https://hr.wikipedia.org/wiki/Duka%C4%91insko_gorje
Dukađinsko gorje je planinski kraj na sjeveru Albanije. Nalazi se u Skadarskom distriktu. Pripada planinskom lancu Prokletija, najjužnijem dijelu Dinarskog gorja. Albansko ime Dukagjini u pučkoj etimologiji tumači se da dolazi od riječi duka (knez, vojvoda) i Gjin (Ivan) - "knez (vojvoda) Ivan".[1] Lokalci kraj nazivaju Malësia e Vogël. Još jedno ime je Pleme šest zastava (Fis i gjasht bajrakvet). Treće ime je Shala-Shoshi, izvedeno od dvaju središta, Shale i Shoshija. Prostire se južno i istočno od gorja Velike Malesije (alb. Malësia e Madhe), kuda se oddvodnjava Drim. Etnografski se naziva Dukagjin (alb. Malësia e Dukagjinit).[2][3][4] Dukagjinsko gorje obuhvaća oko 814 četvornih kilometara trokutastog područja, čiji su kutovi Jezerca na sjeveru, planina Maranaj(najviši vrh 1576 m) na jugozapadi te umjetno Komansko jezero na jugoistoku. Važnija planina je Biga e Gimajve (najviši vrh 2231 m) na granici Velike Malesije. Najvažnije doline su Kirska i Shaljska, pod kojima teče Leshnica koja utječe u Komansko jezero. U Dukađinskom gorju su 32 sela s oko 5870 stanovnika (popis 2011.),[5] koja su do 2015. obuhvaćale ove općine: Shala, Shosh, Pult, Shllak i Temal.[6] Ovdje pripada i selo Theth. U Zakoniku Leke Dukagjinija (Kanun) Dukađinsko gorje označeno je kao područje plemena Shala, Shoshi, Nikaj, Dushamani i Merturi. Albanski Zakonik ima nekoliko svojih inačica, Skenderbegovih zakonik (alb. Kanuni i Skënderbeut), Arberijski zakonik (alb. Kanun i Arbërisë), Laberijski zakonik (Kanuni i Labërisë) i Zakonik Velike Malesije (alb. Kanuni i Malësisë së Madhe), kraja susjednog Dukađinskom gorju. Zbog sličnih imena dvaju različitih područja događaju se brkanja pojmova. Na zapadnom Kosovu to je Metohija (alb. Rrafsh i Dukagjinit). U povijesti je u Albaniji postojala Dukađinska Kneževina i Dukađinski sandžak, koji su se prostirali u gorju južno od Prokletija i Drima.[3][6] Izvori[uredi VE | uredi]
https://en.wikipedia.org/wiki/Dukagjin_highlands
Dukagjin highlands[a] is a mountainous region in northern Albania, east of Shkodra and north of the Drin.[1] It is roughly equivalent to the northern half of the Shkodër District, with some minor parts in Malësi e Madhe District. Contents [hide]
Geography[edit]It is a mountainous region in northern Albania, east of Shkodra and north of the Drin,[1] including parts of western and central Prokletije mountain range within the Albanian border (Northern Mountain Range), roughly centered in the northern half of the Shkodër District (some minor parts are located in Malësi e Madhe District). The highest point is Maja Jezerce(2694 m). The Shala and Kir rivers are located within the region. To the west lies the Malësia tribal region, which includes the tribes of Hoti, Kastrati, Kelmendi and Shkreli.[2] To the east lies Malësia e Gjakovës, which includes the tribes of Krasniqi, Gashi and Bytyqi. Settlements[edit]Pult municipality:
