)

Povijesni pregled

Planina Cukali gledana s jugoistoka
Autor: Baron Franz Nopcsa (1877-1933)

Krševite planine Cukali. Skica napravljena prema fotografiji; pogled iz doline Gomina u okrugu Puka, 1907.
Autor: Baron Franz Nopcsa (1877-1933)

1925.
U Temalu (selo Telum, Telumi, Telume) rođen je književnik i albanolog Martin Camaj.

Kulturna baština

Pogled sa utvrde Drišt (Kalaja e Drishtit) na dolinu rijeke Kir (Lumi e Kirit)

Most Ura e Mesit

Narodna baština

Tradicijsko gospodarstvo

Maslinici uz rijeku Kir, podno brda Drishta

Priče iz planine

Zapis fra Lovre MIhačevića

Fra. Lovro Mihačević proputovao je južnim dijelom masiva Cukali i ostavio nam slijedeći zapis:

U službenom poslu morao sam proći svu Albaniju, pa se na taj put dadosmo dne 5. lipnja 1907. ja, moj drug o. Severin Lušaj i sluga Kol Paali te provodič Šan Cungeli. Prijedjemo rijeku Kiri, koja je baš taj dan bila nabujala zbog velikih kiša i udjemo u ravnicu Muselim, pa u zaselak Bardanjol, pregazimo potok Todri, zadjemo u ravan Nerfuša i počnemo se penjati na brdo. Sa brda je krasan pogled na grad Skadar i njegovu okolicu, no nama se bilo žuriti i saći u selo Vukjakaj. Nakon dva sata stignemo u selo i župu Masarek, gdje nas je draga srca dočekao i poznatom albanskom gostoljubivošću počastio domaći župnik Lovro Spatari, u koga i prenoćismo. Nedaleko ovoga mjesta bio je grad mletački Komani, gdje se uvelike kopalo zlato i srebro, te se rudokopi još i danas raspoznavaju, a ima tu i ruševina crkava, kuća i t. d., pa se i domaći župnik bavio ovim starinama.
Odavle krenemo dalje u selo i župu Slak, gdje opet prenoćismo. U jutro moradosmo dopustiti, da nas ostavi provodič Sani, pa nam je valjalo uzeti kao provodiča jednu žensku, jer muškarci nijesu smjeli ovuda putovati zbog krvne osvete. Selo leži na podnožju planine Cukali na lijepoj ravnici. Nama je trebalo putovati preko te planine.
IZVOR Fra. Lovro Mihačević: Po Albaniji / Dojmovi s puta. Matica Hrvatska. Zagreb, 1911.

Lovro Mihačević (Kreševo, BiH, 23.7.1856. – 25.11.1920.) je bio bosanski hrvatski katolički svećenik, pisac, albanolog i epski pjesnik. Služio je kao misionar u Albaniji, tečno je govorio albanski i objavio djela o Albaniji (Po Albaniji, dojmovi s puta, Matica hrvatska, Zagreb, 1911.), Crtice iz albaneške povijesti (Sarajevo, 1912.) i Albanski problem i Srbija i Austro-Ugarska (1913.). Jako je utjecao na svog učenika Gjergja Fishtu, poznatog albanskog epskog pjesnika.
Mihačević je pridonio albanskoj kulturi. Djelujući kao misionar u Albaniji, u franjevačkim školama u Trošanu i Skadru, usadio je ljubav prema književnosti i materinjem jeziku svom učeniku, kasnije poznatom albanskom književniku, "albanskom Homeru", Gjergju Fishti.

Po planini i po kraju

DOLINOM RIJEKE KIR

Lugina e Kirit (Dolina rijeke Kir)

Lumi i Kirit (rijeka Kir)

Kir (albanski: Kir ili Kiri) je rijeka u sjevernoj Albaniji koja izvire u albanskim Prokletijama i prvo teče u smjeru jug-jugozapad, a zatim mijenja smjer u jugozapadni te nakon izlaska iz planina ulazi u Skadarsku ravnicu i utječe u Drim na području grada Skadra, podno tvrđave Rozafe.

Brdsko-planinski dio doline rijeke Kir pruža se u duljini nešto više od 20-kilometara od naselja Mes na rubu Skadarske ravnice, uzvodno prema naselju Xhan (Kir) i dalje nastavlja terasama prema izvoru Kira u kraju Xhan (Pult). Dolinu obilježavaju strme litice te različite vrste stijena i rijetke geološke pojave, koje privlače interes znanstvenika.

Albansko pleme ili fis Kiri naselili su ovo područje. Na rijeci Kir, na sjevernim predgrađima Skadra, u naselju Mes, nalazi se poznati stari kameni most.

Pogled na dolinu rijeke Kir sa ostataka utvrde Drisht

Pogled na dolinu rijeke Kir (u njezinom uzvodnom smjeru) s utvrde Drisht

Dolina rijeke KIr

Tok rijeke Kir na području naselja Drisht

Naselje Omaraj u dolini rijeke Kir

Cesta Mes - Prekal
Osuvremenjena dionica ceste u dužini od 15,4 km, koja vodi dolinom rjeke Kir, od sela Mes do naselja Prekal u komuni Postribë, otvorena je 2012. godine.
Stanovnici sela Domen, Drisht, Ura e Shtrenjtë, Prekal, odn. oko 2000 stanovnika koji gravitiraju toj cesti imaju izravnu korist od rekonstruirane ceste. Lokalni stanovnici udaljenijih (u smjeru istoka) općina Pult, Shosh, Shale također imaju koristi jer cestu koriste za povezivanje sa gradom Skadrom. Ovaj segment ceste prva je faza radova na sanaciji ceste kroz Dukagjin, koja se od Prekala nastavlja prema Kiru i ide u predjele Shosha i Dukagjina (Shala). Potpuna izgradnja te ceste omogućiti će brži pristup nacionalnom parku Theth, a također potaknuti razvoj planinskog turizma na tom području. Sanacija ove cestovne osi imala je utjecaj na poboljšanje životnih uvjeta lokalnog stanovništva, uzimajući u obzir da je to jedno od najsiromašnijih područja u Albaniji.

Dionica ceste Mes-Prekal između naselja Lum (Ura e Shtrenjtë) i Logjë / Logjas (Prekal)

Bleran

Bardhaj

Pogled s mosta Ura e Bardhajve (kod Bardhaja) na korito rijeke Kir
Na horizontu se uzdižu masivi Maranajt (lijevo) i Cukali (desno).

Bregu i Kirit (Bardhaj)

Kullajxhi (Bardhaj)

Myselim

BARDANJOLT

Uzvisinu Bardanjolt čine: Bardanjolt i madhe (Veliki Bardanjolt), Bardanjolt i vogël (Mali Bardanjolt).
Veliki Bardanjolt (Bardanjolt i madhe) naziva se još: Bardanjolt, Bardhanjolt, Ledertuka. Koordinate vrha su: 42.0786°N, 19.5812°E. Mali Bardanjolt (Bardanjolt i vogël, Bardhanjolt i vogël); coordinate su: 42.0718°N, 19.5628°E.
Bardanjolt je poznat po teškim bitkama koje su se na njemu vodile prilikom opsade grada Skadra u Prvom balkanskom ratu.

Bitka kod Bardanjolta

Bardanjolt (alb. Bardhanjolt, Bardanjolt, Bardhanjoret) je brdsko zemljište istočno i sjeveroistočno od Skadra, na kojem su se vodile najteže borbe između crnogorsko-srpskih i otomanskih snaga prilikom opsade Skadra u Prvom balkanskom ratu 1912-1913.
Prvi crnogorski napad na Bardanjolt trajao je od 28. do 30.10.1912. i završio se otomanskom pobjedom. Drugi napad na Bardanjolt trajao je od 7. do 9.2.1913. i završio se crnogorskom pobjedom, uz velike žrtve. Trodnevna bitka na Velikom Bardanjoltu od zauzima istaknuto mjesto među bitkama Balkanskog rata. Usporedo s njome, vođena je i bitka na Brdici, drugoj skadarskoj predstraži.

Pozadina

Veliki Bardanjolt je bio jedna od najvažnijih predstraža Skadra. Na položajima su dominirale kote 278 i 185, u vanjskom pojasu obrane skadarske tvrđave. Kote su bile dobro utvrđene i opasane bodljikavom žicom.

Prvi napad na Bardanjolt

Dana 28.10. (15.10. po julijanskom kalendaru) 1912. godine, po prijelazu rijeke Kir, Vučedolska i Nikšićka brigada Zetskog odreda crnogorske vojske krenule su u napad na Veliki Bardanjolt (kota 316), čime je započela bitka za Skadar.
Do samog Bardanjolta došlo se bez otpora. Vučedolska brigada se poslije kraće borbe popela na Bardanjolt, koji su Turci branili sa svega dva tabora (bataljuna) redifa. Oko četiri sata poslije podne otpočela je borba, koja je trajala kratko i svršila se pobjedom Crnogoraca. Turske čete napustile su položaj i pobjegle u smjeru Skadra. Nakion što je Vučedolska brigada uzela Bardanjolt, bilo je naređeno da se postave predstraže ispred brigade, a za to je bio Rudinski bataljon. Nikšićka brigada zanoćila je u zaleđini položaja, u neposrednoj blizini Vučedolske. Toga dana na ostalim djelovima fronta bilo je zatišje.
Skadarski zapovjednik Hasan Riza-paša čim je saznao za pad Bardanjolta odmah je sazvao savjet viših oficira (komandanata odsjeka) i oko 21h svi su kod njega bili okupljeni: Po kratkom objašnjenju, zapovijedio je majoru Asim Beju da uzme tri tabora nizama iz 24. pješačke divizije, tri tabora redifa i dva tabora iz svog gardijskog puka (ukupno 8 bataljona). Uz to sa sobom ima uzeti Drugu brdsku i Prvu poljsku bateriju pa s tom vojskom odmah poći na Bardanjolt sa zadatkom: "Bardanjolt zauzeti po cijenu poslednjeg vojnika, u protivnom izgubili smo Skadar" - rekao je Hasan Riza.
Asim Bej pripremi pokret tako da je već u jedan sat poslije ponoći izišao na Bardanjolt. Crnogorci nisu očekivali ovako brz i silovit protunapad, nego su odmarali pod šatorima, kada Turci iznenada napadoše predstraže Vučedolske brigade koje su bile u logoru u neposrednoj blizini grebena Bardanjoltskog visa. Turci su jakom i dobro uređenom snagom napali Vučedolsku brigadu na terenu koji su dobro poznavali. Bitka je bila žestoka, mrak je stvarao još veću zabunu. Dok se Vučedolci po noći i na nepoznatom zemljištu nisu umjeli snaći, Turci su brzo uspjeli slomiti otpor ove brigade i povratiti Bardanjolt.
Narednih dana vođena je intenzivna bitka tijekom koje je greben Bardanjolta bio predmet otimanja čas otomanske. čas crnogorske vojske. Na kraju, Crnogorci su izgubili trodnevnu bitku, koja je vođena na Bardanjoltu 28, 29. i 30.10. Crnogorski poraz bio je težak. Bilo je bataljona koji su ostali bez oficira, od kojih je neki ranjen a neki poginuo. Vojnika je takođe mnogo bilo mrtvih i ranjenih. Otomanski gubici se procjenjuju oko 600 mrtvih i 1470 ranjenih.
Brajičić smatra da na Bardanjoltu nije nedostajalo požrtvovnosti ali je bitka izgubljena zbog lošeg zapovijedanja, što se naročito odnosi na više starješine (komandante), koji su zapovijedali višim jedinicama. Tijekom bitke su vršeni djelomični napadi pojedinih brigada, pojedinih bataljuna pa i pojedinih četa bez veze sa susjednima. Uz ove pogreške, katastrofu odreda izazvalo je nedostatak artiljerije i mitraljeza, dok su Turci svoju artiljeriju iskoristili do maksimuma.

