|
|
Uvod
Rožajski kraj - koji odgovara području današnje općine Rožaje - nalazi se na sjeveroistoku Crne Gore, odnosno u crnogorskom dijelu Sandžaka. Rožajski kraj je brdsko-planinski kraj i povijesno-geografska cjelina smještena u izvorišnom području i gornjem toku rijeke Ibar, između planinskih grebena koji ga dijele od susjednih krajeva i prirodnih cjelina: Metohije (Rrafshi i Dukagjinit), Limske i Novopazarske kotline, Peštera i Starog (Ibarskog) Kolašina. Planine koje se nalaze u Rožajskom kraju su: Beleg, Sijenova, Ahmica, Turjak, Vlahovi, Krstača, a nad svima se uzdiže dominantna Hajla, visoka 2403 m. Na ovomec se području križanju prometnih pravci Berane - Rožeje - Kosovska Mitrovica, Berane Rožaje - Peć i Berane - Rožaje - Novi Pazar.
GEOGRAFIJA / ZEMLJOPIS
|
Reljef
Prostor Opštine Rožaje smješten je u dijapazonu nadmorske visine (760 m n.v. - ušće rijeke Reka u Ibar ) do Hajle 2.403 m n.v. U denivelaciji od 1.643 m postoji mnoštvo reljefnih oblika: okomite stijene, Stožine (Ahmica) visokoplaninske prevoje, grebene i površi, pitome doline, surove kanjone (kanjon Ibra i kanjon Bukovice, kao najmarkantniji), ali samo jedno jezersko gorsko oko, Blato. U morfostrukturi Rožajskog kraja mogu se izdvojiti: 1. Planinsko područje na desnoj obali Ibra zahvata oko 1/3 teritorije opštine. Ima dominantnu osojnu ekspoziciju, manje zaravnjenih površina i pašnjaka, bogatije je vodom (prva klasa) i šumom, višu prosječnu nadmorsku visinu (1.000 do 2.400 m), duže trajanje snijega (130 dana), veći broj ledenih dana u godini (5-10), veću visinu sniježnog pokrivača i veći nagib terena, a manju gustinu naseljenosti i manji broj naselja (oko 20%). Nad ovim prostorom, sa juga, dominiraju kao po ivici amfiteatra: Rožajski vrh, Smiljevica, Škrijeljska Hajla, sam vrh Hajle, Ahmica, Rusolija, Žljeb, Seinova i Beleg, čije padine ovu lepezu zatvaraju do samih desnih obala Županice i Ibra, odnosno, do međudržavne granice sa Srbijom, ušće rijeke Reke u Ibar na koti 760 m n.v. Ovo područje je pogodno za rast čistih i mješovitih sastojine jele i smrče, a na višim nadmorskim visinama, javlja se i molika. Na granici šumske vegetacije na n.v. od 2000 m raste bor krivulj, koji pokriva znatnije površine Hajle. Između šumskih površina, u podnožju planina, su sočni pašnjaci i livade. Travnati pojas, usled sve oštrije klime, se završava na Hajli i Žljebu, na 2.300-2.400 mnv. Područje je povoljno za razvoj svih oblika planinskog turizma, posebno skijališta, hidroenergije, šumarstva i drvoprerade, ljekovitog bilja i stočarstva. 2. Područje brda i niskih planina na lijevoj obali Ibra zahvata oko 2/3 teritorije opštine, ima dominantnu prisojnu orjentaciju, više zaravnjenih površina i pašnjaka, siromašnije je šumom i vodom (3. do 4. klasa), ima manju prosječnu m n.v. (1.000- 1.500 m), manju dužinu trajanja snijega, manji broj ledenih dana u godini (0-5), manju visinu sniježnog pokrivača i manji nagib terena. Najmarkantnjii ortografski izdanci ovog prostora su: površ Vuča, Gospođin vrh sa svojim okruženjem (Rujište, Gornja Vuča, Karaula, Paučina, Vranjača, Kršine, Čuke, Krstača), preko kojih ide granica sa Srbijom. Na granici prema opštini Berane najizrazitiji izdanci su: Gradina, Mijokov vrh, u nastavku Šančevi, i pitomi greben Vlahovi, te dalje Crni Krš i Kalenderbrdo (1446 m n.v.) Šumoviti greben-prevoj Turjak, gravitaciono odvaja sliv Ibra i sliv Lima. Brojna su proširenja u dolinama rijeka, gdje su pozicionirana veća naselja. Najizrazitije je proširenje u dolini Županice. Dio područja se obrađuje, a veći dio se koristi kao pašnjaci i livade. Najveći kompleksi livada i pašnjaka su na Vlahovima i Gradini, i s pravom se zovu ovčarske planine. Uslovi za naseljavanje i poljoprivredu (osobito stočarstvo) su povoljni, pa je i većina naselja opštine smještena na ovom području (oko 80%). Ograničavajući faktor za intenzivnu poljoprivredu je siromaštvo vodama, posebno, potez Grahovo-Bijela Crkva - i sva naselja biševskog kraja. 