ZEMLJOPIS / GEOGRAFIJA
Geologija i reljef
|
Planine su dominantan oblik reljefa u Moravičkom kraju, a vremenom nastanka, geološkim sastavom i smjerom pružanja pripadaju dinarskom tipu planina.
Vrtače su stalni pratitelj krških terena porječja Moravice, samo su na raznim vapnenačkim partijama različite učestalosti, oblika i položaja. Predjel Lise se sastoji od gornjokrednih vapnenaca s tankim pokrivačem laporca i pješčenjaka flišnog habitusa. Dio vapnenačke ploče Mučnja je između njegovog najvišeg vrha (1534 m) i kote 1424 m toliko izražen vrtačama da daje utisak divljeg predjela. Geološka građa prostora Moravičkog kraja je vrlo raznovrsna; na tako malom prostoru zastupljene su stijene od starijeg paleozika, pa do holocena. Najveće rasprostiranje ima paleozojska, a potom trijaska grupa. Paleozojsku grupu stijena tvore karbonske i permske tvorevine koje su ogromne debljine i dostiže najveću debljinu na Goliji, u odnosu na sve druge stijene. U donjem dijelu karbonske serije prevladavaju i gotovo jedino se javljaju filiti i argilošisti, dok su u gornjem dijelu ove stijene rijetke, a njihovo mjesto zauzimaju pješčenjaci raznog sastava, obično vrlo liskunoviti (liskun = tinjac; slojeviti silikat ili filosilikat), sive boje.
Trijas - obuhvaća prostrani zapadni dio porječja, zapadno od linije Mučanj-Malič. Od svih trijaskih tvorevina najzastupljeni su u gornjem toku Lučke Reke dijabaz rožnjačke formacije koje su predstavljene kvarcnim pješčenjacima crvene i sive boje, serijom glinovitih pješčenjaka i pjeskovitih glinenaca finog zrna i crvene boje. Kreda – pored paleozojskog i trijaskog pojasa pruža se u sjeveroistočnom dijelu sliva Golijske reke pojas vapnenačke grede. To su ovdje samo obodni dijelovi znatno prostranijeg krednog područja koji se iz susjednih porječja uvlači u ovu zonu. Eruptivne stijene – u golijskom dijelu sliva eruptivne stijene su relativno česte i predstavljene su poglavito dacitima i njihovim tufovima. Daciti probijaju karbonske i permske tvorevine. Tako na Jankovom kamenu, Prijekom brdu i Trubi probijaju permski pješčenjaci i konglomerati. Na njihovom dodiru s paleozoikom zapažene su pojave kontaktnog matamorfizma. IZVOR Moravica - Moravička opština |
Podzemni reljefni oblici
Jedna od zanimljivosti reljefa je i Hadži Prodanova pećina. Ona se nalazi u gornjem dijelu Raščićke reke. Usječena je u trijaske vapnence koji su ispresjecani dijaklazama. Njena glavna obilježja su veliki salijevi od bigra (sedre), debeli i kratki stalagmiti i mnogi presjeci. |
PRIRODA
|
Bogate su šumama, proplancima, pašnjacima, hladnim izvorima, bistrim rečicama i čistim vazduhom, divljim voćem, raznom divljači i šumskim plodovima. Pogodne su za izlete, lovni, zdravstveni, zimski i seoski turizam. Zastupljene su, kako četinarske, tako i lišćarske vrste drveća u čistim i mešovitim sastojinama sa veoma bogatim fondom vrsta drveća. Od četinara se javljaju smrča, jela, beli i crni bor, duglazija, ariš i dr, a od lišćara su zastupljeni bukva, cer, grab, kitnjak, breza, jasika kao i plemeniti lišćari javor, jasen, brest, divlja trešnja i dr.