Sukobi nižeg intenziteta

19.11. zabilježeno je bombardiranje i mjestimična puščana paljba na Bardanjoltu, ali bez pokreta trupa. 20.11. bombardiranje Bardanjolta i puščana i mitralješka paljba s obje strane. 22.11. Bardanjoltski odred ispeo je jednu bateriju na Šiljadiju (vis jugoistočno od Skadra). Toga dana komandant brigade vojvoda Petrović obilazi trupe na predstraži, i tom prilikom kaže da ima pozitivan izvještaj iz Skadra da na Bardanjoltu ima oko 7 do 8.000 pripadnika turske vojske.
Tijekom decembarskog primirja, nema važnijih događaja ni pothvata, samo što su Turci otpočeli s utvrđivanjem Bardanjolta, i dan i noć kopaju rovove, ograđuju žicu, a gotovo svaku drugu noć svira njihova vojna muzika na vrhu Bardanjolta.
19.12. na Bardanjoltu je zabilježeno prepucavanje iz šančeva, i malo rjeđa artileriska paljba.

Drugi napad na Bardanjolt

Po isteku primirja, vrhovna komanda crnogorske vojske odlučuje se za opći napad na Skadar. Za dan općeg napada određen je petak 7.2. (po starom 25.1.) 1913. godine u šest sati ujutro. Glavni napad imao se izvršiti na utvrđenjima velikog Bardanjolta, a na ostalim pozicijama imao se voditi demonstrativni prepad.
Zetski odred je ponovo započeo napad na Bardanjolt 7.2.1913. godine, protiv 6 bataljuna nizama. Bitka je trajala čitav dan, s manjim predahom tijekom noći. Izjutra 8.2. obnoviše se svom silinom artiljerijske aktivnosti te nasta borba u turskim rovovima prsa u prsa. Naređenje toga dana je glasilo: "Bardanjolt valja zauzeti makar i posljednji pao!" Branitelji su u nekim dijelovima bili potisnuti, ali im tijekom dana dođoše svježa pojačanja, i Crnogorci opet bijahu izbačeni iz rovova. Dolazak turske rezerve učini da se borba produži čitavog dana i noći. Po nekoliko puta su Crnogorci uskakali u turski rov i opet iz njega izbacivani. Čitav dan je trajao pokolj hladnim oružjem: bomba, bajunet i kamenje toga dana bila su najjača sredstva za uništavanje ljudskih života.
Osvanu i 9.2. (27.1. po starom), treći dan najteže borbe. Još ni jedan ranjenik ne bijaše ponesen na zavojište, nije se moglo zbog otvorenog terena. Oko 15h Crnogorci učiniše poslednji juriš ka turskim rovovima i poslije kraće borbe turski bardanjolski odred bi razbijen i skoro poništen, uz pogibiju Asim Beja, komandanta turskog Gardijskog puka. U borbama su se posebno istakla dvojica brigadnih komandanata: vojvoda Đuro Petrović i brigadir Vešović. U trodnevnim borbama na Bardanjoltu snage Zetskog odreda pretrpjele su velike gubitke. Crnogorci su imali 4000 mrtvih, ranjenih i nestalih. Turski gubici iznose 1338 ljudi, nejasno je koji je broj mrtvih i ranjenih od toga, ili uključuje samo mrtve.
Dok se odigravala trodnevna bitka na Bardanjoltu dotle je također vođena krvava borba na Štoju, Tarabošu i Brdici. Međutim, jedino je Zetski odred 9.2. uspio zauzeti položaj Veliki Bardanjolt. Ostale snage nisu imale uspjeha. Položaji Štoj i Mali Bardanjolt su ostali u otomanskim rukama. Štojske trupe vodile su demonstraciju kao što je bilo i predviđeno, i te trupe nisu imale mnogo gubitaka. Na Tarabošu su vođene ogorčene borbe, ali se Taraboš nije mogao zauzeti.
Istovremeno, srpske trupe pretrpjele težak poraz u napadu na Brdicu, u noćnim borbama između 8. i 9.2. (26. i 27.1). U ovoj borbi Srbi su imali preko 1500 mrtvih, ranjenih i zarobljenih.

IZVORI
Bitka kod Bardanjolta. Wikipedija (sh)
Radule Simov Brajičić: Moji memoari. Montenegrina.net
Mitar Đurišić: Uloga kralja Nikole u Prvom balkanskom ratu. Montenegrina.net
Vojna enciklopedija, Beograd, 1970., knjiga prva, strana 489.

Na 20-30 metara dva lanca - naši i neprijateljski, oba iznurena i malaksala, na jednom prekidoše borbu kao da smo se pomirili. Na krvavoj zemlji ovladala je hladna grobna tišina, koju prolamahu hiljade ranjenika svojim tužno iznemoglim jaukom. Bardanjolsko stijenje sada je krvavo polje mrtvih! Ni jednog metra zemlje a da na njoj nema komad mrtvog tijela.
RADULE SIMOV BRAJIČIĆ, MOJI MEMOARI

Mes

Most Ura e Mesit

Karta područja uz rijeku Kiri, između Drishta i Mesa
Izvor: OoenTopoMap, 2021.

Pogled iz smjera naselja Mes na rijeku Kir i vrh Maranaj (na horizontu)

Pogled na rijeku Kir i Maranajt (na horizontu) s mosta Ura e Mesit

Zavoj rijeke Kir kod naselja Mes i Boks

Postribë

Postribë je nekadašnja općina u Skadarskom okrugu, koja je administrativnom reformom 2015. godine postala dijelom novoformirane općine Skadar. Godine 2011. u njoj je živjelo 7.069.stanovnika.

Općinu su činila 3 bajraka (alb. fshatrat e Postribes). Više bratstava nastanjenih na jednom području čine pleme - bajrak, kao širu zajednicu. To su:

BAJRAKU I BOKSIT (bajrak Boks)
1. Boksi
2. Dragoçi
3. Kullaj
4. Mesi
5. Myselimi
6. Rrashi
7. Vorfa

BAJRAKU I DRISHTIT (bajrajk Drishti)
1. Drishti
2. Vilzë
3. Ura Shtrejte
4. Domni

BAJRAKU I SUMES (bajrak Suma)
1. Shakota
2. Suma

Ura e Mesit

Ura e Mesit je otomanski kameni lučni most kod sela Mes, oko 8 km (5 km zračne linije) sjeveroistočno od Skadra. To je spomenik kulture u nekadašnoj općini Postribë, koja danas pripada Skadru. Most je također turistički atraktivan zbog svoje lokacije, veličine i izgleda (kamen kao materijal, lukovi).
Most, kojime je premoštena rijeka Kir, izgradio je u 18. stoljeću, oko 1770., Kara Mahmud Bushati, lokalni osmanski paša. Izgradnja se odvijala u 2 faze, gdje je prva faza bila izgradnja samo srednjeg luka i luka uz srednji, a druga faza je uključivala izgradnju ostalih 11 lukova. Namjena mosta je bila povezati grad Skadar s gradom Drishtom i ostalim gradovima sa sjeverne strane rjeke. Dug je 108 m, širok 3,4 metra, visok 12,5 metara. Ima 13 lukova. Najveći luk u sredini raspona je 21,5 m, konstruiran sustavom dvostrukog rebrastog svoda širokim 108 cm. Obala je popločena riječnim kamenjem i neravna, kasnije je pojačana bočnim bastionima izgrađenim od riječnog kamena.i jedan je od najdužih primjera osmanskog mosta u regiji. Izgrađen je kao dio puta koji vodi dolinom Kir, sve do Prištine na Kosovu.

Betonski most 50 metara prema jugu i industrijska ruševina malo dalje u dolini narušavaju pogled na kulturni spomenik. U komunističkoj Albaniji Ura e Mesit bio je često posjećeno turističko odredište, zbog čega je upravo na njegovom istočnom kraju sagrađen kafić, koji je bio propao.
Danas je most ugrožen, jer je s vremenom bio oštećen razornim poplavama, što je rezultiralo štetnim djelovanjem poplavnih voda posebno na lukovima s desne strane, uzrokujući njihovo pucanje. Albanski razvojni fond uložio je 13 milijuna leka kako bi turisti mogli prošetati mostom i pažljivo ga promatrati jer na most nije bilo ulaza.
U 2010. godini pristup mostu je obnovljen, posebice na zapadnoj strani. Prije je uz most bilo dosta smeža - što je bio sučaj kod mnogih albanskih riječnih obala. No, od obnove pristupa mostu, on je relativno dobro održavan, a postavjene su i informativne ploče. U selu na zapadnoj obali sada postoji nekoliko privatnih kafića.

Kako mes na albanskom jeziku znači sredina, mnogi ime mosta prevode kao "Most u sredini" (ima i taj veliki izraženi središnji luk), no most je ime mogao dobiti i prema nazivu obližnjeg maloj sela Mes, na lijevoj obali rijeke ("Meski most")

Ura e Mesit na fotografiji iz 1906. godine
Izvorni naslov: The way to the skreli. Autor: William Le Queux (1864.-1927.), u: An Observer in the Near East

Ura e Mesit; panoramska fotografija mosta

Ura e mesit
Ura e mesit je most koji se nalazi u selu Mes (inače, mesit na albanskom znači srednji), 5 km zračne linije udaljenom od Skadra u smjeru sjeveroistoka. Sagradio ga je u 18. st. (oko 1768. g.) Kara Mahmud Bushati (Mahmud-paša Bušatlija), lokalni otomanski paša. Most premošćuje rijeku Kir. Dugačak je 108 metara i jedan je od najduljih otomanskih mostova u regiji. Sagrađen je na starom putu dolinom Kira od Skadra prema Prištini na Kosovu.