3. Ibarska dolina, koja se u narodu i literaturi naziva Gornji Ibar, obuhvata dolinu od Vrela Ibra do Dimiškinog mosta. Pomenuti potez ima sve karakteristike da bude proglašen Prirodnim rezervatom (bogatstvo šumom i vodom 1. Klasa, zeljastom florom, te kopnenom i riječnom faunom). Na prethodnu dolinu se nadovezuje Rožajska kotlina, koja se prostire od Dimiškinog mosta do Zeleni, u kojoj je smješten opštinski centar sa prigradskim naseljima, industrija, društvene i servisne djelatnosti, a zatim Ibar ulazi u kanjon, od Balotskog mosta do Špiljani u dužini od 16,5 km. IZVOR GRUPA AUTORA: Nacrt Strateškog plana razvoja opštine Rožaje za period 2014.-2020. Rožaje, 2013. 
Naslovna fotografija
Pogled s vrha Hajle na Rožajski kraj |
Geološka karta Rožajskog kraja
Prema Z. Bešiću, po E. Kalaču; Izvor: Nacrt Strateškog plana razvoja opštine Rožaje za period 2014.-2020. Rožaje, 2013. |
STANOVNIŠTVO I NASELJA
|
U općini Rožaje se nalazi 64 naselja. Izvršene su izmjene u broju naseljenih mjesta u općini u odnosu na stariji Zakon o teritorijalnoj organizaciji: nekim naseljenim mjestima su izmijenjena imena pa su Balotići, Bogaji, Dacići, Grižice, Plumci i Sinanovići sada Balotiće, Bogaje, Daciće, Grižica, Plunce i Sinanovića Luke. Formiran i je veliki broj novih samostalnih naseljenih mjesta: Baza, Bandžovo Brdo, Bačevac, Blace, Gornja Crnča, Gornji Bukelj, Grahovača, Gusnice, Donja Crnča, Donje Biševo, Donji Bukelj, Dračenovac, Đeranovića Luka, Zeleni, Zloglavlje, Kalenderi, Kaluđerski Laz, Kačare, Klanac, Klekovača, Lučice, Malindubrava, Njeguš, Peškovići, Pripeč, Radeva Mahala, Razdolje, Ramovići, Stupa, Suho Polje, Tuzova Luka, Ćosovica, Halilovići, Honisiće, Hurije, Čokrlije, Džudževići i Šušteri.
Karta s naseljima Rožajskog kraja i cestovnom mrežom
Nacrt Strateškog plana razvoja opštine Rožaje za period 2014.-2020. Rožaje, 2013. Povijesni pregled2020.
Polovicom svibnja/maja 2020. godine rožajsko područje zahvatili su katastrofalni požari. Toga svibnja gorjelo je dvije trećine teritorije općine Rožaje. Prema procjenama koje je tada iznijela Uprava za šume, izgorjelo je 160,37 hektara šuma. Iz Osnovnog državnog tužilaštva u ovom gradu te godine je samo priopćeno da je formiran predmet s nepoznatim (NN) počiniteljima. Počinitelji požara, za koje se vjeruje da su podmetnuti, nisu otkriveni niti do danas (podaci iz 2023. godine) i nitko nije procesuiran. Preliminarni rezultati Uprave za šume govore da je u požarima opožarena šuma raznih kategorija, od privatnih, preko privrednih, takozvanih šumskih kultura od 6 do 10 godina starosti, pa do zaštitnih. Tada su već prvi nalazi ukazivali da se radi o takozvanom ljudskom faktoru, a toga svibnja/maja 2020. godine, takvu formulaciju je imao i Koordinacioni tim Vlade CG za suzbijanje bespravnih aktivnosti u šumarstvu, uz obećanje da će se raditi na rasvjetljavanju slučaja. IZVOR Tufik Softić: Tri godine od stravičnih požara. Portal RTCG, 2.10.2023. |
STARO ROZAJE
Datum objave: 19.2.2012. Postavio: AVLIJA ROŽAJE Opis: Rožajska AVLIJA je publikovala uz fotomonografiju sa 275 crnobijelih starih fotografija Rožaja i ovaj dokumentarni film ''Staro Rožaje'' koji predstavlja svojevrstan omaž starim Rožajama. Film Rozajski svadbeni obicaji