Na teritoriji opštine Ivanjica se nalaze Park prirode «Golija» i Rezervat biosfera «Golija – Studenica», koji su 20. 07. 2001. godine Uredbom Vlade Republike Srbije proglašeni kao zaštićena prirodna dobra od izuzetne vrednosti. Šume ovoga kraja su bogate u fitocenozama koje se mogu koristiti za sakupljanje lekovitog bilja, a obiluju i šumskim plodovima kao što su borovnica, jagoda, kupina, malina i sl. Zastupljen je i veliki broj jestivog bilja, bogate su i sa krupnom i sitnom divljaću, što otvara mogućnost za lovni turizam. |
STANOVNIŠTVO I NASELJA
Povijesni pregled
|
IZVOR Službena stranica Opštine Ivanjica
Moravički kraj u davnoj prošlosti Moravički kraj bio je naseljen još u davnoj prošlosti. Pronađeni su razni predmeti iz tog davnog doba, izrađeni od kamena. Ljudi u to vreme nisu znali za metale, već su svoje alate i oružje izrađivali od kamena. U selu Kosovici nađena je kamena sekira iz tog doba. U Gornjem Radaljevu nađen je nož sa dva sečiva, od kremena. Nož se nalazi u Prilikama. Iz “bakarnog” doba nađen je jedan bakarni vrh od koplja u selu Crnjevu. Takođe je nađen jedan bronzani mač i bronzana sekira u selu Raščići, bronzano koplje u Kušićima, ispod Javora. Starosedeoci u Moravičkom kraju Prvi narodi, koji su naseljavali ovaj kraj, a za koje istorija zna, bili su Dardanci. Njih su odavde potisli na jug Tračani. Tračane su potisli Iliri, koji su u ovim krajevima živeli dugo vremena u dobro organizovanoj državi. Nađena su i neka njihova naselja, između ostalih jedno veće u dnu Priličkog polja, u selu Donje Radaljevo. Ilire su pokorili Rimljani i dugo vladali ovim krajem. U našem kraju ima dosta ostataka iz doba rimske vladavine. Veruje se da su Rimljani počeli da koriste crveni peščar na prostoru od Čemernice do Javora kao gvozdenu rudu. U Jovančića potoku, kod Bukovice, nađen je jedan mermerni spomenik nekog rimskog, opštinskog starešine. Spomenik se sada nalazi u Beogradu na čuvanju. Smatra se da imena – Loret (brdo), Negrišori (selo), Betulica (Brezova) selo i dr. vode poreklo iz rimskog doba. Postoji i jedna zbirka kovanog novca, od 30 komada iz III i IV veka, nađena i prikupljena u ovom kraju. U toj zbirci nalazi se i jedan srebrnjak od 32 grama. Vizantinci (Grci) u ovim krajevima, živeli su samo po gradovima. Izvan gradova živeli su pokoreni drugi narodi. U mnogim našim selima postoje stara groblja, koja naš narod pogrešno naziva “Grcka groblja”. To su groblja nasih predaka, raznih srpskih plemena. Doseljavanje Slovena u moravički kraj Stari Sloveni doselili su se u naš kraj krajem VI i početkom VII veka. Oni su bili vredni, radni, dobroćudni i miroljubivi. Bavili su se stočarstvom, zemljoradnjom, pčelarstvom i lovom. Ona slovenska plemena koja su se naselila oko Moravice, Studenice i Uvca bila su međusobno srodna. Imala su zajedničko plemensko- rodovsko društveno uređenje. Plemenom je upravljao Čelnik. Više srodnih plemena udruživalo se u župu, kojom je upravljao Župan. Više župana udruživalo se i biralo najhrabrijeg i najpametnijeg župana za kneza – Velikog župana. Osnivanje prvih država Iako su bili miroljubivi, naši preci voleli su da budu slobodni. Međutim, posle njihovog naseljavanja u ove krajeve, na njih su često napadali Mađari, Bugari, Vizantinci i drugi narodi. Da bi se zaštitila od njihovih napada i da bi bila slobodna, plemena naseljena u Moravičkom kraju udružila su se i prva osnovala svoju državicu pod upravom kneza. To se dogodilo još u početku VIII veka. Sedišta knezova bila su u ovom kraju oko reke Moravice i Studenice do Lima. Kao sedište tih knezova pominju se ova mesta u vizantijskim i rimskim zapisima: “Megiretus”- što neki tumače kao Međurečje, grad Destnik, nazvan po knezu Desti, a nalazio se ispod Golije. Posebno se pominje grad Dresnik ili Dreznik, opet u ovom kraju. Gde su sve bila sedišta srpskih župana – knezova u to vreme nije poznato, no da su bila oko gornjih tokova Studenice i Moravice, to je potpuno pouzdano. Od svih ovih knezova najviše je ostalo zapisa o knezu Časlavu Klonimiroviću, koji je osvojio vizantijski grad Ras, jugoistočno od Golije i u njega preneo svoje sedište. Pored Časlava, Vizantinci mnogo pominju i kneza Vukana iz stare srpske kneževske dinastije. On je vladao od 965 – 999. godine. Ratovao je neprekidno sa vizantijskim carem Vasilijem. Proširio je svoju državu sve do Lipljana na Kosovu. Vukan je premestio svoje sedište iz Rasa ponovo na južnu stranu Golije. |
Priče o kraju
|
RTB Muzički intermezzo - Moravički kraj
Datum objave: 24.2.2011. Postavio: Marko Randjic Opis: Muzički intermezzo Radio televizije Beograd sa motivima iz moravičkog kraja |
Ivanjica
|
2008. Ivanjica na RTS-u - 1. deo
Postavio: Marko Randjic Datum objave: 20.8.2013. Opis. 2008. Prvi deo dokumentarnog mini-serijala o Ivanjici od dve epizode, u produkciji Radio televizije Srbije |
2008. Ivanjica na RTS-u - 2. deo
Postavio: Marko Randjic Datum objave: 20.8.2013. Opis. 2008. Drugi deo dokumentarnog mini-serijala o Ivanjici od dve epizode, u produkciji Radio televizije Srbije |
2007. Ivanjica - promotivni film 2
Autor: Marko Randjic Datum objave: 21.8.2013. Opis. Promotivni film o Ivanjici za Sajam turizma 2007. godine |
|
Kulturista ep. 55 - Ivanjica, Nušićijada i ostale priče
Datum objave: 3.9.2021. Autor: Kulturista / Coolturista |
Hadži Prodanova pećina
|
Hadži Prodanova pećina ili Prirodni spomenik Hadži Prodanova pećina je prostran, horizontalan, radijalno razgranat podzemni oblik krškog reljefa. Hadži Prodanova pećina je arheološko paleolitičko nalazište i spomenik prirode koji se nalazi u selu Raščići nedaleko od Ivanjice. Ova pećina je stanište za koloniju ugrožene vrste slijepih miševa. Sama pećina i kolonija slijepih miševa je ugrožena radom obližnjeg kamenoloma koji nema dozvolu za rad.