High Middle Ages[edit]Baleč and its surroundings were part of the Byzantine Theme of Dyrrhachium until the Serbian ruler Stefan Vojislav (1018–1043) conquered the region and gave Baleč the status of seat of the župa (county) of Barezi as part of Duklja.[3] By the time of the reign of Constantine Bodin (1081–1101), all of northern Albania (north of Drin), and also some fortresses to the south of the Drin, were part of Vojislavljević's realm.[4] Pilot (Pult), including Dagno, was a county of Serbian Grand Prince Stefan Nemanja (1166-1196).[5] The important Via de Zenta, a trade route connecting the Adriatic with Nemanjić'Serbia (see Serbian Grand Principality, Kingdom, Empire), crossed this region; It started from the mouth of the Bojana, the Shkodër (Skadar) port, (alternatively Bar then Cetinje) along the Drin Valley to Prizren, then to Lipljan, then through Novo Brdo to Vranje and Niš. The Republic of Venice and Ragusa used the road for trade with Serbia and Bulgaria. The road ended its use with the conquering of this part of Serbia by the Ottoman Empire. Situated further to the south was Arbanon. Late Middle Ages[edit]With the crowning of Stephen Uroš III Dečanski of Serbia, Stephen Uroš IV Dušan was crowned Young King of Zeta. Žarko held Lower Zeta during the reign of Emperor Dušan the Mighty. In 1360, Balša I and his sons are mentioned as "lords of Skadar", thus, Žarko may have either lost the rule or died.[6] On 18 September 1385, Balša II was killed by the Ottomans at the Battle of Savra, and he was succeeded by his nephew Đurađ II Balšić who inherited the parts of Zeta and northern Albania, including the cities of Shkodër, Drishtand Lezhë, as per the Balšićs' traditional rule of seniority. On 2 June 1403, the Venetian Senate confirmed Goranin, Damjan and Nenad of the Dušmani family the rule of Pilot.[7] In Venetian documents, Lekë Dushmani and his relative Damian are mentioned as lords of Pult in 1446.[8] In March 2, 1444 Dushmani became a founding member of the League of Lezhë.[9] According to Noli, Peter Spani who also joined the League, ruled Shala and Shoshi.[10] Pal Dukagjini and Nikola Dukagjini, who also joined the league as vassals to Lekë Zaharia, did not rule this area, but a region farther to the east, which included villages Buba, Salita, Gurichuchi, Baschina.[11][12] Modern[edit] Albanian bajraks (1918).Visiting Theth in the early 20th century, the traveller Edith Durham said: I think no place where human beings live has given me such an impression of majestic isolation from all the world.[13] Edith Durham described Theth as a "bariak" of some 180 houses and also observed that it was almost free from the tradition of blood feud(known in the Albanian language as Gjakmarrja) which so blighted other parts of the Albanian highlands.[13] In the First Balkan War, the Dukagjin region was occupied by the Principality of Montenegro. After the Treaty of London in May, 1913, the Great Powers recognized the independence of the Principality of Albania and appointed German Wilhelm Friedrich Heinrich as monarch. The Dukagjin region was subsequently included into Albania. Anthropology[edit]According to Bell (1931), "Upper Pulati, the region to the north-north-east of Shkodra, is inhabited by the Merturi, Nikay, Shala, Shoshi, Toplana, and Gimay clans, bairaks, or groups of bairaks.".[14] According to Myres (1945), "Malsi e vogel are included Shala, Shoshi, Plandi, and the tribes of the Toplane district".[15] According to Enke (1955), the "Mountains of Dukagjin" (German: Bergen des Dukagjin) was inhabited by the "six bajraks, Shala, Shoshi, Kir, Gjaj, Plan and Toplan.".