Kaldrmisan pod na mostu Ura e Mesit

Ura e Mesit; pogled na most s južne (lijeve) obale rijeke

Ura e Mesit nad rijekom Kiri; pogled s obale rijeke

PROČITAJ VIŠE
ALBANIA
The Mesi Bridge at Shkodra on the Kir river

In Albania arched bridges, built in various periods, occupy an important place among historic engineering items. In the mountainous country of Albania consisting of valleys and torrential streams, the bridges of stone or with arches were an imperial necessity. These bridges were built as a result of local funding and by the labour of the local inhabitants. The oldest remains take us back to Classical times, to the 1st century BC at the time of the Roman Empire. Because of damaging factors, the stone bridges that survive today in Albania date to the 17th century, when the Balkans were under the protection of the Ottoman Empire. There are so many bridges of different periods, which are protected by the state and have the status of ‘Cultural Monument’. In the north of Albania in the Shkoder region there are several medieval bridges because of the many rivers and streams. In the north-east, a few kilometres from the town of Shkoder on the Kir river, is the Mesi bridge near the village of Mesi, from which it takes its name. This bridge is 130 m long and is one of the biggest bridges in the Balkans. From the outset, the bridge was a colossal construction with its top reaching its full height at the keystone of the main arch. Its origin cannot be older than the 18th century and it is not on the 1688 Carouell map, which includes all the bridges in this region. Various facts link this bridge with the works by the ruler of Pachalik of Shkoder, Mehmed Pacha Bushati (the Elder) in 1768, when he also built the Leaden Mosque in the Shkodra castle. In its ground plan, the Mesi Bridge does not follow a completely straight line, but takes a change of direction of 14 degrees towards the lower side about 5 m to the right of the big arch, enforced by the massive rocks on the river-bed. We can see from its building techniques that the Mesi Bridge has two construction phases. The first phase saw the building of the big central arch and three others alongside, two on the left and one on the right. In the second construction phase, the Kir river flow had outflanked the bridge and therefore the smaller arches were built at either end. Today the bridge consists of 13 arches. The biggest is in the centre, with a span of 21.5 m, created by a double vault rib 108 cm wide. The bank is paved in river stones and is very uneven, later being reinforced with side bastions built of river stone. Technically, the bridge has been damaged over time by devastating floods. Such conditions have resulted in floodwaters cutting away at the arches on the right side. This has caused cracks in the hang of the arch. Even the main arch has suffered from cracks that also jeopardise the bridge’s stability. The consolidation of the piers, the infill of the cracks from below and the creation of a hydrological system on the bridge in case of floods, are seen as necessary conservation actions. Doing these particular and technical works is pressing because of the eventual deterioration of this bridge. Not implementing these works will cause damage to the very existence of this bridge, seen as cultural heritage at risk. We consider that the case of the Mesi Bridge merits being in the 2004 edition of Heritage at Risk ICOMOS World Report of Monuments and Sites in Danger. The Mesi Bridge represents cultural heritage which extends beyond the national dimension. In this aim in mind, it is worth analysing it in the technical reports of international cultural organisations.

IZVOR
ALBANIA The Mesi Bridge at Shkodra on the Kir river. Heritage at Risk 2004/2005. ICOMOS Albania (PDF)

Boks ZASELCI: Boks, Rasek, Kodër-Boks

Pogled iz naselja Boks (na desnoj obali rijeke Kir) na brdo Drishta i na najviše vrhove masiva Cukali (na horizontu)

Rasek (Boks)

Naselje Rasek - zaselak Boksa, na obali rijeke Kir, njezine pritoke Përroi i Reskut i podno vrha Maja Burjgjeve (antene)

Domen ZASELCI: Milàn, Plisht, Pauli, Derraj

Manji dio naselja Domen koji se spušta sve do rijeke Kiri i sjeverno od brda Drishta.

Manji dio naselja Domen koji se spušta sve do zavoja rijeke Kiri, sjeverno od brda Drishta.

KODRA SEMNAT E MESIT

Drisht

ZASEOCI: Hebibaj, Ferip, Sulejman, Drisht

Drisht, karta naselja sa zaseocima
Izvor: Mapcarta.com, 2023.

Hebibaj (Drisht)

Hebibaj (Drisht); polja uz rijeku Kir

Sulejman (Drisht)

Zavoj rijeke Kir
Lijevo, na suprotnoj obali rijeke je naselje Sulejman, zaselak Drishta. U pozadini, nad zavojem rijeke Kir diže se brdo Drishta, s istoimenim naseljem.

Sulejman (Drisht)
Ovaj zaselak Drishta nalazi se na desnoj (sjevernoj) obali rijeke Kir

Ferip (Drisht)

Pogled na Ferip, zaselak Drishta
U sredini se vidi brdo Drishta a iza njega, na horizontu masiv Cukali

Uz rijeku Kir, istočno od zaselka Ferip (Drisht)
Desno od ceste padine su brda Kodra Muzhiles (165 m), a ravno ispred je brdo Drisht (311 m)

Tok rijeke Kiri između zaselaka Drishta: Hebibaja, Feripa i Sulejmana.

Drisht (također Drishti na albanskom) je mjesto u općini (Bashkia) Skadar u sjevernoj Albaniji. Sastoji se od dva dijela: današnjeg sela Drisht na južnoj obali rijeke Kir i kaštela Kalaja na vrdu visokom 311 metara, istočno od njega. Kalaja (na albanskom za "dvorac", "utvrda") sadrži staru gradsku jezgru i ruševine grada Drivasto (koji se u srednjem vijeku nazivao i Drivastum).

Drisht je oko dvanaest kilometara istočno od Skadra na ulazu u planine Dukagjina. Kroz grad je do prije nekoliko desetljeća prolazio trgovački put Skadar-Kosovo uz rijeku Kir.

Trenutno se unutar ostataka zidina utvrde nalazi jedanaest kuća. Mjesto se zove Kala (utvdra/tvrđava). Tu se nalazi džamija iz osmanskog doba koja je stara preko 400 godina. Namaz se obavlja, ali džamiji nedostaje imam. Sve kuće u selu nastanjene su etničkim Turcima muslimanske vjere, s tim što mlađi, za razliku od starijih, više ne govore turski.

Po Drishtu je nazvana titularna biskupija Drivastum. Vatikan je radio s Katoličkom crkvom u Albaniji na planovima da se povijesna osmanska džamija zamijeni crkvom. Kao razlog navodi se da je džamija sagrađena prije 600 godina na temeljima ranije crkve, ali o tome nema dokaza.

Karta brda i dijela naselja Drisht na brdu i unutar ostataka srednjovjekovnog grada
Izvor Open Topo Map, 2022.

Ostaci srednjovjekovnog grada Drisht / Drivast (desno) i po njom prijevoj Qafa Shpatit. Iza prijevoja (u sredini fotografije) je brdo Kodra Cemit (401 m).

Povijesni pregled

Za naselje Drivastum se zna da je postojalo prije desetog stoljeća nove ere. Najraniji tragovi utvrda na području Drišta potječu iz neolitika. Tu su se naselili i Rimljani. od 9. stoljeću utvrda je bila dio utvrđenja Zetske kneževine u okviru Barske biskupije.
Biskupija Drivastum postala je sufraganom Barske nadbiskupije (Antivari) 1089. godine, nakon što je premještena iz nadbiskupije Ragusa.

Sufragan (od srednjovjekovnog latinskog: suffraganeus=pomoćni, koristan, pravo glasa) u katoličkoj crkvi biskup provincijske crkve podređen svom metropolitu (nadbiskupu). Nezavisan u radu unutar svoje biskupije, s jednakim pravom glasa na metropolijskim sinodama. Zbog tog se njegova biskupija zove - sufraganska biskupija, a on sufraganski biskup, ali se tako zovu i članovi svećeničkog kolegija s pravom glasa.

U razdoblju 1081.-1116. Drivastum je pripadao Dukljanskom kraljevstvu.

Godine 1183. srpski Stefan Nemanja osvojio je Drivast i njegovu okolinu.

Godine 1241. grad su opljačkali Mongoli pod Subutajem, dok su napredovali na istok preko Zete, na povratku u svoju zemlju.

Kompleksi utvrda izgrađeni su u 13. stoljeću za vrijeme bizantske vladavine.

Znanstvenici procjenjuju da su Balšići zauzeli Drivast oko proljeća 1362. Međutim, poznato je da su do 1363. osim Drivasta zauzeli i obližnji Skadar.

U 14. stoljeću Drivastum se osamostalio od Skadra kada je grad bio na vrhuncu.

Đurađ II Balšić se 1393. godine, nakon pregovaranja o svom oslobađanju iz osmanskog sužanjstva, potčinio velikom sultanu i predao mu Drivast, Sveti Srđ (na Bojani) i Skadar. Međutim, Đurađ je ubrzo prekinuo svoje vazalstvo prema Osmanlijama i ponovno osvojio gradove koje je predao prije samo nekoliko mjeseci. Godine 1395., znajući da ne može nadživjeti osmanski napad, predao je te gradove, uključujući Drivast, Veneciji u zamjenu za 1000 dukata godišnje.

Preživjele zidine i kule datiraju iz 1396. do 1478. godine iz razdoblja vlasti Venecije.

Godine 1399. građani Drivasta (Drivasto, novo talijansko ime grada) i Skadra digli su ustanak protiv Venecije, ljuti zbog visokih poreza koje su plaćali. Pobuna je trajala tri godine, kada su mletačke trupe uspjele iskontrolirati situaciju. Međutim, područja oko Drivasta i Skadra više nisu priznavala mletačku vlast.

Ljut zbog politike Venecije prema njegovim bivšim zemljama i politike trgovačkog monopola koja je uzrokovala gospodarsku stagnaciju u njegovim lukama, Đurađ II je poslao trupe u svoje bivše zemlje, uključujući i Drivast, čime je prekršio mirovni ugovor s Venecijom. Đurađevo djelovanje navelo je Veneciju na uvjerenje da je on imao glavnu ulogu u dizanju ustanka. Povjesničari nisu sigurni je li ova optužba točna. Turci su također odlučili poslati pljačkaške čete u ove buntovne zemlje.

Godine 1423. srpski despot Đurađ Branković je osvojio Drivast i pripojio ga Srpskoj Despotovini. Potpomognut Osmanlijama, Gojčinom Crnojevićem i Malim Tanušom Dukađinom, Maramonte je opljačkao područje oko Skadra i Ulcinja i napao Drivast 1429. godine, ali ga nije uspio zauzeti.

U kolovozu/avgustu 1442. Venecija je oduzela Drivast srpskom despotu Đurađu Brankoviću. Starosjedioci Drivasta bili su neprijateljski raspoloženi prema napredovanju Albanaca i Srba pa su prihvatili mletačko vrhovništvo samo pod uvjetom da Venecija ne zapošljava albanske pronoere* i da vrati gradsku zemlju koju je srpski despot dao Srbima.