Unutrašnjost pećine
Autor: Marko Randjic - Sopstveno delo, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=132377106 Geografski položaj i površina. Pećina se nalazi na oko 600 m n.v. u jugozapadnoj Srbiji, u selu Šume, zaseok Raščići. Od Ivanjice je udaljena 7 km (na cesti za Guču). Površina koja je zaštićena iznosi 7 hektara, 12 ari i 47 kvadratnih metara. Pećina je ugrožena radom obližnjeg privatnog kamenoloma.
Osnovni podaci o pećini. Sastoji se iz ulaznog kanala, središnje dvorane i zrakasto raspoređenih bočnih kanala. Ukupna dužina kanala iznosi 420 m. Pećina je stanište velike kolonije slijepih miševa. Sve četiri prisutne vrste šišmiša zaštićene su Pravilnikom o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva. Hadži-Prodanova pećina je dobila ime po Karađorđevom vojvodi Hadži-Prodanu Gligorijeviću, koji je tijekom srpskog ustanka 1814. godine, poznatog kao Hadži Prodanova buna preuzeo vodstvo protiv turske odmazde i u pećinu sklanjao zbjegove. Arheološka istraživanja. Zaštitna iskopavanja započela su 2003. godine s namjerom da se obnovi crkva Svetog arhangela Mihaila koja se nalazi ispred pećine. Prilikom radova na uređenju ulaza u pećinu otkriveni su ostaci prapovijesne keramike i pleistocenske faune. Cilj iskopavanja bio je provjera stratigrafskog položaja nalaza. Iskopavanja su vršena na površini od 16 m², početku pećinskog hodnika i na platou ispred pećine. Istraženo je pet slojeva, u kojima su pronađeni ostaci špiljskog medvjeda, vuka, kozoroga i raznih glodavaca i ptica. Većina paleolitičkih nalaza otkrivena je na platou ispred pećine. Prilikom iskopavanja u površinskom sloju i recentnom ukopu na samom ulazu u pećinu nađeni su fragmenti keramike iz starijeg željeznog doba (Basarabi kompleks), zatim u geološkom sloju 2. utvrđeni su okresani kameni artefakti koji pripadaju gravetijenskom ili epigravetijenskom tehnokompleksu i pripadaju vremenu 20. ili 10. milenija p.n.e.(mlađi horizont), u geološkom sloju 5, ispitanom na površini od svega 2 m, otkriveni su nalazi srednjeg paleolita i nije mlađi od 40. milenija p.n.e.(stariji horizont). Svi nalazi su vrlo značajni jer pripadaju periodima koji u Srbiji nisu dovoljno istraženi, tj. radi se o nalazima koji su tipični za razdoblja i kulture kojima pripadaju (musterijen, gravetijen/epigravetijen). Nalazi od kristala kvarca nisu karakteristični, kako za srednji tako i za rani gornji paleolitik pa bi Hadži-Prodanova pećina mogla predstavljati jedno od najstarijih nalazišta u svijetu na kome se javljaju artefakti od ovog materijala. Godine 2004. su nastavljena istraživanja od strane iste ekipe i tom je prilikom pronađeno oko šezdesetak predmeta starih od 40.000 do 45.000 godina p.n.e. U pitanju su ostaci materijalne kulture neandertalaca. Većina pronađenih alatki je napravljena od kvarca. Pronađeni su kristali kvarca što je rijetkost u Evropi, kao i alatku od gorskog kristala koja je svjedočanstvo o duhovnom životu neandertalaca tj. o njihovom osećaju za lijepo. Paleolitički nalazi. Pećina je bila privremeno stanište lovaca-neandertalaca i pećinskog medvjeda čija su lubanja i brojne kosti i zubi pronađeni u pećini. U pećini je otkriveno ukupno 16 nalaza. U sloju 5 otkrivene su postruške i artefakti od kvarcita, dva odbitka i jedan ramenasti strugač. U sloju 2 otkriveni su gornjepaleolitički nalazi: oruđe sa strmo retuširanim hrptom, oruđe s retuširanim prelomom i retuširane i neretuširane lamele i odbici, koji