[16][17] According to Prothero (1973), "The Dukajin (in the Wider sense) include the six bairaks of the Pulati, Shala and Shoshi, Dushmani, Toplana, Nikai, and Merturi. Their territory lies between the Malzia e Mathe and the River Drin."[18] According to an Austrian map dating to 1918, the tribes had the following main settlements (including modern municipalities): Shala had Theth, Lekaj and Nicaj-Shalë (in Shalë); Shoshi had Goraj-Budishtë? (in Kastrat) or Zagorë (in Shkrel); Kiri had Kiri (in Pult); Gjaj had Xhan (in Pult); Plani had Plan (in Pult); Toplan had Toplanë (in Temal). This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed. (April 2014) (Learn how and when to remove this template message)All six tribes today belong to the Roman Catholic faith by majority, and to a lesser degree Islam. They speak the Northwestern Gheg dialect of Albanian. The Shala and Shoshi tribes are closely associated, have the same occupations and characteristics, and are sometimes called one bajrak.[17] Lekë Dukagjini's Kanun, a set of customary laws, are still today applied in the following regions of Albania: Lezha mountains, Mirditë, Shala-Shoshë and Nikaj-Merturi.[19] The Gjâma e burrave, or "Men's Lament" is a death rite performed only by men and for men only, maintained exclusively by the Catholic Albanians in the highlands of Dukagjin, in Iballë and Gjakova (in Kosovo[a]).[20] A pagan tradition in Dukagjin and Malesia e Vogel was Shen Verbti ("the holy blind one"), the god of hailstorms who lived in the clouds. In Shala, he was known as Rmoria (possibly from Latin rumor, "shouting, noise, rumour.").[21] Edith Durham's High Albania and its customs (1908)[edit]Traveller Edith Durham visited North Albania in the 1900s. She collected the following information about the tribes of Dukagjin, whom she grouped into the Pulati, and then into the two groups of Lower Pulati (or Pulati proper) and those of the Diocese of Pulati. She said that Pulati was hard to define, as the ecclesiastical borders (Diocese of Pulati) extended farther than the Pulati tribes.[22] Lower Pulati:
Dukagjini Dukagjini
Emri:Dukagjin Qarku:Qarku i Shkodërs Rethi:Rrethi i Shkodërs Lartësia mbidetare:220 - 2,570 m, mbi nivelin e detit. Sipërfaqja:607.59 km2 Komuna:Shalë, Shosh, Pult, Shllak, Temal. Kryeplak:- Popullsia:17,000 banorë, (regjistrim, 1990). Kodi Postar:4009 Web-faqe:http://www.shoqatadukagjini.comDukagjini është një Krahinë etnografike në Shqipërinë Veriore, në lindje të Shkodrës. Maja e Ershellit dhe Pejdana Përmbajtja [fshih] Gjeografia[redakto | redakto tekstin burimor]Si krahinë malore në pjesë më të madhe, Dukagjini përfshin pjesë lindore dhe qendrore të Bjeshkëve të Nemuna brenda territorit të shtetit shqiptar. Lartësia mbidetare e krahinës nis nga 220 e deri në 2,570 metra mbi nivelin e detit. Qëndron me përafërsi në gjysmën veriore të Bashkisë Shkodër. Në këtë krahinë burojnë lumejtë e Shalës dhe Kirit. Vëndbanime;[redakto | redakto tekstin burimor]Njësia administrative Shalë;