Pronija (Bizant, 11. stoljeće) je bio sustav darivanja državne zemlje, na kojoj žive i rade državni seljaci, istaknutim ličnostima u carskoj službi u svojstvu nagrade za učinjene usluge ili kao preduvjet za vršenje neke određene službe.

Godine 1447. Skenderbeg je od Mlečana zahtijevao da mu daju kontrolu nad Drivastom, zajedno sa zemljama koje su ranije pripadale Leki Zakariji. Međutim, Mlečani su odbili prihvatiti njegove zahtjeve i Skenderbeg je započeo rat protiv Venecije. U ožujku/martu 1451. Lekë Dukagjini i Božidar Dushmani planirali su napasti Drivast pod mletačkom kontrolom. Njihova je zavjera otkrivena i Božidar je bio prisiljen na progonstvo. Skenderbeg je ubrzo preuzeo vlast.

U rujnu 1478. Drivast su zauzeli Osmanlije tijekom žestoke bitke kod Skadra 1478. godine.

Pogled s prijevoja, na ostatke srednjovjekovnog grada Drišta (Drisht / Drivast / Drivasto) i njegov strateški položaj nad dolinom rijeke Kiri i na ulasku iz nizina u planinsko područje

Qafa Shpatit

Pogled iz gradine na dolinu rijeke Kir

Skadar, Drivast i okolna mjesta u Srednjem vijeku
Autor: Bratislav - Sopstveno delo, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=17597308

Porijeklo imena
Ime naselja zabilježeno je na latinskom kao Drivastum. Albanski Drisht potječe od Drivastuma putem albanskih fonetskih promjena. Međutim, primijećeno je da akcenatski obrazac pronađen u Drísht < Drívastum pretpostavlja jadranskog "ilirskog" posrednika.

Statuti Drivasta
Statuti Drivasta bili su najviši oblik izražavanja samouprave u albanskom naselju Drisht tijekom srednjeg vijeka. Pod nazivom "Statuta et Ordinationes Capituli Ecclesiae Cathedralis Drivastensis", bili su jedinstveni po činjenici da je moć upravljanja gradom bila koncentrirana u rukama biskupa katedrale Drisht.

Tanuš Dukađini
Poznat i kao Tanuš Mali (umro prije 1433.) je bio srednjovjekovni plemić, sudionik Drugog skadarskog rata (1419.-1423.).

Tanush Dukagjin, poznat kao Tanuš Mali, bio je albanski plemić, član obitelji Dukagjini, sin Pala Dukagjinija (umro 1393.). Imao je četiri brata: Progon (u. 1394.), Pal II (u. 1402.), Andrea (u. 1416.) i Gjon Dukagjini (u. 1446.).
U siječnju/januaru 1423., tijekom Drugoga skadarskoga rata, Mletačka Republika podmitila je i pridobila Pamaliote na Bojani, a zatim potkupila nekoliko plemenskih vođa u Zeti ili njezinoj blizini: Paštroviće, Gjona Kastriotija (koji su se proširili do predgrađa Lješa/Alessija), Dukađine i Koja Zaharija. Iako nitko od njih nije bio vojno mobiliziran od strane Venecije, oni su napustili redove Lazarevićeve vojske, čime su postali potencijalna opasnost za Lazarevića.
Iako je mletački admiral Francesco Bembo u travnju/aprilu 1423. ponudio novac Gjonu Kastriotiju, Dukagjinu i Koji Zahariji da se pridruže mletačkim snagama protiv Srpske Despotovine, oni su to odbili.
Potpomognut Osmanlijama, Stefan Maramonte je opljačkao područje oko Skadra i Ulcinja, te je 1429. godine napao Drivast, ali ga nije uspio zauzeti. Pratili su ga Gojčin Crnojević i Mali Tanuš. U travnju/aprilu 1429. Tanush je od Dubrovačke Republike primio na dar 120 perpera.
IZVOR Tanuš Dukađini. Wikipedija (en)

Titularna biskupija
Godine 1933. biskupija je nominalno obnovljena kao latinska titularna biskupija Drivastuma (Drivasto na talijanskom). Tu je titulu nosilo nekoliko službenika odgovarajućeg biskupskog (najnižeg) ranga uz dvije nadbiskupske (srednje) iznimke:
Naslovni nadbiskup Traian Crisan (1981.-1990.)
Bruno Bertagna (1990.–2007.) (kasnije nadbiskup)
Naslovni nadbiskup Bruno Bertagna (2007.–2013.)
Paul Tighe (2015. – ...), pomoćni tajnik Papinskog vijeća za kulturu, član Vatikanskog odbora za medije.

IZVOR Drisht.Wikipedija (de)(en)
LITERATURA
Oliver Jens Schmitt: Das venezianische Albanien (1392–1479). U: Südosteuropäische Arbeiten. Band 110. München 2001, ISBN 3-486-56569-9.
Theodor Ippen: Stari spomenici u Albaniji. U: Zemaljska štamparija (Hrsg.): Glasnik Zemaljskog muzeja u Bosni i Hercegovini. Band 12. Sarajevo, Österreich-Ungarn 1900, str. 511–531.

Niz kuća u zapadnom podnožju brda Drisht

Zavoj rijeke Kir podno brda Drisht

Dolina rijeke Kir kod sjevernog podnožja brda Drisht

Pogled na jugozapadni dio brda Drisht. U pozadini se vide najviši vrhovi masiva Cukali s ostacima snijega u proljeće.

Pogled na južni dio brda Drisht. U pozadini se vide najviši vrhovi masiva Cukali s ostacima snijega u proljeće.

Pogled na sjeveroistočnu padinu brda Drishta

Qafa Shpatit

Cesta kojom se u serpentinama uspinje iz doline rijeke Kir na prijevoj Shpatit (qafa e Shpatit) i dalje prema naselju Drisht.

Cesta kojom se uspinje iz doline rijeke Kir na prijevoj Shpatit (qafa e Shpatit) i dalje prema naselju Drisht.

Qafa Shpatit; pogled s utvrde Drisht

Kalaja e Drishtit (Utvrda Drisht / Drivast)

Pogled s ostataka srednjovjekovnog grada na dolinu rijeke Kir

Drivast (lat. Drivastum, Drivastium, alb. Drishti) je bio jedno od glavnih srednjovjekovnih utvrđenja na sjeveru današnje Albanije. Podignut je brdu, visokom 311 metara nadmorske visine, i pravokutnog je oblika, s visokim bedemima i kulama.

Antička ilirska tvrđava, koju su osvojili Rimljani, štitila je put prema Dardaniji, Meziji i Daciji. Sa Sapom i Danjom (Vau i Dejës), ubrajao se u male kasnoantičke episkopske gradove i bio je najvažniji od navedenih naselja u zaleđu Skadra. Kasnije je gradska tvđava s okolicom pripala Istočnom rimskom carstvu.

Drivastska biskupija

Biskupija Drivast (lat. Dioecesis Drivastensis) je bila rimokatolička biskupija u Albaniji. Danas postoji kao naslovna biskupija. Biskupsko mjesto je trenutno upražnjeno.

Drivast (lat. Drivastum/Drivastium, alb. Drishti) je srednjovjekovna utvrda, na sjeveru suvremene Albanije, 15 km daleko od Skadra. U starije vrijeme, u 11. i 12. stoljeću, Drivast se nalazio u Duklji. Na njenom području se nalazila ova biskupija, po kojem je i dobila ime. Bila je jedna od šest biskupija u Albaniji.
Od 1089. Biskupija Drivast bila je sufragan Dukljanske crkve, Barske nadbiskupije.
U to vrijeme su latinski jezik bio jezikom bogoslužja, a pisalo se latiničnim pismom, dok su slavenski jezici bili samo u pomoćnoj funkciji.
Srpski župan Nemanja Nemanja je krajem 12. stoljeća Drivast, skupa sa drugim dukljanskim gradovima, razorio "i pretvorio slavu njihovu u pustoš".

Biskupi

Franjo Crutta, skadarski biskup do 1646., od 1641. apostolski povjerenik za biskupije Drivast i Svač
Jerolim Lučić, od 1636. do 1648.

Ostaci gradine (desno) i po njom prijevoj Qafa Shpatit. Iza prijevoja (u sredini fotografije) je brdo Kodra Cemit (401 m).

Kalaja e Drishtit. Shkoder. Albania
Datum objave: 25.11.2020. Autor: Fation Plaku
Izvorni opis: Kalaja e Drishtit. Shkoder. Albania 800 metra mbi nivelin e detit me një largësi prej 15 kilometrash nga qyteti i Shkodrës ndodhet Kalaja e Drishit, ndër të paktat kala në Shqipëri në të cilat ende banohet. Kalaja e Drishtit është ngritur në shekullin e XIII si një fortesë bizantine dhe mban statusin "Monument Kulture" që nga viti 1948. Ajo u ngrit në periudhën romake si një vendbanim në rrugën Shkodër – Kosovë dhe në antikitetin e vonë ishte njëra prej fortesave zinxhir, të cilat mbronin Shkodrën. Në shek IX Drishti u kthye në një fortifikim të rëndësishëm të mbretërisë së Zetës dhe varej nga Dioqeza e Tivarit. Në vitin 1442 Drishti ra në duar të Venedikut, më pas u mor nga Skënderbeu, dhe më në fund u pushtua nga Turqit në 1478. Kalaja njihej si një qytet që arriti kulmin e zhvillimit në shek XIV derisa arriti edhe pavarësi nga Shkodra. Zona e Drishtit njihet për rëndësinë e saj ekonomike dhe kulturore që në kohët e hershme. Historia është e errët, nuk ekziston ndonjë dokument që të tregojë kohën e themelimit të saj. Duke u mbështetur në gërmimet arkeologjike mendohet se Drishti ka themel ilir ose romak. Brenda mureve të saj gjenden 11 shtëpi të fshatit të cilat formojnë një lagje. Por objekti, edhe pse paraqet vlera studimore dhe turistike, nuk është i mundur të vizitohet për shkak të rrugës tepër të ngushtë e të dëmtuar, e cila bën të vështirë lëvizjen vetëm të këmbësorëve nëpër terrenin e pjerrët malor, ndërsa për mjetet as që bëhet fjalë.

Dolina rijeke Kiri između Drishta i Omaraja

KODRA E CEMIT

Pogled s gradine Drishta na brdo Kodra e Cemit (401 m), koje razdvaja prijevoj Qafa Shpatit.

Omaraj

Polja uz obale rijeke Kir, između Drishta i Omaraja

Pogled iz smjera Drishta uzvodno na tok rijeke Kir, gdje u prvom planu (u sredini fotografjije) dominira brdo s kotama 530, 537 i 630 m.