Autor: Selma Dautovic Datum objave: 3.6.2016. Opis. Rožajski svadbeni običaji su snimljeni ukratko, kako bismo vam prikazali iste i sačuvali ih od zaborava. Na početku filma Ilda i Irma Nurković pjevaju pjesmu "Kraj tanana šadarvana" kao uvod u film sa malim izmjenama u samom tekstu pjesme prilagođene ulogama u filmu. Prva scena uvodi nas u to da kao što je to nekada bilo ljudi na posetku pričaju o raznim temama, a jedna od najčešćih tema je ženidba i udaja, na taj način i kroz takve razgovore se dolazi do zaključka ko je na "policu" da se ženi ili udaje i od kojeg roda treba birati mladu, kada je riječ ženiti sina. Kada se utvrdi koja je djevojka najbolja za njihovog sina, odnosno koji ljudi im za prijatelje najbolje odgovaraju, dogovarju da se šalju provođače, što je prikazano u drugoj sceni gdje u provođače su bili prijatelj momka kojeg treba ženiti i njegov amidža, a prijatelj Osman je ustvari rođak od djevojke za koju treba pomenuti i "ispipati" teren da li se mogu slati prosci. Kada su im u kući djevojke dali povoda za slanje prosaca, idu prosci, to su bili u trećoj sceni amidže, babo, daidža i brat momka Muhameda. U ovom filmu su odmah nakon prosidbe bez odugovlačenja dali djevojku, njen babo, amidža i dedo (djevojku su pitali prije prosidbe da li je razi o ona im je ćutnjom potvrdila da je razi), jer su obije porodice gradske i imućne, pa se nije moralo puno razmišljati. Zatim je prikazana kna kod djevojke još jedan običaj, gdje dok je djevojka kni ostale pjevaju pjesmu karakterističnu za knu, zatim donose serđiju koju su poslali sa mladoženjine strane u kojoj se nalazi garderoba i nakit za mladu, od ukućana, uže rodbine, komšija i prijatelja. Na sarđiju sijeda muško dijete prije otvaranja, a zatim se prisutnim ženama i djevojkama pokazuju darovi koji su poslati za mladu od doma u kojem ide, najčešće na kni bude i nekoliko savjeta, od starijih prisutnih žena, mladoj djevojci kako to da se ponaša u novom domu, ide igra prisutnih djevojaka. U sceni nakon kne imaćete priliku da vidite, doček svatova, kićenje, prstenovanje, izvođenje nevjeste, doček u dom kod mladoženje i šerijatsko vjenčanje. Običaji su preuzeti iz knjiga Fadila Kardović "Bratsvo Kardovića" i Ismeta Dedeića "Sajčo od Rožaja". Scenario su pisale profesorice Selma Dautović - Kardović i Adela Halilović. Kamera: Edip Hadžimuhović i Armin Murić. Montaža: Edip Hadžimuhović i Selma Dautović-Kardović. Uloge: Učenici JU Srednje stručne škole i Gimnazije "30.septembar" iz Rožaja, kao i učenik iz Medrese "Mehmed Fatih"-Podgorica. Uloge: Mladoženja Muhamed - Emir Skenderović Babo Omer - Amer Murić Majka Rahima - Adelina Kalač Brat Hivzo - Demir Bajrovic Amidža Iso - Zijad Hodzić Amidža Hamza - Seid Murić Daidža Hajrudin - Anes Uković Prijatelj Osman - Dešo Halilovć Kum Iljaz - Ismar Škrijelj Brat od amidže prstenski dever - Amin Kardović Barjaktar - Armin Fetahović Jenđe: Razija Dedeić, Nurković Ilda i Irma, Maida Nurković, Maida Dzogović, Almedina Rizvanović, Arnela Kurtagić, Anida Halilović. Dedo Šućrija - Ismar Parangalija Otac Hivzo - Haris Kalač Majka Hasiba - Amra Bralić Sestre Hatidža i Dževahira – Ema Murić i Dzenana Murić Braća Harun i Hamid – Dino Murić i Haris Muratović Mlada Umihana – Ahsena Nokić Kuma Safija – Minea Tahirović Strina Džana - Zerina Kardović Komšinice: Maida Dautović, Zerina Bajrović i Delila Bećiragić Imam - Elsan Seferović |
Rožaje (ćir. Рожаје, alb. Rozhajë)
|
Crnogorski gradovi kroz vrijeme - Rožaje
Datum objave: 22.5.2020. Postavio: Crnogorska kinoteka Opis: Kinoteka predstavlja serijal kratkih video prikaza crnogorskih gradova kroz vrijeme, uz instrumentale naših autorskih bendova alternativne muzike. Muzika: Mandowie - "Traurig in Tuzi" (Ivan Marović/Ilija Đurović) 
Ganića kula
Autor: Eldar Lakota - GANICA KULA rekonstruisana, CC0, Wikipedija BEZ GRANICA - Muzej Pepića - Rožaje | Vijesti Online
Datum objave: 26.12.2017. Autor: Vijesti Online Opis: Pratite nas na: https://bit.ly/VijestiTV BEZ GRANICA - Muzej Pepića - Rožaje | Vijesti Online Sve epizode možete da pogledate ovde: https://bit.ly/Bezgranica |
Hurije
|
|
Od Rožaja prema izvorišnom području Ibra
|
Izvor Ibra
Autor: Eldar Lakota - VRELO IBRA, CC BY-SA 4.0, Wikipedija |
Bandžov (ćir. Банџов; alb. Boxhov ili Buxhov)
Planinarski dom "Bandžov" (na 1465 m n.v.)