Në shekullin XIV-XV, fisi i Dukagjinëve arriti apogjeun e tij me Lekën III, bëmat e të cilit, si prijës ushtarak përkrah Gjergj Kastriotit, qenë të përmendura. Në mënyrë të veçantë emri i tij lidhet me drejtimin e forcave ushtarake Arbërore kundër turqve, pas vdekjes së Gjergj Kastriotit, me të drejtën zakonore Arbërore (Shqiptare), të kodifikuar dhe të sanksionuar në “Kanuni”, që mban emrin e Lekë Dukagjinit. Dukagjinasit, gjithmonë kanë pas dhe kanë të drejtë të krenohen me kanunin që u la trashigim para-ardhësi i tyne, i pavdekshmi Lekë Dukagjini. Dukagjini dhe kanuja janë një e të pandamë, i një lisi legjendar. Historiografia Ballkanase dhe ajo Euorpiane, njohin vetëm një kanu Shqiptar, kanunin e Lekë Dukagjinit. Me pushtimin turk (Osman), Dukagjini kthehet në sanxhak, dhe emrohet sanxhaku i Dukagjinit. Toponimi “Dukagjin”, Dukagjini i sotëm, nuk ka dalë shpejt, Deri në fundin e shekullit të XIX, udhëtar, studiues, shkencëtar, e tjerë nuk e përdoren fare këtë toponim, për atë territor që sot quhet Dukagjini. Popullsia me shumicë, veçanërisht në Shalë, Shosh, Nikaj e Mertur, përbëhen nga popullsi që erdhi nga krahu i majtë i lumit të Drinit, nga banorët e trevës së Pukës, rrjedhojë e luftës dhe reprezaljeve në gjysmën e parë të shekullit të XVII, që çoi në çarjen e popullsisë etnike dhe hapjen e rrugës Shkodër-Pukë-Prizren. Kjo popullsi ruajti dhe ruan origjinen e prejardhjes nga territoret e Principatës së Dukagjinit. Pulti është shumë i hershëm, shumë më i hershëm se sa Principata e Dukagjinit. Pulti, shtrihej në hapësirën : në Veri deri në Plav, në Lindje deri në kufi me Prizrenin dhe ku bashkohen lumi i Fanit të Madh dhe Fanit të Vogël, në Jug deri në kufi me Lezhë, dhe në Perëndim, përfshi luginën e Cemit. Ky territor, nga disa të huaj, ka këtë ëmrim që nga shekulli i II. Kalatë apo qytezat, që njihen sot, si : Mavriqi (Dakaj), Plani, Kiri, Mgulla, Molla, Kabashi, T’pla të Krasniqes, Anikena, Varkuni, Laçi, Shati, Deja, Sarda, Gradeci, Mokseti, e të tjerë, në të cilat kanë mbetur pak mbeturina, janë që në kohën e romakëve, mos me heret (Në vitin 2007, në fshatin Theth, është zbuluar një vëndbanim i kohës së Bronzit, n'doshta dhe 3,000-vjeçar), të cilat tregojnë për qytetërimin e banorëve të kësaj shtrirje gjeografike dhe përpjekjet e tyre për të ruajtur lirinë. Pulti ishte i ndarë në dy pjesë. Pulti i Vogël, ose i Poshtëm, ose Pulatum Minorum (Inferoir), herët me qendër në Sarda (Shurdhah). Pulti i Madh, ose i Epër, ose Pulatum Maiorum (Superior), herët, në qëndër në T’pla të Krasniqes. Pulti i Madh (Epërm), shtrihej në të gjitha vëndet malore, prej qafës së Bishkasit dhe deri në Pejë, në kufi me Prizrenin dhe përgjatë krahut të djathtë të lumit Drin. Me krijimin e principatës së Pultit, me sundimtar, dinastinë e Spanëve, Pulti përsëri u nda në dy pjesë. Pulti i Vogël, me qendër në Dakaj, shtrihej: në Jug - qafa e Bishkasit; në Veri – qafa e N'dërmajës; në lindje - deri në krahun e djathtë të lumit Drin, dhe në Perëndim, deri në luginën e Përrojit të Thatë. Pulti i Madh, me qendër në T’pla të Krasniqes, shtrihej: në jug - qafa e N'dërmajës; ne Veri - Pejë; në Lindje - deri në kufi me Prizrenin dhe në Perëndim - deri në bjeshkët e Valbonës. Pulti, erdhi duke u n'gushtuar, duke mbetur në këtë pjesë Krasniqja dhe Gashi, deri sa edhe këto, me krijimin e Sanxhaqeve, pas pushtimit turk, kaluan në vartësi të sanxhakut të Dukagjinëve, me qendër në Pejë. Kjo trevë, me pushtimin Turk, quhej me toponimin “Spanet” ose “Shpanet”, ose “Petershpanet” në emër të dinastisë së Spanëve. Pavarësisht nga lëvizjet e popullatës, brenda trevës së Pultit, nga emërimet e ndryshme që kanë marrë pjesë të kësaj shtrirjeje gjeografike, në