Ura e Shtrejtë / Ura e Shtrenjtë

ZASELCI: Ura e Shtrenjtë, Rrutaç, Ndërmollas, Mes, Lum

Ura e Shtrenjtë je malo selo u dolini rijeke Kiri. Bio je dio bivše općine Postribë, u okrugu Skadar. Reformom lokalne samouprave 2015. postao je dio općine Shkodër (Skadar). To je vrlo mala i siromašna zajednica koja prvenstveno živi od zemlje. Poljoprivrednici proizvode razne usjeve, od kukuruza i graha do uzgoja stoke.
Uz podršku NVO Oxfam, farmeri su također proširili proizvodnju meda. Med je vrlo aromatičan, jer je njegov izvor mješavina peludi divljeg kestena, kadulje i majčine dušice.
Duboki klanac preko kojeg je nekada vodio veliki kameni most dijeli selo na sva dijela.

Prije više godina voda rijeke je bila toliko visoka da je odnijela taj stari most. Zajednica nije imala sredstava ni novca da ga zamijeni sličnim, pa su sve što su mogli učiniti bilo postaviti usku metalnu dasku koja će služiti kao most. Ali ne samo da je to krajnje nesigurno, nego je i malo korisno kada, u proljeće, topljenje snijega s planine uzrokuje ponovno bujanje rijeke. Voda proguta mali improvizirani most i može ostati tako visoka i do pet ili šest tjedana. Tijekom tog vremena ljudi s jedne strane sela potpuno su odsječeni od ostatka zajednice i vanjskog svijeta.
IZVOR Ura e Shtrenjtë. Wikipedija (sq)

Cesta uz rijeku Kiri

Ura e Shtrejtë, ulaz u naselje

Ura e Shtrejtë

Ura e Shtrejtë, polja uz rijeku

Ura e Shtrejtë. Ostaci kamenog mosta preko rijeke Kir
Izvor: CC BY 2.5, https://en.wikipedia.org/w/index.php?curid=4370491

Ura e Shtrejtë

Polja uz naselje Ura e Shtrejtë

Ura e Shtrejtë

Ndërmollas (Ura e Shtrenjtë)

Mes (Ura e Shtrenjtë)

Lum (Ura e Shtrenjtë)

MAJA SELMUNËS

Prekal

Logjë / Logjas (Prekal)

Dacaj (Prekal)

Most preko rijeke Kir u Dacaju (Prekal)

Maja Selmunës (751 m) iznad zaselka Dacaj (Prekal)

Prekal (Prekal)

Selo Prekal (čita se prekalj), povezano sa srednjovjekovnim plemenom Prekal, udaljeno oko 9 km jugozapadno od središnjeg dijela plemena Shoshi, ponekad se uvrštava pod Shoshi jer većina njegovih obitelji potječe iz Shosha.

Centar naselja Prekal

Prekal, kisha “Sh. Shqurku” (kisha = crkva)
Nazivi drevnih svetišta (svetaca) grčko-bizantskog podrijetla, poput "Shqurku" i danas žive, osobito na sjeveru Albanije.

Prekal u dolini rijeke KIr

Padine masiva Cukali iznad Prekala

Pogled iz Prekala na dolinu potoka Përroi Krajës i vrh Maja Buallit, na grebenu koji povezuje masive Cukalija i planine Shosha

Prekali

Prekali su bili albansko pleme u srednjem vijeku. Njihovo je podrijetlo vjerojatno u gorju Dukagjin u sjevernoj Albaniji. Od 16. stoljeća pleme Prekali postupno je postalo dio drugih zajednica u toj regiji.

Prekali su bili zajednica koja se temeljila na rodbinskim vezama koje se mogu pratiti do jednog praoca. U tom smislu to je bila bashkësi (zajednica bratstava), ali ne i fis, jer da bi pleme bilo fis mora imati isključiva prava zajedničke svojine na određenom teritoriju, koji je dio njihove nasljedne zajednice. Njihovo ime dolazi od albanskog osobnog imena Preka. U katastru mletačkog Skadra postojala su dva sela s imenom Prekal na današnjoj granici Albanije i Crne Gore, a većina njihovih stanovnika držala je patronim Prekali, što je pokazatelj da su sela zajednička naselja ovog plemena. Selo Gaduçi također je uglavnom bilo naseljeno ovim plemenom. Selo Prekali nën shkallë, na čelu s pronojarom Jonemom Prekali, bilo je u blizini rijeke Bojane (alb. Buna) između sela Pentari i Luarzë. Prekali u planinama (Prekali në mal) na čelu s Andreom Prekali nalazilo se na desnoj obali rijeke. Gaduçi na čelu s Gjinom Prekalijem bili su u blizini Velipoje u naselju Malkolaj.

U defteru Skadarskog sandžaka 1485. godine spominje se Prekali raširen po zemljama sjeveroistočno od Skadra i Drivasta (Drishta). Čini se da je selo Gur i Zi u kojem je pleme imalo posjed 1416. godine također dobilo ime Prekal 1485. godine, što je pokazatelj njihovog tamošnjeg naseljavanja. Stoljeće kasnije, u defteru 1582. godine, njihovo selo u blizini ravnice rijeke Bojane pojavljuje se pod dva imena Shul Prekala ili Gjergj Bardhi.

Jedna grana Prekala je početkom 15. stoljeća bila u procesu postajanja feudalne obitelji. Na primjer, u katastru 1416-17 jedan od njih Petro Prekali pojavljuje se kao vojvodski građanin Baleca. Drugi u katastru pojavljuju se kao pronijari koje je Venecija prepoznala u selima tog područja. Pronija (potječe iz Bizanta, 11. stoljeće) je bilo pravo na prihode od posjeda ili od poreza, što ga je car dodjeljivao pripadnicima plemstva, najčešće kao naknadu za vojnu službu.
Mnogi drugi živjeli su u selima širom regije južno od Skadra. Osmanlijsko osvajanje zemlje zaustavilo je taj proces feudalizacije, a isto toliko u sjevernoj Albaniji, njihova je zajednica doživjela ponovnu tribalizaciju društvenih odnosa. U tom razdoblju pojavljuje se selo Prekal koje i danas postoji na obalama rijeke Kir u općinskoj jedinici Postribë. Od pet bratstava ovog sela, Lekçaj (poznat i kao Ulqaj) potomci su osnivača Prekala. Ostala četiri spustili su se iz plemensko-planinske regije Shoshija, koja se nalazi oko 20 km sjeverno od Prekala.

IZVOR Prekali. Wikipedija (en)

Scena iz naselja Prekal

Pogled na Prekal u dolini rijeke Kir, iznad kojega se dižu vrhovi Maja Sukës (852 m; lijevo) i u pozadini Maja Buallit.

Naslovna fotografija
Prekal, pogled na Maja Graditës u planinama Šoša

Shpella e Zhyles
KOORDINATE 42.17805, 19.72031 NADMORSKA VISINA 400 m

Špilja je smještena je uz glavnu cestu u središtu sela Prekal, s lijeve strane korita rijeke Kirit. Ova se špilja sastoji od nekoliko galerija, koje su isprepletene širim prostorima. To je korito privremenog, podzemnog potoka koji se ulijeva u Kir. Ima znanstvene, didaktičke i turističke vrijednosti. Prilično je dobro održavana i vrlo atraktivna za posjetitelje. Ovu špilju možete posjetiti, ako krenete cestom Skadar-Prekal. Zimi je u špilju ulazak otežan.

Otvor špilje Shpella e Zhyles

Pristup vrelu i špilji Shpella e Zhyles

Pristup vrelu u špilji Shpella e Zhyles

Biospeleologija
Tijekom terenskog obilaska zapadnog dijela Balkanskog poluotoka 2016. godine, istraživanja nekoliko špilja i krških izvora otkrila su šest novih vrsta gastropoda (puževi) koji žive u podzemnim vodama i rezultirala su nekim vrijednim faunističkim zapisima. Pet novih vrsta dodijeljeno je rodu Paladilhiopsis Pavlović, 1913., među njima i P. prekalensis sp. n. Upravo je mekušac P. prekalensis sp. n. imenovan prema nazivu sela Prekal, gdje se nalazi lokalitet (špilja Zhyles) na kojemu je otkriven.

Shpella e Zhyles - Prekal Shosh - Dukagjin
Datum objave: 15.2.2021. Autor: Nikolin Guri

PO VRŠNOM PODRUČJU - MALI I CUKALIT

Vrhovi na u masivu Cukali

Maja e Muleqithit, 1735 m
Kota 1578
Maja Grikilit, 1595 m
Kota 1652
Kota 1687
Kota 1652
Maja Cukalit, 1721 m
Kota 1625
Kota 1593
Maja Fezës, 1520 m
Maja e Bardhë, 1544 m
Maja Vilës, 1514 m
Maja Kunorës, 1430 m
Maja Shkezës, 910 m
Maja Qerretit, 1105 m
Maja Suka e Boshnjës, 1154 m

Maja Zezës, 1055 m
Maja Shtaznikut, 1161 m
Maja Skabnit, 779 m
Maja Quklit, 850 m
Maja Qytetit, 702 m
Maja Megullës, 955 m
Maja Balës, 762 m
Maja Razare, 1433 m
Maja Gjatë, 1475 m
Maja Faqes, 1528 m
Maja Stajave, 1024 m
Maja Shene Prene, 690 m
Maja Kobrish, 411 m
Maja Qerpikut, 421 m
Kodra Hardhagrisë, 264 m
Maja Kok, 461 m

Kodra Cemit, 401 m
Drisht, 311 m
Kodra Muzhiles, 165 m
Kodra e Stenit
Maja e Zbuçit, 835 m
Maja e Darçit, 944 m
Maja e Çikokut, 1219 m
Maja e Mullës
Maja e Fangut
Maja e Rahit
Maja e Rrushkullisë
Maja e Sykathit
Kodra e Hebaj

Ukbibaj

Thep (Ukbibaj)

Barcollë

Meltet (Barcollë)

Kroi i Madh (Barcollë)

Pogled na vrhove sjevernog dijela masiva Cukali iz zaselka Logjë / Logjas (Prekal) u dolini rijeke Kir

Pogled iz smjera Drishta na najviši greben Cukalija

Fusha e Liqenit

Između dva glavna vrha Maja e Cukalit i Maja e Meqithit nalazi se na 1323 m nadmorske visine. gotovo kilometar dugačko i do 300 metara široko ravno polje, nazvano Fusha e Liqenit ("Jezersko polje"), koje je proglašeno nacionalnim spomenikom prirode. Smatra se najvećim planinskim poljem u albanskim Prokletijama. Prema usmenim predajama na ovome se polju nekada zaista nalazilo jezero, ali je ono nestalo zbog tektonskih pokreta - ipak ime je ostalo.
Na polju se nalazi česma (slavina) s pojilom.

Veliki dijelovi Cukalija ostali su bez šumskog pokrova zbog nekontrolirane sječe krajem 20. i početkom 21. stoljeća.

