---

Uvod

Rožajski kraj - koji odgovara području današnje općine Rožaje - nalazi se na sjeveroistoku Crne Gore, odnosno u crnogorskom dijelu Sandžaka. Rožajski kraj je brdsko-planinski kraj i povijesno-geografska cjelina smještena u izvorišnom području i gornjem toku rijeke Ibar, između planinskih grebena koji ga dijele od susjednih krajeva i prirodnih cjelina: Metohije (Rrafshi i Dukagjinit), Limske i Novopazarske kotline, Peštera i Starog (Ibarskog) Kolašina. Planine koje se nalaze u Rožajskom kraju su: Beleg, Sijenova, Ahmica, Turjak, Vlahovi, Krstača, a nad svima se uzdiže dominantna Hajla, visoka 2403 m. Na ovomec se području križanju prometnih pravci Berane - Rožeje - Kosovska Mitrovica, Berane Rožaje - Peć i Berane - Rožaje - Novi Pazar.

GEOGRAFIJA / ZEMLJOPIS

---

Reljef

Prostor Opštine Rožaje smješten je u dijapazonu nadmorske visine (760 m n.v. - ušće rijeke Reka u Ibar ) do Hajle 2.403 m n.v. U denivelaciji od 1.643 m postoji mnoštvo reljefnih oblika: okomite stijene, Stožine (Ahmica) visokoplaninske prevoje, grebene i površi, pitome doline, surove kanjone (kanjon Ibra i kanjon Bukovice, kao najmarkantniji), ali samo jedno jezersko gorsko oko, Blato.

U morfostrukturi Rožajskog kraja mogu se izdvojiti:

1. Planinsko područje na desnoj obali Ibra zahvata oko 1/3 teritorije opštine. Ima dominantnu osojnu ekspoziciju, manje zaravnjenih površina i pašnjaka, bogatije je vodom (prva klasa) i šumom, višu prosječnu nadmorsku visinu (1.000 do 2.400 m), duže trajanje snijega (130 dana), veći broj ledenih dana u godini (5-10), veću visinu sniježnog pokrivača i veći nagib terena, a manju gustinu naseljenosti i manji broj naselja (oko 20%). Nad ovim prostorom, sa juga, dominiraju kao po ivici amfiteatra: Rožajski vrh, Smiljevica, Škrijeljska Hajla, sam vrh Hajle, Ahmica, Rusolija, Žljeb, Seinova i Beleg, čije padine ovu lepezu zatvaraju do samih desnih obala Županice i Ibra, odnosno, do međudržavne granice sa Srbijom, ušće rijeke Reke u Ibar na koti 760 m n.v. Ovo područje je pogodno za rast čistih i mješovitih sastojine jele i smrče, a na višim nadmorskim visinama, javlja se i molika. Na granici šumske vegetacije na n.v. od 2000 m raste bor krivulj, koji pokriva znatnije površine Hajle. Između šumskih površina, u podnožju planina, su sočni pašnjaci i livade. Travnati pojas, usled sve oštrije klime, se završava na Hajli i Žljebu, na 2.300-2.400 mnv. Područje je povoljno za razvoj svih oblika planinskog turizma, posebno skijališta, hidroenergije, šumarstva i drvoprerade, ljekovitog bilja i stočarstva.

2. Područje brda i niskih planina na lijevoj obali Ibra zahvata oko 2/3 teritorije opštine, ima dominantnu prisojnu orjentaciju, više zaravnjenih površina i pašnjaka, siromašnije je šumom i vodom (3. do 4. klasa), ima manju prosječnu m n.v. (1.000- 1.500 m), manju dužinu trajanja snijega, manji broj ledenih dana u godini (0-5), manju visinu sniježnog pokrivača i manji nagib terena. Najmarkantnjii ortografski izdanci ovog prostora su: površ Vuča, Gospođin vrh sa svojim okruženjem (Rujište, Gornja Vuča, Karaula, Paučina, Vranjača, Kršine, Čuke, Krstača), preko kojih ide granica sa Srbijom. Na granici prema opštini Berane najizrazitiji izdanci su: Gradina, Mijokov vrh, u nastavku Šančevi, i pitomi greben Vlahovi, te dalje Crni Krš i Kalenderbrdo (1446 m n.v.) Šumoviti greben-prevoj Turjak, gravitaciono odvaja sliv Ibra i sliv Lima. Brojna su proširenja u dolinama rijeka, gdje su pozicionirana veća naselja. Najizrazitije je proširenje u dolini Županice. Dio područja se obrađuje, a veći dio se koristi kao pašnjaci i livade. Najveći kompleksi livada i pašnjaka su na Vlahovima i Gradini, i s pravom se zovu ovčarske planine. Uslovi za naseljavanje i poljoprivredu (osobito stočarstvo) su povoljni, pa je i većina naselja opštine smještena na ovom području (oko 80%). Ograničavajući faktor za intenzivnu poljoprivredu je siromaštvo vodama, posebno, potez Grahovo-Bijela Crkva- i sva naselja biševskog kraja.