mesjetën e hershme, të mesme dhe të vonshme, si dhe sot, ajo është popullsi Pultinase. Populli i kësaj treve, në gjithë historinë e tij, ka treguar vlera të larta atdhedashurie, kulture, tolerance e bashkëjetese. Burrat dhe gratë kanë marrë pjesë në të gjitha momentet kulmore të fatit të Arbërit (Shqipërisë), që në lashtësi dhe deri në ditët e sotshme. Ja disa nga momentet më kulmore, ku janë shpalosur këto vlera: Në kuvëndin e Lezhës, më 2 mars 1444, me princat e tjerë Arbërorë, nën drejtimin e Kryetrimit Gjergj Kastriotit, morën pjesë edhe përfaqësuesit e Pultinasve : Princat Nikollë e Pal Dukagjini, që të dy të sprovuar në luftë, por Pali ishte më i dëgjuar, zotëruesit e vëndit përtej lumit Drin - Zadrimë e Sipërme e gjerë në Misinë e Sipërme; Lekë Zaharija, i cili ka mbajt si askush tjetër anën e Gjergj Kastriotit, që zotëronte një pjesë mjaft të madhe të Zadrimës së Sipërme, si dhe qytetin e Dejës; Pjetër Spani, zoti i Pultit e sa i lumtur si baba, aq edhe fatbardhë si princ bashkë ma katër djemtë ; Lekë Dushmani bashkë me Pjetrin dhe princë të tjerë fqinjë, të cilët kishin nën sundim Peonët dhe Pelagonët e Sipërm gjerë në Misi, Sardanët dhe disa qytete të vogla e vënde rreth Drishtit dhe Balecit. Në të gjitha luftërat kundër turqve, me në krye Kryetrimin Gjergj Kastrioti, me emër kanë qenë heroizmat e Pjetër, Frano e Marin Spanit ; vllezërve Lekë e Pjetër Dushmani, të cilët kanë treguar në fushat e betejave, duke dhënë jetën së bashku me shumë luftëtarë të tyre. Në mënyrë të veçantë ka spikatur, bashkëluftëtari i Kryetrimit Gjergj Kastriotit, Lekë Dukagjini, për urti, për trimëri, dhe si udhëheqës, që pas vdekjes së tij, drejtoi forcat luftarake të Arbërit kundër turqve, prej vitit 1468 e deri sa u pushtua Shkodra prej tyre, më 1479. Kullë tipike Dukagjinse 300-vjeçare në Abat.Ngjarje Historike;[redakto | redakto tekstin burimor]
...Dymijë djelm çoj Dukagjini, Në luftë t'rrufeshmëm porsi Drini, Kah diktohet turbull zallit, Mjaft me i thanë Shala mizore, N'za për pushkë, k'jo, e bukën n'dorë, Ai Mark Lula na u ka pri, Kallushan musteqe zi, N'log për mënd e për urti, Për urti e për trimni, N'kaçaturr, edhe n'allti,...Demografia[redakto | redakto tekstin burimor]Në periudhën e pavarësisë, Dukagjini përfaqësohej në administratën Shqiptare si nënprefekturë, me qendër në Kodër të Shën Gjergjit, që përfshinte Shalë, Shosh, Toplane, Plan, Xhan, Kir, Dushman, Shllak dhe Mazrek, deri në vitin 1953. Pas këtij viti, deri në vitin 1972, ka qenë e ndarë në dy njësi administrative, në dy lokalitete: lokaliteti i Dukagjinit, me qendër në Breg-Lumi dhe lokaliteti i Shllakut, me qendër në Gegaj. Në vitin 1967-të, në Malësi u krijuan kooprativat bujqësore, që pas vitit 1972, me krijimin e kooperativave të bashkuara, u krijuan edhe Këshillat e Bashkuara : Shala, Shoshi, Pulti dhe Shllaku. Pas vitit 1990-të, me kalimin në sistemin shumë Partiak dhe në ekonominë e tregut, Dukagjini përbëhet nga 5-së komuna: Shala, Shoshi, Pulti, Shllaku dhe Temali. Dukagjini, ka 40-të fshatra dhe me një sipërfaqe prej 607.59 km 2. Në fund të vitit 1990-të, ka pasur 5,204 familje, me rreth 17,000 banorë. Në vitet 90-të, shumica e tyre kanë zbritur në fusha e qytete, për një jetë më të mire. Pjesa dërmuese e tyre janë vëndosur në qytetin e Shkodërs, në lagjen “Mark Lula“, në “Kiras”, në lagjen “Partizani”, dhe në komunën e Rrethina. Dukagjinasit, janë vëndosur edhe në Tiranë; në Kurbin, në të cilin sot në këtë rreth janë mbi 400 familje; në Lezhë; në Malësi e Madhe, e në qytete e rajone të tjera fushore. Një pjesë e tyre janë në emigracion dhe shumë prej tyre, kanë krijuar familjet e tyne që nga Evropa, në SHBA dhe deri tek Australia e largët. Dukagjinasit kanë filluar të mësojnë shkrim e këndim Shqip, me hapjen e shkollës së parë shqipe, në vitin 1917-të në Theth, krijuesi i së cilës ishte At’ Shtjefën Gjeçovi. Në mesin e viteve 30-të filloi ngritja e shkollave në nivel filloreje në të gjithë Dukagjinin. Në fund të vitit 1990-të, ka pasur 5 shkolla të Mesme të profilit të përgjithshëm dhe profesional, 35-së shkolla 8-Vjeçare e fillore; Spital rajonal në Breg-Lumi, me të gjitha repartet e tij; Spital në Pult, në Shosh, dhe në Shllak ; qëndra shëndetësore në çdo fshat, etj. Qindra nxënës Dukagjinas kanë vazhduar studimet e larta në Universitetin “Luigj Gurakuqi” në Shkodër dhe në universitetet e Tiranës. Sot ka mbi 500 Dukagjinas, që kanë mbaruar studimet e larta në të gjitha specialitetet dhe që janë të aftë për të kontribuar në të gjitha fushat e jetës Politike, ekonomike dhe shoqërore të vëndit e shoqërisë Shqiptare. Me 10-tra Dukagjinas, janë me grada shkencore, që bëjnë pjesë në elitën intelektuale të vëndit. Njerëz të shquar;[redakto | redakto tekstin burimor]Dukagjini gjithmonë ka nxjerrë figura të ndritura, ku n'dër të cilët mund të Veçojmë; Shtatë Shaljant, Mehmet Shpendi, Çun Nika e Marash Delia; Mark Lula, Gjek Gega, Mark Sadiku e Lulash Gjeloshi ; Dodë Tahiri, Vat Gjeloshi, Mhill Beqaraj e Binak Vata; Mark Prelë Ujka e Voc Deda ; Gjon Marashi e Bal Marku; Zina Frani, Kolë Prela e Martin Camaj; Mikel Koliqidhe Ernest Koliqi, i madhi i letrave shqipe i Rilindjes Kombëtare Zef Jubani (dëshmuar në artikullin «Kujtime të Zef Jubanit» [1], lexohet se të parët e tij rridhshin nga Abati), Vas Kiri, Dedë Thani, Qerim Delia e Ndok Gjeloshi; Ndue Mëhill Logu, Ndrek Luca e Pjetër Gjoka, Paulin Selimi, Gjon e Lec Shllaku; Tinka Kurti, Guljelm Radoja dhe Marie Shllaku; Bernardin Palaj e Nikoll Gjini; Luigj Marlekaj e Daniel Gjeçaj; Pal Mirashi, Lin Shllaku, Mirash Vuksani e Jak Marlekaj. Në vazhdimësin e figurave të Dukagjinit, sot janë : Deputeti i parë pluralist; Kolë Tonaj, Piktori i merituar Zef Shoshi, Profesor-doktor Lekë Sokoli; Këngëtari i merituar Mhill Çuni, Frederik Ndoci dhe Rita Ndoci, aktorët e skenës dhe ekranit; Zef Deda dhe Julian Deda, Katerina Biga, shkrimtarët dhe poetët Lazër Stani, Prelë Milani e Lazër Kodra, Tone Deda, Studiuesit dhe historianët Ndue Cukeli, Voc Deda, Ndoc Bjeshka, Luigj Shyti, Prelë Milani e shumë të tjerë. Panorama;[redakto | redakto tekstin burimor]Shih edhe këtë[redakto | redakto tekstin burimor]Lekë Dukagjini, Familja e Dukagjinëve Shtatë Shaljant, Mikel Koliqi, Mehmet Shpendi, Mark Lula, Ndok Gjeloshi, Martin Camaj, Vat Gjeloshi, Zef Shoshi Shala e Shkodrës, Abat, Thethi, Pulti (krahinë), Kiri, Nikaj e Mertur.Lidhje të jashtme[redakto | redakto tekstin burimor]
Dukagjin[edit]There are six tribes of the Dukagjin region.[30]
Another division is that of the Dukagjin highlands, in which Shala, Shoshi, Kiri, Xhani, Plani and Toplana are included.[37]
-
|
ŠTO VIDJETI I POSJETITI? Planine: |
Reljef |
-
Klima |
|