MAJA GRIKILIT

Pogled iz Logjasa (Prekal)

Pogled iz Dacaja (Prekal)

DOLINOM RIJEKE DRIM

Vau i Dejës / Vau-Deja (Liqeni i Vaut të Dejës)

Rezervoar Vau Deja (albanski Liqeni i Vaut të Dejës) je najniži rezervoar u nizu od tri stare velike hidroelektrane na Drimu u sjevernoj Albaniji. Izgradnja tri brane započela je 1960-ih. Hidroelektrana je izgrađena između 1971. i 1973. godine, a puštena je u rad 1973. godine. Za stvaranje akumulacije sagrađene su 2 kamene i jedna zemljana brana. Planiranje i izgradnja izvedeni su uz kinesku pomoć.
Snaga pet turbina je oko 250 MW. Vodostaj je 74 m nadmorske visine, najveća dubina vode je 52 metra, kapacitet 319 milijuna kubičnih metara, prema drugim izvorima 680 milijuna kubičnih metara.

U Vau-Deu voda iz Drima teče u još niži rezervoar Spathara neposredno ispod brana, i koristi se za proizvodnju energije u hidroelektranama Ashta 1 i Ashta 2. Tri stare elektrane u Komanu, Fierzi i Vau-Deji obnovljene su posljednjih godina uz inozemnu pomoć kako bi se bolje osigurala proizvodnja električne energije koja je važna za Albaniju.

Obale rezervoara Vau-Dejës oblikovane su nizom mnogih malih uvala. Jezero se sastoji od nekoliko kotlina koje su povezane kanalima. Prvi bazen površine oko 4 četvorna kilometra, nazvan Gjiri i Gomsiqes, leži istočno od glavnog toka odmah iza brane. Glavni tok, širok oko 500 metara, završava oko 5 kilometara nakon brane u središnjem bazenu, veličine oko osam četvornih kilometara. U ovom središnjem dijelu nalazi se i mali otok Shurdhahi, na kojemu se u u antici nalazila gradina nad Drimom, koju su Iliri i Rimljani utvrdili kao dio rimske provincije Dalmacije Superior i koji se razvio u gradić Sarda, i u Srednjem vijeku u biskupiju. U razdobljima od 1967. do 1972. arheološki je ispitano cijelo područje Sarde, jer je pregrađeno jezero potopilo znatan dio nekadašnjih naselja. Iza ovog bazena jezero se u dolini Drima sužava sve dok uskoro ponovno više liči na rijeku. Nekoliko kilometara prije Komana, međutim, postoji još jedan mali bazen u kojem se jezero opet širi na gotovo kilometar.

Drin je pregrađen u Vau-Deji, gdje izlazi iz planinskog područja sjeverne Albanije u obalnu ravnicu. Ukupno su se trebale izgraditi tri brane za zatvaranje raznih usjeka u obalnim obroncima.

Brana Qyrsaq nalazi se u Laç-Qyrsaqu, središtu Vau-Deje. Brana od nasipa stijena duga 375 metara 46 metara je iznad razine temelja i vidljiva visina od 44 metra. Električna kuća nalazi se ispod brane. Na sjevernoj strani nalaze se 3 preljevna vrata za ublažavanje poplava.
Brana Zadeja udaljena je oko pola kilometra sjeverozapadno. Zatvara glavnu dolinu Drima. Brana nasipa stijena duga je 380 metara. Kruna je 59,5 metara iznad razine temelja i 59 metara iznad dna doline. Brana ima dva tunela za zaštitu od poplava.
Brana Rragam nalazi se pet kilometara sjeverno od sela Rragam na istoku Skadra. To je zakrivljena zemljana brana duga 240 metara. Brana doseže visinu od 21 metra iznad razine temelja i 18 metara iznad dna doline. U početku je brana Rragam također imala preljev. Od izgradnje akumulacije Fierza, međutim, rizik od poplava se smanjio, a preljev je uklonjen.

IZVOR Vau-Deja-Stausee. Wikipedija (de)

Rijeka Drin u blizini Vau i Dejësa, jugoistočno od Skadra (prije izgradnje hidroelektrane, op.)
Autor: Baron Franz Nopcsa (1877-1933)

Brana akumulacije Vau i Dejës kod naselja Rragam

Akumulacija Vau i Dejës zapadno od naselja Rragam

Središnji dio akumulacijskog jezera s jezerom Shurdhahi (Ishulli i Shurdhahit)
Izvor: Albinfo, Wikipedija; Liqeni i Vaut të Dejës, ishulli Shurdhahi

Vau i Dejës, hidroelektrana Qyrsaq
Izvor: TorbjørnS - Eigenes Werk, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=48788491

Hidroelektrane na rijeci Drim
Rijeka Drim je izuzetno važna za albansko gospodarstvo, posebno za proizvodnju električne energije. Četiri sustava hidroelektrana proizvode većinu albanske električne energije (snage preko 1200 MW). Umjetno jezero Fierza (albanski: Liqeni i Fierzës) nastalo branom kod naselja Fierzë najveće je umjetno jezero u Albaniji s površinom od 73 km². Na rijeci je izgrađeno i drugo po veličini umjetno jezero. Jezero Vau i Dejës (albanski: Liqeni i Vaut të Dejës) ima površinu od 25 km². Izgradnja elektrane Fierza izazvala je kontroverze 1980-ih. Bez postizanja bilo kakvog dogovora, albanska vlada naredila je da se rezervoar napuni vodom koja je poplavila neka pogranična područja Kosova, tada dijela Jugoslavije. Jugoslavenska vlada protestirala je, ali nije dogovoreno rješenje. Tako danas jezero Fierza dijele Albanija i Kosovo. Tu su još i HE Koman i sustav od dvije HE Ashta.

Brana Zadeja koja zadržava vode Drima i diže se iznad rezervoara Spathara. U pozadini se vide albanske Prokletije (Albanske Alpe).
Izvor: L. Haefner (1996.); Wikipedija

Ashta

Rijeku Drin trenutno koristi i lanac hidroelektrana. Hidroelektrana Ashta posljednja je u ovom lancu i nalazi se ispod HE Vau i Dejës, oko 50 km od izlijevanja rijeke Drin u Jadransko more.

Rezervoar se napaja iz HE Vau i Dejës i iz manjih bočnih dotoka. Prije izgradnje HE Ashta najveći dio vode prošao je bušotinu bez korištenja i odlazio natrag u rijeku Drin, dok je druga količina napajala mali sustav za navodnjavanje.

HE Ashta opskrbljuje električnom energijom više od 100.000 albanskih kućanstava, otvorila je nova radna mjesta i dala pozitivan impuls regiji i zemlji. Budući da je energija vruća tema za Albaniju, izgradnja ove HE jamči pouzdanu opskrbu električnom energijom albanskog elektroenergetskog sustava, smanjuje uvoz energije iz inozemstva i samo umjereno utječe na okoliš. Utjecaj projekta na okoliš gotovo je zanemariv, pogotovo jer HE ne proizvode nikakve emisije.

HE Ashta podijeljena je na dva dijela: električna energija se prvo proizvodi u Ashta I, gdje je rezervoar Spathara sa otpadnim vodama i malim sustavom za navodnjavanje podignut prije tri desetljeća za poljoprivrednu industriju.

Kalaja e Vaut të Dejës

Gradina Vau i Dejës (albanski: kalaja e Vaut të Dejes) nalazi se na brdu iznad naselja Vau i Dejës, unutar koje se nalaze i ostaci crkve svetog Marka (kisha Shen Markut) koja je spomenik kulture Albanije.

Usporedba stanja prije i poslije izgradnje hidroelektrana na rijeci Drim (Drin)

Prikaz na karti toka rijeke Drim (Drin) prije izgradnje hidroelektrana
Detalj stare topografske karte izvornog mjerila 1:100.000; sekcija Skadar 678; Prvo izdanje tiskano 1970., Sadržaj po stanju iz 1963. Albanski teritorij izrađen prema karti 1:50-000, izdanja 1929.-1930.

Kartografski prikaz rijeke Drim i akumulacija na rijeci
Izvor: Open Street Map, 2021.

Vau i Dejës (naselje)

Mjedë (Vau i Dejës)

Mjedë

BOKEVE TE SIPERME / KODRA FRASHËRIT / BOKAT E BARLEJVET

Albanska imenica bokë (f.) znači malo brdo, odn. gola padina planine. Pretpostavlja se da bi riječ mogla potjecati od proto-indoeuropskog bʰoHu, u značenju rasti, nabubriti.

BOKAT E RENCIT (Pobrežje Renca)

Renc (Renci) / Rrencë

Varrezat e Deshmorëve (Groblje mučenika) uz obalu rijeke Kir, jugozapadno od naselja Renc

Tok rijeke Kir između rubnih naselja Skadra i naselja Renc

Gjikaj (Renc)

Pogled iz Gjikaja (Renc) u smjeru Skadra - vide se brda Rozafa i Tarabosh, u pozadini.

Gajtan

Selo Gajtan nalazi se u administrativnoj jedinici Guri i Zi, u općini Skadar. Smješteno je u sjevernom dijelu doline rijeke Drim. Na području oko njega ima starih povijesnih naselja koja potječu iz razdoblja paleolitika. Dokazi za to su predmeti, alati itd. koji su pronađeni na tom području, kao i kasnije srednjovjekovne građevine. Područje obilježava zelenim brežuljkasti reljef a u pozadini se vidi Skadarska ravnica (Nënshkodra). U blizini možete posjetiti stara naselja kao što su: utvrda Gajtan (Kalaja e Gajtanit), gradina Sarda (Qyteza Mesjetare e Sardës) itd.

Selo Gajtan; cesta koja povezuje Guri i Zi s Rrogamom
Mali i Cukalit na horizontu

Shpella e Gajtanit
KOORDINATE 42.063335, 19.574828 NADMORSKA VISINA 72 m

Špilja Gajtan nalazi se u blizini istoimenog sela. To je velika krška špilja, nastala u vapnenačkim stijenama trijasa-jure. Ulaz joj je okomit. U njezinoj blizini nalazi se utvrđeno ilirsko naselje, ali i unutar špilje ima tragova života, životinja, drevne kulture i ljudskog djelovanja. Ovaj geološki spomenik ima znanstvenu, geološku, geomorfološku, didaktičku, povijesnu i geotourističku vrijednost. Proglašen je zaštićenim područjem zakonom br. 626 od 20.12.2002., i može se posjetiti cestom Skadar-Gur i Zi-Gajtan i potom pješačkom stazom.

Gajtan i Sipërm (Gajtan)

Rragam

Naselje Rragam (lijevo) podno brane (u sredini), jedne od više brana koje ujezeruju akumulaciju Vau i Dejës (desno).
Na horizontu desno vidi se masiv Cukalija, a lijevo vrh Maja e Maranaj.