|
|
|
|
Daciće (ćir. Дациће; alb. Daciqe, Dacaj; ranije Dacići)
Naselje Daciće sjedište je istoimene mjesne zajednice koja se prostire uz granicu s Kosovom i obuhvaća naselja: Bandžov, Daciće, Donji Bukelj, Gornji Bukelj, Kaluđerski Laz i Peškoviće. Od grada Rožaja udaljeno je 7,3 km, a povezano je asfaltnom cestom - kroz Daciće prolazi magistralna cesta Rožaje-Peć (Peja). Većina stanovništva bavi se stočarstvom. Od javnih objekata na području MZ postoje osnovna škola i ambulanta, a od vjerskih jedna džamija.
Donji Bukelj
Naselje Donji Bukelj na padinama Muratovog brda (1562 m)
Lovnica (rijeka)
|
Ćosovica
|
Mjesna zajednica Ćosovica se nalazi u sjeverozapadnom dijelu općine Rožaje, udaljena 12 km općinskog odcentra. Ova mjesna zajednica je povezana sa gradom lokalnom asfatnom cestom. Mjesnu zajednicu Ćosovica naselja Ćosovica (12 km od Rožaja) i Kalenderi (13 km od Rožaja). Sjedište MZ Ćosovica je u selu Ćosovica. Veći dio stanovništva se bavi stočarstvom i poljoprivredom pa se na ovom području nalazi nekoliko mini farmi (goveda, ovace). Od javnih objekata u ovoj mjesnoj zajednici se nalazi JU Osnovna škola "Donja Lovnica" - PO "Ćosovica" od I-V razreda, koju pohađa svega destak učenika. Od vjerskih objekata na području MZ nalazi se jedna džamija.
Padine Vlahova na području Ćosovice
|
Kalenderi
|
Prema obiteljskoj predaji Kalenderi su persijskog ili turkog porijekla. Ni obitelj Kalender nije sigurna u svoje porijeklo. Kalendera ima u selu Glavici kod Rožaja gdje su se doselili iz Mojstira kod Tutina. Ima ih i u Sjenici. Kod Rožaja ima i cijelo selo Kalenderi. Kalenderi iz Rožaja se smatraju daljim porijeklom od Bjelopavlića. Prezime znači putujući derviš.
IZVOR |
Gornja Lovnica
|
Naselje Gornja Lovnica sjedište je istoimene mjesne zajednice koja obuhvaća naselja Gornja Lovnica i Zloglavlje. Od grada Rožaja udaljeno je 9 km i povezano je asfaltnom cestom. Stanovništvo se uglavnom bavi stočarstvom i preradom drveta. Od vjerskih objekata na području MZ postoji jedna džamija.