su datirani u gravetijen (Gravettien je kultura mlađega paleolitika nazvan) ili epigravetijen. U srednjopaleolitičkom sloju otkriveni su predmeti od čistog kvarca: mali kristal i postruška. Hadži Prodanova pećina predstavlja uz Šalitrenu pećinu jedini gravetijenski, odnosno epigravetijenski lokalitet u brdskoplaninskim oblastima središnjeg Balkana. Geološka građa. Na širem području Spomenika prirode Hadži-Prodanova pećina prisutne su metamorfne stijene paleozojske starosti, sedimentne stijene gornjokredne starosti i kvartarne tvorevine pretežno u vidu aluvijalnih naslaga. Najrasprostranjenije stijene su filitomikašisti, albit-sericitski škriljevci i sericitksi škriljevci starosti donjeg i srednjeg karbona. Vapnenci ovog područja su u sprudnom režimu sedimentacije i mogu se izdvojiti tri superpozicijska člana:
Speleomorfološka obilježja. Hadži-Prodanova pećina se odlikuje složenom morfologijom s više bočnih kanala u različitim razinama po čemu odgovara tipu složene, razgranate pećine. Ispitana dužina pećine je oko 400 metara i sastoji se od dvije razine. Donji nivo pored glavnog ima i dva sporedna kanala. Gornji nivo počinje iz dvorane glavnog kanala i ispunjen je raznobojnim i raznovrsnim nakitom. Pećina se sastoji se iz:
IZVORI Hadži Prodanova pećina. Wikipedija (sr) i Turistička organizacija Ivanjica Crkva Svetog Arhangela Gavrila
Crkva Svetog Arhangela Gavrila ispred pećine bila je porušen pa ponovno sagrađena. Prvi puta sagrađena je 1809. godine i posvećena Arhangelu Mihailu, a nazivaju je još i "Adžijina" crkva. |
Biospeleologija U Hadži-Prodanovoj pećini je, ekipa studenata na čelu s profesorom Biološkog fakulteta Beogradskog univerziteta dr Božidarom Ćurčićem, pronašla 25 novih vrsta pećinskih životinja (insekata), koje u svijetu, ili nisu poznate ili su rijetke. 
Unutrašnjost pećine
Autor: Marko Randjic - Sopstveno delo, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=132377112 
Crkva Svetog Arhangela Gavrila
Autor: BrankaVV - Sopstveno delo, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=127197195 |
|
Iznad vrha Vršak u selu Lisa (Above Vršak Peak in the village of Lisa)
Autor: Marko Randjic Datum objave: 12.11.2024. Opis. 23. 03. 2024. Iznad vrha Vršak (908m) u selu Lisa / Above Vršak Peak (908m) in the village of Lisa Australijska kompanija "Bindi Metals" (https://www.bindimetals.com.au/) nedavno je ušla u proces prijave za dobijanje licence za rudnik Lisa . Projekat Lisa obuhvata 30 kvadratnih kilometara, a predsednik "Bindi Metals"-a, Edi King, očekuje da licenca bude odobrena do kraja godine. Sem antimona, ovde bi se kopalo zlato i srebro, jer je prisustvo ovih metala potvrđeno u ranijim istraživanjima. Selo Lisa nalazi se u bližoj okolini Ivanjice. Ono predstavlja oazu zdrave životne sredine, bogate plodnom zemljom i brojnim biljnim i životinjskim vrstama, od kojih su neke i vrlo retke, kao i mesto sa brojnim kulturno-istorijskim spomenicima. U Lisi je nekada postojao rudnik antimona, koji je 1952. godine zatvoren zbog malog procenta rude u kamenu. Imajući u vidu sve rizike otvaranja rudnika na ovakvom prostoru, postavlja se pitanje da li je potencijalna dobit vredna ugrožavanja životne sredine? |
IZVORI I LITERATURA
-
|
MARKOVIĆ, Ljubomir.: Moravičke legende. SIZ kulture opštine Ivanjica, Čačak, 1984. (SCRIBD)
PETROVIĆ, Đorđe: Kroz moravički kraj. Izdavač: Turistički savez Ivanjica. Ivanjica 1978.. |
Moravički kraj, fotomonografija (1965.)
|