Pogled na Rragam; vrh Maranaj na horizontu

Pogled na Rragam; nazire se minaret ragamske džamije (Xhamia Rragam).

Rrogam, crkva sv. Mihaela Arkanđela (alb. Kisha e Shën Mëhillit Kryeengjëll)

Rragam, crkva sv. Mihaela Arkanđela (alb. Kisha e Shën Mëhillit Kryeengjëll)

Rragam, spust prema dijelu naselja uz akumulaciju Vau i Dejës

Brdo Kodra Kosnës kod Rragama

Pogled na akumulaciju Vau i Dejës kod naselja Rragam

Brana Rragam

Brana Rragam ima visinu od 34 m i dužinu od 320 m. Ova brana ispunjena je lokalnim materijalima od vapnenca i fliša. U ovoj brani nema strojarnice hidroelektrane, već ona služi samo kao prepreka za zadržavanje vode akumulacije.
Brana je sagrađena na mjestu nekadašnjeg prijevoja Bungu (Qafa Bungu).

Kryethi (Rragam)

Gjoç (Rragam)

Sheldi

Markoll (Sheldi)

Palolaj (Sheldi)

Trush (Sheldi)

Guri i Zi

Administrativnoj jedinici Komuna Gur i Zi pripadaju naselja: Gajtani, Ganjolla, Guri i Zi, Jubani, Kuçi, Mazreku, Rragami, Renci, Sheldi, Shpor-Mali i Vukatana

Pogled na selo Guri i Zi; desno se vidi katolička crkva (Kisha Katolike Guri Zi)

Guri i Zi.
Datum objave: 5.1.2020. Autor: Stefan Simoni
Opis: Video me pamje të ndryshme të Gurit të Zi Shkoder Albania.

Guri Zi nga mali.
Datum objave: 29.12.2019. Autor:Stefan Simoni
Opis: Pamje e Gurit të Zi Shkoder nga mali i Sheldisë.

Kërtollaj (Gur i Zi)

Juban

Selo Juban smješteno je u zapadnom podnožju brda Sheldi, u administrativnoj jedinici Gur i Zi u općini Skadar. U selu se nalazi katolička crkva (Kisha e Jubanit / Famullia e Shna Prendes) i uz nju Centar za mlade (Qendra Rinore Juban) te uz glavnu cestu, 200 metara dalje je spomenik Mariji Terezi (alb. Nene Tereza).
Do 2007. u selu Juban živjelo je oko 2380 stanovnika. Stanovnici ovoga sela došli su iz različitih mjesta u različito vrijeme. Za ljude koji su ovdje ranije živjeli nema točnih podataka. Kaže se da je prethodno stanovništvo nestalo u vrijeme epidemije kuge u 18. stoljeću. Za vrijeme turske vladavine u Jubanu je bilo nekih muslimanskih kuća na što ukazuju i toponimi iz 19. i 20. stoljeća. Nakon što su muslimani napustili ovo selo i odselili za Skadar u selu su ostala dva fisa (plemena) u Ferracakeu, i susjedstvo sjeverno od Jubana.

Shpella e Jubanit
KOORDINATE 42.028889, 19.591111 NADMORSKA VISINA 410 m
Shpella e Jubanit (Jubanska špilja) nalazi se oko 1400 m udaljena od središta sela Juban. Nastala je u kršu trijasko-jurskih vapnenaca.. Glavni tunel je dug preko 100 m i prilično je strm. Istražen je 1991. godine, ali još uvijek postoje ogranci koji nisu dobro poznati i neka atraktivna proširenja i mikrooblici s brojnim stalaktitima i stalagmitima. Špilja čini pravi podzemni muzej s brojnim labirintima i prekrasnim krškim oblicima. Ovaj geo-spomenik ima znanstvenu geološku i geomorfološku vrijednost, te didaktičku i geoturističku vrijednost. Proglašena je zaštićenim područjem zakonom br. 626 od 20.12.2002. Do nje se stiže cestom Skadar - Gur i Zi - Juban i potom pješačkom stazom u planinu Sheldia (mali i Sheldisë).

Povijesni razvoj komune Guri i Zi

Povijesni razvoj na području današnje komune Guri i Zi datira se vrlo rano. Prema do sada prikupljenim podacima smatra se da su upravo u Gajtanskoj špilji pronađeni ostaci najranijeg stanovništva u Albaniji. Ovo se razdoblje poklapa s paleolitikom, prije otprilike 1000 stoljeća. Dio otkrića i studija vođenih na ovome području su nalazi fosila izumrlih prapovijesnih životinja, koji su vrlo rijetki.
Paralelno su rađena brojna arheološka istraživanja, a među otkrićima vrijedi spomenuti dva od posebne vrijednosti. Radi se o dva kipa pronađena u selima Guri i Zi i Juban koji datiraju iz 6.-4. stoljeća prije Krista, ali se danas nalaze u muzejima Louvrea i Londona i smatraju se rijetkima u Europi.
Također u selima Gajtan, Rrenc, Juban i Guri i Zi otkriveno je preko 60 starinskih kovanica u 20 različitih apoena, izrađenih u razdoblju 300.-161. godine p.n.e.

Logorec (Juban)

Gjuraj (Juban)

Ferracak (Juban)

Ganjollë

Spathar

Çakaj (Spathar)

MALI I SHELDISË

Mali i Sheldisë, reljef
Izvor: topographic-map.com, 2021.

Brdski vijenac Sheldi, koji je ime dobio prema selu Sheldi, počinje na jugu na području naselja Vau e Dejës i području ispusta voda istoimenog rezervoara, ispred brda Mali i Dejës ili Svetog Marka (Shen Marku) gdje se danas nalaze ruševine srednjovjekovne utvrde feudalca Lekë Zaharija a (Kalaja et Vaut të Dejës), te se nastavlja prema sjeveru do sela Rragam.
Najviši vrh ovoga brda je Maja Shllimit (541 m n.v. prema OpenTopoMap; 574 m prema nekim drugim izvorima). U južnom dijelu brda nalazi se špilja Lareç u kojoj ima stalaktita.
Visoka vegetacija na brdu je nažalost sada gotovo potpuno iskrčena.
Za razliku istočnih padina brda, ravničarska područja u zapadnom podnožju brda imaju veću gustoću naseljenosti, a najveća su naselja Guri e Zi i Jubani.

Mali Sheldisë ima i druge nazive. Marin Barleti, poznat i kao Marin Skadranin (latinski: Marinus Barletius; talijanski: Marino Barlezio; oko 1450–1512. ili 1513), humanist, povjesničar i rimokatolički svećenik (u Skadru), redovnik, slavenskog porijekla, planinu je nazvao Sardonik (Mali Sardonik) prema srednjovjekovnom gradu Sardu (Shurdhah) koji se nalazi na njezinoj istočnoj strani. Jedna od varijanti imena je i Mali Sardonik i Barletit.
Na staroj jugoslavenskoj topografskoj karti (sekcija 678 Skadar, mjerilo 1:100.000) naveden je naziv Jubani.

Pogled na brdo Mali i Sheldisë i naselje Guri i Zi

Pogled na Mali i Sheldisë iz smjera zapada (zapadni rub naselja Renc)

Pogled na planinu Mali i Sheldisë od Gornjoskadarske ravnice - sjeverozapadno od Skadra

Guri Zi Shkoder.
Datum objave: 29.12.2019. Autor: Stefan Simoni
Opis: Pamje e Gurit të Zi Shkoder nga mali i Sheldisë / Pogled na Guri i Zi i Skadar sa planine mali i Sheldisë

Pogled na sjeverne obronke Sheldie iz smjera naselja Rragam

Pogled na sjeverne obronke planine Sheldi iz smjera naselja Rragam

Između Taraboša (Tarabosh) i planine Sheldi nalazi se niz kamenitih brežuljaka, među kojima je najpoznatiji Rozafa. Niz je jugoistočno od Skadra prekinut probojnicom rijeke Kir.

Mazrek

Geraj (Mazrek)

Brahimaj (Mazrek)

Nërsanaj (Mazrek)

Shpor

Kron i Madh

Vukaj

Nasiq (Vukjakaj-Gegaj)

Gegaj (Vukjakaj-Gegaj)

Palaj-Gushta

Koman

Koman (naselje)

Jezero Koman / Akumulacija Koman (Liqeni i Komanit)

Jezero Koman, Komansko jezero ili akumulacija Koman (albanski: Liqeni i Komanit) je umjetno akumulacijsko jezero (rezervoar) na rijeci Drim (alb. Drin) u sjevernoj Albaniji. Jezero je okruženo gustim šumovitim brežuljcima, okomitim padinama, dubokim klisurama i uskom dolinom koju je rijeka potpuno zauzela. Osim Drimom, jezero se hrani njegovim pritocima rijekama Shala i Valbona. Jezero se prostire na površini od 12 km2, a njegova širina je oko 400 m. Najuža klisura, okružena okomitim zidovima kanjona, široka je više od 50 m. Ima najveću dubinu od 96 metara. Rezervoar je formiran između 1979. i 1988. podizanjem brane u blizini sela Koman, visoke 115 m godine.

Kombinacija specifične topografije i hidroloških uvjeta pridonijela je stvaranju različitih staništa. Zlatni čagalj (Canis aureus), crvena lisica (Vulpes vulpes), euroazijski ili europski jazavac (Meles meles), euroazijska vidra, kuna bukva, europski polecat primarni su grabežljivi sisavci. U regiji je primijećen veliki broj vrsta ptica, uključujući običnog vodenjaka, prepelicu, sivu čaplju, euroazijskog grla, velikog pjegavog djetlića i crnoglavog galeba.

Komanskim jezerom svakodnevno plovi više plovila raznih kompanija. Polazne i odredišne točke su Koman (uz hidroelektranu "Koman") na jugozapadnom kraju jezera i Fierze na sjeverostočnom kraju (uz hidroelektranu "Fierze"). Zbog nerazvijene cestovne mreže na sjeveru Albanije, trajektne i brodske linije značajne su za regiju Tropojë i grad Bajram Curri jer ih ove linije povezuju s ostatkom Albanije. Putovanje traje oko dva i pol sata, a popularno je i kod stranih turista. Manji brodovi dovoze ljude i robu u udaljena sela, koja su često udaljena od jezera, a se do njih može doći samo vodom.

IZVOR Lake Koman. Wikipedija (en)

Stari trajekt danas se obično koristi za prijenos raznih vrsta tereta

Područje ušća rijeke Shale (Šalje) u Koman
Autor: Colin Skidmore - https://www.flickr.com/photos/133497397@N02/30522505456/in/album-72157675682024195/, CC BY-SA 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=53183834

Pristanište Koman

Pristanište s pristupnim tunelom, na zapadnom kraju jezera Koman

Karta pristaništa Koman
Izvor: Open Street Map, 2021.