|
Biševo
|
Priče iz kraja - Biševo, najveća mjesna zajednica u opštini Rožaje
Datum objave: 5.2.2020. Objavio: Duklja - Zeta - Crna Gora Opis: RTCG, 13. jul 2016. |
[MNE] MTB Biševo - Izletište Rujište
Datum objave: 22.6.2021. Objavio: Daxmtb Opis: Lake Rujište is a lake located in Biševo, a local center in Rožaje, Montenegro. The potentials of this lake are still not fully realized. This lake is one of the most visited natural locations in Rožaje. Next to the lake is an alp called Gospođin Vrh 1559m. -------------------------------- Social: Insta: @daxnp89 @emir_koca FB: Emir Koca FB: Damir Raovac Route: https://www.strava.com/activities/550... https://ridewithgps.com/trips/69669149 |
Kalače (ćir. Калаче; alb. Kallaçaj)
Pogled na Kalače i masiv Hajle (na horizontu) s padina Omerove glave (1333 m)
Hajrat česma u Kalačama
Šumoviti vrh Striževci (1352 m) iznad Kalača
|
Džamija u Kalačama nalazi se u dolini rječice Gusničke
|
Kanjon Ibra
|
|
IZVORI I LITERATURA
BRĐANIN, Eldin: Geomorfološke i geološke karakteristike Rožaja. Geografija Za Sve, 23.3.2021. (HTML)
ČELIKOVIĆ, Borisav: Stari Kolašin, Rožaje i Štavica: naselja, poreklo, stanovništva, običaji. Izd: Službeni glasnik Srbije. Beograd, 2020.
LUTOVAC Milisav V.: Privreda, saobraćaj i naselja u Rožaju i Bihoru. Posebna izdanja Geografskog društva, sv. 8. Beograd, 1930.
LUTOVAC Milisav V.: Rožaje i Štavica. Srpski etnografski zbornik, knj. LXXV. Beograd, 1960. (PDF)
HADŽIĆ, Fatih: Rožaje od kasabe do grada. Sandžak press (preneseno iz: Bosnjaci.net), 10.9.2015.
Istorija Rožaja do 1912. godine. Zavičajni muzej "Ganića kula", Rožaje
ČELIKOVIĆ, Borisav: Stari Kolašin, Rožaje i Štavica: naselja, poreklo, stanovništva, običaji. Izd: Službeni glasnik Srbije. Beograd, 2020.
- Sadržaj: Objavljene studije: Jovan Cvijić, Ibarski Kolašin / Milisav V. Lutovac, Ibarski Kolašin – antropogeografska ispitivanja, Rožaje i Štavica – antropogeografska ispitivanja, Varoš Rožaje, Privreda, saobraćaj i naselja u Rožaju i Bihoru, Stočarstvo na Ajli / Petar Ž. Petrović, Ibarski Kolašin / Milovan Radovanović, Izvod iz rezultata antropogeografskih proučavanja Ibarskog Kolašina / Đorđe Mikić, Agrarna statistika sela u 1912. godini u Ibarskom Kolašinu / Alija Džogović, Srednje Poibarje / Jovan Krunić, Rožaje – stara kuća i varoš / Jasna Bjeladinović, Srpska narodna nošnja u Ibarskom Kolašinu, Štavici i ololini Novog Pazara / Mitar S. Vlahović, O kumstvu u Kolašinu na Ibru / Mitar S. Vlahović, O nošenju krsta u Ibarskom Kolašinu i Pećkoj nahiji / Mitar S. Vlahović, Neki pogrebni običaji u Ibarskom Kolašinu / Milenko S. Filipović, Neki pogrebni običaji u Ibarskom Kolašinu / Pogovor: B. Čeliković, Istraživanja Starog Kolašina, Štavice i Rožaja; Sažetak; Predeli Starog (Ibarskog) Kolašina, Rožaja i Štavice, obuhvataju sliv gornjeg toka reke Ibar, sa obe strane današnje srpsko-crnogorske granice. Opštini Zubin Potok pripada većina od 63 naseljena mesta Starog Kolašina, a manji, severni i severozapadni deo, 17 naseljenih mesta, administrativno se nalazi u granicama opština Novi Pazar (tri naselja) i Tutin (14 naselja). Čitava predeona celina Štavice, 37 naselja, administrativno pripada opštini Tutin, dok predeo Rožaja sa 63 naselja, danas predstavlja jedinstvenu administrativnu celinu u okviru istoimene opštine na severoistoku Crne Gore.
LUTOVAC Milisav V.: Privreda, saobraćaj i naselja u Rožaju i Bihoru. Posebna izdanja Geografskog društva, sv. 8. Beograd, 1930.
LUTOVAC Milisav V.: Rožaje i Štavica. Srpski etnografski zbornik, knj. LXXV. Beograd, 1960. (PDF)
HADŽIĆ, Fatih: Rožaje od kasabe do grada. Sandžak press (preneseno iz: Bosnjaci.net), 10.9.2015.
Istorija Rožaja do 1912. godine. Zavičajni muzej "Ganića kula", Rožaje