3. Ibarska dolina, koja se u narodu i literaturi naziva Gornji Ibar, obuhvata dolinu od Vrela Ibra do Dimiškinog mosta. Pomenuti potez ima sve karakteristike da bude proglašen Prirodnim rezervatom (bogatstvo šumom i vodom 1. Klasa, zeljastom florom, te kopnenom i riječnom faunom). Na prethodnu dolinu se nadovezuje Rožajska kotlina, koja se prostire od Dimiškinog mosta do Zeleni, u kojoj je smješten opštinski centar sa prigradskim naseljima, industrija, društvene i servisne djelatnosti, a zatim Ibar ulazi u kanjon, od Balotskog mosta do Špiljani u dužini od 16,5 km.  

​IZVOR  GRUPA AUTORA: Nacrt Strateškog plana razvoja opštine Rožaje za period 2014.-2020. Rožaje, 2013.

Naslovna fotografija
Pogled s vrha Hajle na Rožajski kraj

Geološka karta Rožajskog kraja
Prema Z. Bešiću, po E. Kalaču; Izvor: Nacrt Strateškog plana razvoja opštine Rožaje za period 2014.-2020. Rožaje, 2013.

STANOVNIŠTVO I NASELJA

---

Karta s naseljima Rožajskog kraja i cestovnom mrežom
Nacrt Strateškog plana razvoja opštine Rožaje za period 2014.-2020. Rožaje, 2013.

U općini Rožaje se nalazi 64 naselja. Izvršene su izmjene u broju naseljenih mjesta u općini u odnosu na stariji Zakon o teritorijalnoj organizaciji: nekim naseljenim mjestima su izmijenjena imena pa su Balotići, Bogaji,  Dacići, Grižice, Plumci i Sinanovići sada Balotiće, Bogaje, Daciće, Grižica, Plunce i Sinanovića Luke. Formiran i je veliki broj novih samostalnih naseljenih mjesta: Baza, Bandžovo Brdo, Bačevac,  Blace, Gornja Crnča, Gornji Bukelj, Grahovača, Gusnice, Donja Crnča, Donje Biševo, Donji Bukelj, Dračenovac,  Đeranovića Luka, Zeleni, Zloglavlje, Kalenderi, Kaluđerski Laz, Kačare, Klanac, Klekovača, Lučice, Malindubrava, Njeguš, Peškovići, Pripeč, Radeva Mahala, Razdolje,  Ramovići, Stupa, Suho Polje, Tuzova Luka, Ćosovica,  Halilovići, Honisiće, Hurije, Čokrlije, Džudževići i Šušteri.

Rožaje (ćir. Рожаје, alb. Rozhajë)

Ganića kula
Autor: Eldar Lakota - GANICA KULA rekonstruisana, CC0, Wikipedija

Hurije

Od Rožaja prema izvorišnom području Ibra

Izvor Ibra
Autor: Eldar Lakota - VRELO IBRA, CC BY-SA 4.0, Wikipedija

Bandžov (ćir. Банџов; alb. Boxhov ili Buxhov)

Planinarski dom "Bandžov" (na 1465 m n.v.)

Daciće (ćir. Дациће; alb. Daciqe, Dacaj; ranije Dacići)

Naselje Daciće sjedište je istoimene mjesne zajednice koja se prostire uz granicu s Kosovom i obuhvaća naselja: Bandžov, Daciće, Donji Bukelj, Gornji Bukelj, Kaluđerski Laz i Peškoviće. Od grada Rožaja udaljeno je 7,3 km, a povezano je asfaltnom cestom - kroz Daciće prolazi magistralna cesta Rožaje-Peć (Peja). Većina stanovništva bavi se stočarstvom. Od javnih objekata na području MZ postoje osnovna škola i ambulanta, a od vjerskih jedna džamija.

Donji Bukelj

Naselje Donji Bukelj na padinama Muratovog brda (1562 m)

Lovnica (rijeka)

Ćosovica

​Mjesna zajednica Ćosovica se nalazi u sjeverozapadnom dijelu općine Rožaje, udaljena 12 km općinskog odcentra. Ova mjesna zajednica je povezana sa gradom lokalnom asfatnom cestom. Mjesnu zajednicu Ćosovica naselja Ćosovica (12 km od Rožaja) i Kalenderi (13 km od Rožaja). Sjedište MZ Ćosovica je u selu Ćosovica. Veći dio stanovništva se bavi stočarstvom i poljoprivredom pa se na ovom području nalazi nekoliko mini farmi (goveda, ovace). Od javnih objekata u ovoj mjesnoj zajednici se nalazi JU Osnovna škola "Donja Lovnica" - PO "Ćosovica" od I-V razreda, koju pohađa svega destak učenika. Od vjerskih objekata na području MZ nalazi se jedna džamija. 