Noviji privatni trajekti na jezeru Koman

Pogled od pristaništa na krunu brane HE "Koman"

Ferry Journey
Datum objave: 25.12.2020. Autor: Doug Spencer
Opis: Ferry Journey Albania

Legendarna "Dragobia"
Dragobia je ime putničkog broda koji već godinama plovi vodama jezera Koman. Ime je dobio prema istoimenom naselju na istočnom kraju ovoga akumulacijskog jezera. Legendarnim je brod postao zbog svoga jedinstvenog izgleda i iz razloga što je preživio i pad komunističkog režima Envera Hoxhe te i dalje plovi istom rutom, zaustavljajući se na najnevjerojatnijim mjestima uz jezero, kako bi pokupio ili ostavio stanovnike koji se po pristajanju broda često nenadano pojavljuju iz guste šikare ili izoliranih kuća uz jezero.
Brod izgleda kao da je upravo izašao iz onih starih jugoslavenskih viceva o albanskim izumima. Gornji dio kupole starog autobusa nasađen na brodski trup, unutar kojega putnici sjede kao u svakom pravom autobusu, gdje čak i šofer kormilari pravim autobusnim volanom, pokazuje svu domišljatost, snalažljivost i improvizaciju albanskog čovjeka u tadašnjim uvjetima opće izolacije i neimaštine. U novije vrijeme putničkom brodu Dragobiji su se pridružili i noviji trajekti, kao i još jedan putnički brod "Annika". Zanimljivo je kako je vožnja novijim brodovima popularnija kod lokalnih stanovnika dok je vožnja "Dragobijom" pravi "mamac" za turiste.

Shpella e Zojës (Marijina špilja)

Skulptura Marije u špilji u blizini pristaništa Koman

Skulptura Gospe Lurdske u Marijinoj špilji (Shpella e Zojës) u blizini pristaništa Koman

19.5.2007. proslavljena je 10. godišnjica postavljanja skulpture "Gospe Lurdske" u špilju Koman (Shpella e Zojës / Marijina špilja). Njezin je kip tamo postavljen nakon nereda koji su se dogodili u Albaniji u ožujku/martu 1997 godine., a 2004. dotadašnji je kip zamijenjen novim i većim. Svake godine vjernici iz Komana i okolice ovamo hodočaste kako bi se pomolili Gospi i zatražili njezin zagovor. Zbog ograničenog prostora dio vjernika svečanu misu prati s vode (trajekt i dr. plovila). Nakon mise slijedi 30-minutna vožnja trajektom uzvodno do otoka u jezeru Koman, koji je imenovan Otokom mira (alb. Ishullli i Paqes).

Hidroelektrana Koman (Hidrocentrali i Komanit)

Benë

Qerret

Marsholl (Qerret)

Vilë

SJEVEROISTOČNI DIO (Dushmani / Temal)

Lumi i Shalës / Rijeka Shala

Guri i Leke / Gurri i Lekës (Pepsumaj)

Zaselak Pepsumaja; naseljen pripadnicima plemena Shoshi.

Malagji-Kajvall

Darcë (Malagji-Kajvall)

Kajvall

Kajvall (Malagji-Kajvall)

Paln (Malagji-Kajvall)

Telumë-Kllogjena

Kllogjen

Kllogjenë (Telumë-Kllogjenë)

Telum

U Telumu je rođen Martin Camaj (21.7.1925–12.3.1992), albanski folklorist, lingvist i pisac. Smatra se jednim od najznačajnijih pisaca albanske proze. Njegov roman Rrathë (hrv. Krugovi) drži se prvim pshiloškim romanom u albanskoj književnosti.

Martin Camaj rođen je naselju Telum u Temalu, u Skadarskom distriktu Skadarskog okruga u sjeverozapadnoj Albaniji . Prvo je studirao na isusovačkom Saverijanskom kolegiju u Skadru, a potom na Sveučilištu u Beogradu. Kasnije je Camaj radio kao profesor albanskog jezika na rimskom Sveučilištu Sapienza, gdje je 1960. godine završio poslijediplomski studij lingvistike. Godine 1957. postao je glavni urednik albanološkog časopisa Shejzat, koji je izlazio u Rimu. Godine 1961. nastanio se u Münchenu i prvo radio kao lektor na Sveučilištu Ludwig Maximilian u Münchenu, a 1964. stekao je naslov Privatdozent. Godine 1970. stekao je profesorsko mjesto i do 1990. godine bio je profesor albanologije na istom sveučilištu. Nastanivši se 1970-ih u Lenggriesu u Bavarskoj, tamo je i umro 12.3.1992. godine.

DJELA
Camajeva djela vrte se oko tema poput gubitka i potrage za tradicijom te usamljenosti koju donose buduće promjene. Njegove prve pjesničke zbirke Nji fyell ndër male (Flauta među planinama) i Kanga e Vërrinit (Pjesma nizinskih pašnjaka) objavljene su u Prištini 1953, odnosno 1954. godine; obje su nadahnute autorovim rodnim mjestom u gorju sjeverne Albanije i izvršile su značajan poticaj za razvoj albanske poezije na Kosovu ranih 1950-ih godina. Njegovo prvo veliko prozno djelo bilo je Djella, objavljeno u Rimu 1958. godine. Sljedeći roman, Rrathë (Krugovi) objavljen je u Münchenu 1978. godine. Za Krugove, koji su njegovo najveće djelo, trebalo je Camaju petnaest godina da bi ga dovršio i taj se roman smatra prvim psihološkim romanom napisanim na albanskom jeziku. Roman je podijeljen u tri kruga: voda, vatra i krv, koji simboliziraju metafizičke i socijalne teme koje se ponavljaju. Godine 1981. objavljena je zbirka pod nazivom Shkundullima (Trešenje), koja je obuhvaćala pet kratkih priča i jednu Camajevu predstavu. Njegov posljednji roman, Karpa, objavljen 1987. godine u Rimu, distopijsko je djelo smješteno u 2238. godinu.

IZVOR Martin Camaj. Wikipedija (hr)

POVEZNICA
Nji fyell ndër male (Priština, 1953) (PDF)

Arrëz

Dushman (Arrëz)

Peplekaj (Arrëz)

Praktično

IZVORI I LITERATURA

FRASHERI, Alfred; BUSHATI , Salvatore; Vilson BARE: Geophysical outlook on structure of the Albanides. Journal of the Balkan Geophysical Society, Vol. 12, No. 1, December 2009, p.9-30. (PDF)

Sažetak; The Albanides represent the assemblage of the geological structures in the territory of Albania. This paper presents a review of the existing seismological, reflection seismic, gravity, magnetic, electrical, and geothermal information, and relates them to the geological structure of the Albanides. Two major paleogeographic domains form the Albanides. The Internal Albanides belong to the Subpelagonian Trough. The External Albanides develop out of the Western passive margin and continental shelf of the Adriatic plate. Regional gravity anomalies are attributed to the depth variation of the Moho discontinuity, and the block structure setting of the crust. The Albanides are interrupted by a system of longitudinal fractures in NW - SE direction and transversal fractures. Intensive Bouguer anomalies and turbulent magnetic field with weak anomalies characterize the ophiolithic belt of the Internal Albanides. These data favor the allochton character of ophiolites. The Internal and the External Albanides show a nape character. A common feature of Ionian and Kruja structural belts in External Albanides is their Westward thrusting. Two tectonic styles are observed in the Ionian zone, namely duplex and imbricate tectonics. Miocene and Pliocene molasses of Peri-Adriatic Depression cover the Western part of Ionian zone.

GREGO, Jozef; GLÖER, Peter; ERŐSS, Zoltán; FEHÉR, Zoltán: Six new subterranean freshwater gastropod species from northern Albania and some new records from Albania and Kosovo (Mollusca, Gastropoda, Moitessieriidae and Hydrobiidae). Subterranean Biology 23(2):85-107. October 2017 (PDF)

Sažetak; During a field trip to the western part of the Balkan Peninsula in 2016, investigations of several caves and karstic springs revealed six new gastropod species living in subterranean waters and resulted in some noteworthy faunistic records. Five of the new species are assigned to the genus Paladilhiopsis Pavlović, 1913, namely P. prekalensis sp. n., P. lozeki sp. n., P. szekeresi sp. n., P. wohlberedti sp. n., P. falniowskii sp. n. and one to the genus Plagigeyeria Tomlin, 1930, namely P. steffeki sp. n. New Albania and Kosovo distribution records are given for Iglica illyrica Schütt, 1975, Plagigeyeria zetaprotogona Schütt, 1960, Vinodolia matjasici (Bole, 1961), and the first georeferenced record is given for Saxurinator schlickumi Schütt, 1960. The most important environmental factors influencing habitat selection of these subterranean freshwater gastropods are briefly discussed.

Maja e Cukalit and Maja e Muleqithit. Palm Tree Productions

Kontaktirajte administratora stranice - Contact the Website administrator

Imate li bilo kakve komentare, ispravke, mišljenja ili priloge o ovoj stranici?
Molimo pošajite ih putem slijedećeg obrasca ili direktno na adresu elektroničke pošte: E-MAIL
Navedite o kojoj se planini ili temi radi. Ovisno o Vašoj želji, Vaš identitet u objavljenom tekstu (prilogu) može biti prikazan ili neobjavljen.
ODGOVARAM NA SVAKI UPIT!
Ukoliko ne dobijete odgovor, molim Vas pišite direktno na slijedeću adresu: papaczg@hotmail.com

INDIVIDUAL VISITORS SINCE JANUARY 14TH, 2019

Ova web-stranica se financira samo vlastitim sredstvima. Ako želite malim prilogom financijski pomoći njezin rad i opstanak, molim Vas da to učinite putem usluge Pay Pal. Puno Vam hvala!

This web-page is financed only by my own personal sources. If you would like to help its functioning with a small donation please be kind to do it over Pay Pal. Thank you a lot!

Svi materijali (tekstualni, kartografski, fotografski, audio i video) kojih je isključivi autor DINARSKO GORJE mogu se slobodno preuzimati, bez ikakvih dodatnih uvjeta. Radi se o materijalima na stranici uz koje nije posebno navedeno tko je njihov izvor ili se iz samog sadržaja to ne vidi. Ukoliko želite koristiti pojedine sadržaje sa stranice, a u dvojbi ste o njihovu porijeklu, molimo da kontaktirate DINARSKO GORJE.

All materials (textual, cartographic, photographic, audio and video) of which the sole author is DINARSKO GORJE WEBPAGE (Dinaric mountains) can be freely downloaded and used without any additional conditions. These are materials on the site where their source or author is not specifically stated. If you want to use some content from the site, and you are in doubt about its origin, please contact the Website administrator.

PLEASE, KEEP OUR ENVIRONMENT CLEAN!