Padine Vlahova na području Ćosovice

---

Kalenderi

Prema obiteljskoj predaji Kalenderi su persijskog ili turkog porijekla. Ni obitelj Kalender nije sigurna u svoje porijeklo. Kalendera ima u selu Glavici kod Rožaja gdje su se doselili iz Mojstira kod Tutina. Ima ih i u Sjenici. Kod Rožaja ima i cijelo selo Kalenderi. Kalenderi iz Rožaja se smatraju daljim porijeklom od Bjelopavlića. Prezime znači putujući derviš. 
IZVOR

Gornja Lovnica

Naselje Gornja Lovnica sjedište je istoimene mjesne zajednice koja obuhvaća naselja Gornja Lovnica i  Zloglavlje. Od grada Rožaja udaljeno je 9 km i povezano je asfaltnom cestom. Stanovništvo se uglavnom bavi stočarstvom i preradom drveta. Od vjerskih objekata na području MZ postoji jedna džamija.

Kalače (ćir. Калаче; alb. Kallaçaj) 

Pogled na Kalače i masiv Hajle (na horizontu) s padina Omerove glave (1333 m)

Hajrat česma u Kalačama

Šumoviti vrh Striževci (1352 m) iznad Kalača

Džamija u Kalačama nalazi se u dolini rječice Gusničke

Kanjon Ibra

IZVORI I LITERATURA

---

BRĐANIN, Eldin: Geomorfološke i geološke karakteristike Rožaja. Geografija Za Sve, 23.3.2021. (HTML)
ČELIKOVIĆ, Borisav: Stari Kolašin, Rožaje i Štavica: naselja, poreklo, stanovništva, običaji. Izd: Službeni glasnik Srbije. Beograd, 2020.

• Sadržaj: Objavljene studije: Jovan Cvijić, Ibarski Kolašin / Milisav V. Lutovac, Ibarski Kolašin – antropogeografska ispitivanja, Rožaje i Štavica – antropogeografska ispitivanja, Varoš Rožaje, Privreda, saobraćaj i naselja u Rožaju i Bihoru, Stočarstvo na Ajli / Petar Ž. Petrović, Ibarski Kolašin / Milovan Radovanović, Izvod iz rezultata antropogeografskih proučavanja Ibarskog Kolašina / Đorđe Mikić, Agrarna statistika sela u 1912. godini u Ibarskom Kolašinu / Alija Džogović, Srednje Poibarje / Jovan Krunić, Rožaje – stara kuća i varoš / Jasna Bjeladinović, Srpska narodna nošnja u Ibarskom Kolašinu, Štavici i ololini Novog Pazara / Mitar S. Vlahović, O kumstvu u Kolašinu na Ibru / Mitar S. Vlahović, O nošenju krsta u Ibarskom Kolašinu i Pećkoj nahiji / Mitar S. Vlahović, Neki pogrebni običaji u Ibarskom Kolašinu / Milenko S. Filipović, Neki pogrebni običaji u Ibarskom Kolašinu / Pogovor: B. Čeliković, Istraživanja Starog Kolašina, Štavice i Rožaja; Sažetak; Predeli Starog (Ibarskog) Kolašina, Rožaja i Štavice, obuhvataju sliv gornjeg toka reke Ibar, sa obe strane današnje srpsko-crnogorske granice. Opštini Zubin Potok pripada većina od 63 naseljena mesta Starog Kolašina, a manji, severni i severozapadni deo, 17 naseljenih mesta, administrativno se nalazi u granicama opština Novi Pazar (tri naselja) i Tutin (14 naselja). Čitava predeona celina Štavice, 37 naselja, administrativno pripada opštini Tutin, dok predeo Rožaja sa 63 naselja, danas predstavlja jedinstvenu administrativnu celinu u okviru istoimene opštine na severoistoku Crne Gore.

GRUPA AUTORA: Nacrt Strateškog plana razvoja opštine Rožaje za period 2014.-2020. Rožaje, 2013. (PDF)
LUTOVAC Milisav V.: Privreda, saobraćaj i naselja u Rožaju i Bihoru. Posebna izdanja Geografskog društva, sv. 8. Beograd, 1930.

HADŽIĆ, Fatih: ​Rožaje od kasabe do grada. Sandžak press (preneseno iz: Bosnjaci.net), 10.9.2015.
​Istorija Rožaja do 1912. godine. Zavičajni muzej "Ganića kula", Rožaje